Roman van Luize Valente over de diep verborgen Joodse geschiedenis van Brazilië
In De sleutel tot het familiegeheim de Braziliaanse schrijfster Luize Valente, begint de 19-jarige Iona een zoektocht naar de geschiedenis van haar Braziliaanse familie. Ze woont in Recife en werkt als arts in een ziekenhuis. Het is maart 2000. Vijf jaar heeft ze een relatie met een Joodse man. Binnen zijn Joodse familie zijn er allerlei gebruiken die ze uit haar eigen familie herkent. Ze begint te vermoeden dat ze van Joodse afkomst is. Maar haar vriend breekt met haar, omdat ze niet Joods is. Dan wil een oud-tante Iona dringend spreken, want ze heeft haar iets te vertellen over haar familiegeschiedenis. Iona duikt in geschiedenisboeken op zoek naar meer informatie over haar familiegebruiken en raakt gefascineerd door professor Esther Mendelstein. Mendelstein iseen van oorsprong Joodse Russin die vóór de Tweede Wereldoorlog naar Brazilië emigreerde en het jodendom in Brazilië onderzoekt. Via de geschiedenisboeken ontdekt Iona dat ze uit een familie van nieuwe christenen (joden die zich gedwongen tot het christendom bekeerden) komt. Ze wil erkend worden als Jodin.
Aan het einde van de vijftiende eeuw wordt Portugal een Hebreeuwse natie genoemd, omdat er zoveel joden wonen. In dat land leven ook de Spaanse joden die onder het katholieke koningspaar Fernando en Isabella in 1492 uit hun land waren verdreven. Maar de inquisitie dreigt ook in Portugal wanneer de Portugese koning Dom Manuel met de oudste dochter van Ferdinand en Isabella trouwt. Veel joden vluchten, onder andere naar Nederland. In 1630 arriveren de Hollanders in Brazilië met een groot aantal joden, merendeels van Portugese afkomst. De Staten Generaal in Den Haag stonden meervoud?] de vrijheid van godsdienst in West-Indië (koloniaal Latijns Amerika) toe, waardoor Brazilië een populaire bestemming voor Joden werd. Een kleine twintig jaar later werden de Hollanders verdreven door de Portugezen. De Joden konden niet langer hun religie openlijk belijden en werden gedwongen zich tot het christendom te bekeren of het land te verlaten. Ze gingen dus een soort van ‘ondergronds’. Die twintig jaar zouden Brazilië voorgoed tekenen.
Een groot deel van de nieuwe christenen in Brazilië in de zestiende en zeventiende eeuw heeft hun Joodse tradities heimelijk voortgezet. Ze werden gedoopt, maar hadden hun nieuwe geloof niet omarmd.
Vlees en melk
Iona: “Ik ben opgevoed met bepaalde regels – bijvoorbeeld vlees en melk gescheiden houden, geen varkensvlees eten en nog veel meer- waarvan ik nu weet waar ze vandaan komen. En dat is hoe ik wil leven, met alles erop en eraan: ik wil in een synagoge kunnen bidden, trouwen en mijn zoons laten besnijden, en mijn kinderen opvoeden binnen een religie van mijn voorouders. Dat wordt me allemaal ontzegd omdat ik niet als Joodse word erkend.”
Haar familie doet geheimzinnig over haar Joodse afkomst. Een tante kan duidelijkheid geven, want ze wil Iona iets belangrijks over haar afkomst vertellen. Maar de tante sterft voor Iona haar bezoekt. Samen met Anna, journaliste en de assistente van professor Mendelstein, reist ze af naar Paraíba, waar haar familie oorspronkelijk vandaan komt en veel nieuwe christenen zich vestigden. Hier begint een avontuur dat ondenkbare geheimen zal prijsgeven.
Joodse Identiteit
De sleutel tot het familiegeheim is een meeslepende roman die vierhonderd jaar geheime Joodse geschiedenis van Brazilië blootlegt. Het verhaal is erg spannend: de zoektocht van Iona’s familiegeschiedenis wordt steeds afgewisseld met de ontdekking van de oudste synagoge in Brazilië, in het oude centrum van Recife, en het verhaal van een Joodse man in het Brazilië van de 18de eeuw. Het boek biedt een interessante kijk op de geschiedenis van het jodendom in Brazilië. Het kaart ook andere onderwerpen aan, zoals de strijd die nieuwe bekeerde christenen voeren om erkend te worden als joden. En wat maakt je tot een Jood? Is het puur religieus, of ook iets cultureels? Deze onderwerpen komen uitgebreid aan bod. Jammer genoeg laat de titel van het boek niet zien dat het hier om veel meer gaat dan een familiegeschiedenis.
Luize Valente, geboren in Rio de Janeiro in 1966, is documentairemaker en journalist. Het is niet de eerste keer dat ze publiceert over het ondergrondse jodendom in Brazilië: eerder maakte ze twee documentaires over dit onderwerp.
Documentaires van Luize Valente: Caminhos da Memória: a Trajetória dos Judeus em Portugal (2002) en A Estrela Oculta do Sertão (2005)
Luize Valente, De Sleutel tot het Familiegeheim, Nieuw Amsterdam Uitgevers, 2013, ISBN 9789046815199, 288 pag., € 19,95, Vertaling: Myriam van Gils en Neeltje van Duijn.