Zorgen over rechtse internationale samenwerking
In grote delen van Noord-, Midden- en Zuid-Amerika heerst bezorgdheid over de uitholling van de democratie en haar instanties. Uiterst conservatieve politici zoeken daarbij inspiratie bij elkaar en zetten hun achterban bewust op tegen verdedigers van democratische waarden. Deze laatsten worden steeds routinematiger gewantrouwd, uitgejouwd, ontslagen – of erger.
Brazilië’s ultraconservatieve president Jair Bolsonaro heeft nooit een geheim gemaakt van zijn bewondering voor dictaturen. Veel kiezers hadden daar in 2018 blijkbaar geen moeite mee, maar beginnen steeds vaker te twijfelen nu de leider van hun land steeds wanhopiger om zich heen begint te slaan.
Twee-derde van alle Brazilianen heeft geen vertrouwen meer in Bolsonaro, met name vanwege zijn gebrekkige aanpak van de Covid-crisis (al meer dan 580.000 doden). Ook zijn verzet tegen een juridisch onderzoek van het Hooggerechtshof naar corruptie en wangedrag van de president en zijn omgeving gaat velen te ver.
Maar zijn kiezers uit 2018 kregen waar ze voor stemden: een president met een openlijke afkeer van democratie en een fascinatie voor geweld. Hij heeft nu al aangekondigd de uitslag van de verkiezingen van volgend jaar niet te erkennen, mocht hij die verliezen. Op dinsdag 7 september, Brazilië’s Onafhankelijkheidsdag, moedigde hij grote groepen aanhangers aan zich te verzetten tegen het Hooggerechtshof. Die aanhangers reageerden daarop enthousiast met “Sluit het hof!” en “Schiet ze dood!” Een bestorming van het Hof kwam er niet van, maar het scheelde niet veel.
De overeenkomsten met gebeurtenissen in de Verenigde Staten in januari (bestorming van het Capitool) zijn opvallend en niet toevallig. Bolsonaro’s zoon Eduardo was dat weekend in Washington voor overleg met Trumps dochter Ivanka en anderen. Zijn enige klacht over de bestorming was dat deze ‘slecht georganiseerd was’. En vlak voor de bijna-bestorming van het Braziliaanse Hooggerechtshof was Trump-adviseur Jason Miller op bezoek bij Bolsonaro-aanhangers. Bij die gelegenheid was Trump zelf een van de sprekers, via een videoverbinding.
Trump heeft zijn verkiezingsnederlaag van eind 2020 nooit erkend. Bolsonaro heeft daar van geleerd en is ruim op tijd begonnen zijn overwinning eind 2022 veilig te stellen. Niet alleen door nu al aan te kondigen dat hij de stemmachines niet vertrouwt (daarin gesteund door Trump’s voormalige ideoloog Steve Bannon), maar ook door ministers te vervangen door militairen.
Toch zijn er inmiddels tekenen dat hij zijn hand aan het overspelen is. Zo heeft een groot deel van zijn achterban waaronder grootgrondbezitters en rijke ondernemers, meer behoefte aan stabiliteit dan aan het koste wat kost verwezenlijken van Bolsonaro’s agenda. Op dit moment is er nog geen aanvaardbaar alternatief ‘op rechts’, maar de weg naar de verkiezingen is nog lang.
In een poging zich iets presidentiëler te gedragen heeft Bolsonaro inmiddels afstand genomen van zijn eigen woorden van afgelopen dinsdag. In een schriftelijke ‘verklaring aan de natie’ zegt hij zijn uitspraken gedaan te hebben in ‘het heetst van de strijd’ en dat hij ‘nooit de intentie heeft gehad om rechterlijke macht aan te vallen’.
