In zijn vorige boek, Naar het eind van de Amazone, beschreef Pitou van Dijck bloemrijk wat hij allemaal meemaakte tijdens een reis door het Amazonegebied. Hij zag veel plekken waar de teloorgang van het grootste regenwoud ter wereld pijnlijk tastbaar wordt. Nu heeft hij een nieuw boek geschreven, waarin hij oplossingen aandraagt om het tij alsnog te keren. Een immense opgave, want de helft van het Amazonewoud is al verdwenen en op het moment dat u dit leest gaat de ontginning en houtkap onverdroten voort. Het is om er moedeloos van te worden, maar dat wordt econoom Van Dijck niet.
De toekomst van het Amazonewoud confronteert de lezer weliswaar diepgaand met de complexe problematiek, het heeft ook een positieve ondertoon die naarmate het boek vordert aan kracht wint en uitmondt in een serie van redmiddelen voor het tropische bos.
Dat de auteur lang aan het CEDLA (onderzoeksinstituut voor Latijns-Amerika van de UvA) verbonden is geweest als onderzoeker, komt duidelijk naar voren. Hij kent de dossiers, de verdragen en de geschiedenis van het gebied. Ze worden gepresenteerd in zorgvuldig geformuleerde en heldere zinnen – met een zekere autoriteit -, verlevendigd door anekdotes en casussen uit de landen van het Amazonegebied. Bijvoorbeeld van herbebossingsprojecten.
Uit de historische bespiegeling blijkt dat ‘het economische belang van de overzeese bezoekers steeds weer opduikt’. Vanaf de eerste wetenschappelijke expeditie in 1736 tot en met het heden, waarin een groot deel van het Amazonewoud verworden is tot het werkterrein van de agribusiness.
Prominente plek voor Brazilië
Brazilië herbergt veruit het grootste deel van het Amazonewoud en heeft daarom logischerwijs een prominente plek in het boek. Burgerregeringen begonnen midden vorige eeuw met de grootschalige openlegging van het binnenland, de militaire machthebbers versnelden het proces, onder de regeringen Lula (2004-2012) ging het wat beter en de vorige president Jair Bolsonaro joeg met zijn beleid de ontbossing weer sterk aan. Met de terugkeer van Lula en zijn aankondiging van ‘nul ontbossing’ krijgen de houtkappers en mijnbouwbedrijven het weer lastiger, is de verwachting en vooral de hoop. De politieke wil om de Amazone te beschermen is er in elk geval weer. Daarnaast stelt de auteur vast dat ‘het milieubewustzijn bij de Brazilianen is toegenomen’. Echte bescherming zal een megaklus worden, niet in het minst omdat ook de Chinezen inmiddels een plek hebben verworven in het woud met ‘een totaalpakket’. Bij onder meer houtkap, sojateelt en –transport, mijnbouw en aanleg van wegen zijn Chinese bedrijven betrokken in de diverse landen.
Kunst
De teksten worden vergezeld van kleurrijke en passende tekeningen van Saskia Pfaeltzer. Die bieden verstrooiing en verbeelding, de teksten komen er sterker door tot leven. Kunst is in meerdere opzichten een thema in het boek, want Van Dijck bespreekt ook de werken van kunstenaars, fotografen en filmmakers die het gebied in de loop van de geschiedenis als inspiratiebron hebben gehad. Vaak dienen de visualisaties van de kunstenaars ‘een vooropgezet doel’, merkt hij op.
Oplossingen
Vanaf halverwege het boek komen de oplossingen in zicht. “Bescherming van het woud ligt zeker in ons vermogen”, aldus Van Dijck, “en iedereen kan een bijdrage leveren.” Alle stakeholders komen aan bod, ook de consument. Want de almaar stijgende vraag naar rundvlees, soja, palmolie en hout vanuit westerse landen versterkt de ontbossing. Intensievere veeteelt en verbeterde productiemethoden zouden ook helpen. Er is al zoveel ontbost gebied, voor een sojaveld of wat grazende koeien hoeft niet nog meer tropisch woud te sneuvelen.
Ook boslandbouw vormt een belangrijke bijdrage aan bescherning van het bos. In plaats van een perceel met waardevolle boomsoorten te kappen en plat te branden, kunnen nieuwe gewassen rond de bestaande bomen worden geplant. Cacao leent zich daar bijvoorbeeld uitstekend voor, toont een succesvol project van biologische cacaoboeren in Bolivia. Ook ‘het succesverhaal van de paranoot’ komt voorbij. De noot die groeit aan bomen die wel 50 meter hoog en 500 jaar oud kunnen worden.
De inheemse bewoners van het Amazonegebied weten wel hoe zij met het bos om moeten gaan. Dat geldt niet voor veel migranten, die hebben weinig affiniteit met het woud en streven vooral naar economische vooruitgang. Een volgend dilemma. Educatie kan hierin mogelijk verandering brengen.
In het laatste deel van het boek beschrijft Van Dijck de stappen die wij hier als westerse gebruikers van producten uit het Amazonewoud kunnen zetten. Naast uitleg over het eetbare bos en een aantal smakelijke recepten, geeft hij een groot aantal overwegingen om het bos te beschermen. Bosbeleid door overheden, het betalen voor ‘ecodiensten’ (zoals opslag van CO2), internationale verdragen, minder consumptie van rundvlees en soja en overtreders van de regels (plegers van ‘ecocide’) dagen voor een Internationaal Strafhof. “Een ‘victoria amazonica‘ is nog mogelijk.”
Pitou van Dijck, De toekomst van het Amazonewoud, Uitgeverij LM Publishers, 2023, ISBN 9789460229756, NUR 410, Paperback, geïllustreerd, 192 pag., Euro 24,50
