Poëtische en dromerige verhaaltjes van Silvina Ocampo over opgroeiende meisjes in Argentinië
De verhalenbundel Vergeten reis van Argentijnse Silvina Ocampo (1903 – 1993) is voor het eerst vertaald naar het Nederlands. Het boek verscheen in 1937 (Viaje olvidado) en is Ocampo’s literaire debuut. Door critici wordt het vaak gezien als een zeer belangrijk onderdeel van haar werk, waar de manier van schrijven die karakteristiek is voor haar oeuvre al goed in te zien is. Met beeldspraak, magisch realisme en een harde ondertoon vertelt Ocampo in 28 korte verhaaltjes over de gedachtewereld van jonge meisjes die opgroeien tot vrouwen.
Nog geen drie pagina’s heeft Ocampo nodig om het verhaal te vertellen van ‘Het dode paard’, dat al snel een metafoor blijkt voor de onmogelijkheid van zorgeloos volwassen worden. Het verhaal gaat over de vriendschap tussen drie opgroeiende meisjes. Over voor het eerst verliefd worden op de zoon van de spoorwachter en een gouvernante die niet meer nodig is: “nu waren er geen ruzies meer om haar te beschermen tegen haar eenzaamheid”. Het verhaal hoeft niet langer te zijn om als lezer het gevoel van de meisjes precies mee te kunnen maken. Voor je het weet waan je je weer terug in je eigen puberteit, en denk je terug aan hoe het was om op te groeien. En wanneer je net helemaal opgegaan bent in de geschetste wereld, sla je de pagina om en is het verhaal weer voorbij.
Schilderij
De verhalen van Ocampo zijn sfeerbeelden. Meer dan dat er echt een duidelijke structuur gevolgd wordt, wordt er ingespeeld op de zintuigen van de lezer. Geuren, kleuren, geluiden… Alles wordt op zo’n intense manier beschreven dat het beeld gelijk op je netvlies gebrand staat. Je merkt dat dit niet een boek is van een schrijfster, maar van een kunstenaar. Andere kunstvormen sijpelen de verhalen binnen. Poëzie, muziek, soms kan je een schilderij erbij zien in je hoofd door de beeldende beschrijvingen. En door de vertelling zo binnen het kader van dit schilderij te houden, vraagt de lezer zich al snel af wat er buiten deze kaders gebeurt, hoe de levens van de personages verder gaan. Vragen die niet zullen worden beantwoord en open blijven voor de eigen verbeelding, net zoals met een goed kunstwerk in een museum. Dit boek maakt je nieuwsgierig door wat er niet verteld wordt.
Naast spelen met de zintuigen roepen de verhaaltjes van Ocampo gevoelens op. In de portretten van de meisjes probeert de schrijfster een beeld te schetsen van de puberteit, en deze blijkt niet altijd even rooskleurig. Het gevoel van eenzaamheid komt vaak terug (“er was niks bijzonders in haar leven gebeurd, ze leefde in een hemelloze woestijn van eenzaamheid”), maar ook gevoelens van melancholie en weemoed horen erbij. Over dat niks zo perfect is als het lijkt, en dat veel mooie tijden voorbij gaan.
Puberteit
En soms worden de verhalen ronduit sinister. Door de surrealistische aard verandert het verhaal plots van een droom in een nachtmerrie, waardoor je abrupt wakker wordt geschud en een stukje terug moet gaan. Las ik dat nou echt goed? Zo vermoordt een kindermeisje een baby zonder blikken of blozen en blijkt een gouvernante juist trots op haar slechte gedrag.
Al verscheen Vergeten reis in 1937, als lezer heb je niet het gevoel een boek te lezen dat bijna een eeuw oud is. Er wordt een wereld geschetst waar voor alle meisjes en vrouwen wel herkenbare elementen in zitten. Ook mannelijke lezers kunnen in de verhalen raakvlakken vinden. Zij zijn immers ook door de puberteit gegaan en in enkele van de verhaaltjes spelen ook mannen een belangrijker rol. De surrealistische en magisch realistische elementen sluiten aan bij andere literatuur uit de tijd waarin dit boek is geschreven, zonder dat het boek ouderwets aanvoelt of minder goed te lezen is.
Tapiocasoep
Het wordt echter gedurende het boek wel duidelijk dat de personages van de verhaaltjes zich in een bepaalde sociale klasse bevinden. Vaak wordt er gesproken van grote landhuizen, gouvernantes en dure kleding. Hierdoor rijst de vraag in hoeverre de verhalen in de bundel universeel zijn. Het volwassen worden van de meisjes wordt ook gekoppeld aan de plaats die ze innemen binnen het huis: “voorheen at zij altijd in het voorvertrek van de eettafel, nu mocht zij aan de grote tafel zitten”. Voor gezinnen zonder voorvertrek of grote eetkamer zal deze situatie niet erg herkenbaar zijn. Samen met de intieme manier van vertellen, doet dit vermoeden dat de verhalenbundel deels autobiografisch is. Ocampo komt zelf uit een welgesteld gezin en lijkt met haar eerste boek dichtbij zichzelf te zijn gebleven.
Verder wordt het in sommige verhaaltjes ineens heel duidelijk dat we ons niet in Nederland bevinden als er wordt gesproken van de siësta, de naamdag of tapiocasoep met “de smaak van haar kinderjaren”. Omdat dit allemaal minder bekende elementen zijn, kan de lezer hierdoor soms de sfeer van het verhaal kwijtraken, omdat deze elementen minder herinneringen uit een eigen jeugd oproepen. Toch maakt het dit boekje wel unieker, omdat het toch een gevoel van herkenning oproept, terwijl het zich zowel in een totaal andere tijd als cultuur dan Nederland afspeelt. Want waar je ook vandaan komt, iedereen kent de problemen en de gedachtes die horen bij opgroeien.
Vergeten reis, Silvina Ocampo, uitgeverij Orlando, Amsterdam, 2022, ISBN 9789083206738, 143 pag., €18,50, vertaling: Jacqueline Visscher
Lees ook ook onze recensie van Ons deel van de nacht van Mariana Enríquez
Silvina Ocampo won in 1962 de Nationale Prijs van Poëzie in Argentinië. Ze heeft een groot oeuvre, bestaande uit verhalenbundels, romans, gedichten en ook theater. Ook zijn meerdere van haar boeken verfilmd. Vergeten reis is haar eerste Nederlandse vertaling.
