Als je mensen die Latijns Amerika in hun hart dragen vraagt of ze Rayuela: een hinkelspel (1963) van de Argentijnse schrijver Julio Cortázar (1910 – 1984) kennen, is het antwoord vaak ja. Als je vraagt of ze het ook hebben gelezen, luidt het antwoord vaak nee. En waarom niet? ‘Omdat het te moeilijk is.’
Dat is jammer. Want deze klassieker uit de Latijns-Amerikaanse literatuur verdient het om gelezen te worden. Uitgeverij Meulenhoff is zo dapper geweest om het opnieuw uit te geven, een prachtige dikke pil met mooie hardcover.
Wat is er voor nodig om je te laten beslissen om Rayuela echt gaan te lezen? Misschien krijg je een opdracht, beveelt iemand het je met klem aan of is het simpelweg nieuwsgierigheid. Het lezen van een klassieker brengt hoe dan ook verantwoordelijkheid met zich mee. Voor mij persoonlijk was het boek in mijn tienerjaren in Colombia verplichte kost op school. Natuurlijk heb ik het niet gelezen, toen. In die tijd vond ik het ook “erg moeilijk”.
Chronologie overhoop
Rayuela is vertaald in meer dan dertig talen. Cortázar is een van de belangrijkste iconen van de boom in de Latijns-Amerikaanse literatuur van de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw. Toen Rayuela verscheen, waren literaire critici en lezers lyrisch. Zij beschouwden het werk als een revolutie in de Spaanstalige verhaalkunst omdat Cortázar de traditionele chronologie overhoop gooide. Het culturele panorama werd opgeschud door de Argentijn. Bijzonder was dat het boek in die tijd ook aansloeg bij jongeren.
Het verhaal speelt zich af in Parijs en Argentinië. In Parijs ontstaat tussen hoofdpersonen Horacio Oliveira en zijn vriendin en minnares la Maga een interessant spel. Oliveira is belezen en heeft veel kennis; la Maga moet het vooral hebben van haar natuurlijke wijsheid. Ze behoren tot een eigenaardige groep vrienden, de Slangenclub. Dan is er ook Morelli, Oliveira’s favoriete schrijver. Het leven van Oliveira is in tweeën verdeeld: Parijs en Argentinië.
Tijdloos
Je kunt het boek, dat 155 hoofdstukken telt, op twee manieren lezen: chronologisch, beginnend bij hoofdstuk 1 en eindigend bij 56, zonder gewetensbezwaren zoals de auteur aangeeft in zijn leesaanwijzing voorin het boek. Of je begint bij hoofdstuk 73, zoals hij suggereert, en gaat aan het einde van ieder hoofdstuk naar het hoofdstuk dat daar wordt aangegeven. Op die manier raak je ‘de weg’ niet kwijt. En mocht dat wel gebeuren, dan is dat onderdeel van het spel.
Hoe zou ik Rayuela visueel beschrijven? Als ik mijn ogen sluit, komt Escher in me op. Als ik aan een film denk, zie ik Being John Malkovich voor me. Het boek is tijdloos. Het is geschreven in 1963 en nu, vijftig jaar later, is het niet verouderd of achterhaald.
Sommige mensen noemen Rayuela veel boeken in één. Je zou ook kunnen stellen dat het korte verhalen zijn die tezamen één geheel vormen. Rijk in vocabulaire, romantisch, politiek en komisch. Het begin is misschien niet eenvoudig. Maar op gegeven moment doet de roman zijn werk en word je als lezer door het verhaal opgeslokt en meegevoerd, zonder dat je door hebt wanneer dat gebeurd is.
Herinnert u zich nog toen u wel eens een hinkelspel speelde? Het is een grappige gewaarwording dat je na het lezen van Rayuela hetzelfde gevoel hebt.
Julio Cortázar, Rayuela: een hinkelspel, Meulenhoff, Amsterdam, 2014, ISBN 9789029089463, 550 pag., €22,95, vertaling: Barber van de Pol.
Dit artikel is vertaald door Mark Weenink.
