De Argentijnse Claudia Piñeiro (1960) heeft inmiddels negen romans op haar naam staan en schrijft daarnaast ook toneelstukken en filmscripts. De roman Elena weet verscheen al in 2007 en is eerder in Nederland uitgebracht onder de titel Het kwaad van Elena. Dit voorjaar bereikte de Engelse vertaling van Elena weet, in het Spaans Elena sabe, de shortlist van de International Booker Prize 2022, meer dan voldoende reden om dit boek opnieuw onder de aandacht van de Nederlandse lezers te brengen.
De roman Elena weet begint met twee citaten van de Oostenrijkse schrijver Thomas Bernhard. Bernhard leefde in de vorige eeuw en, grappig detail, is in Nederland geboren, waar zijn zwangere moeder uit schaamte naartoe vluchtte en als dienstmeisje werkte. Ik had nooit van hem gehoord en na lezing van Elena weet wilde ik de oorsprong van beide citaten beter begrijpen. Hij geldt als een van de grootste toneelschrijvers van zijn tijd, maar had een problematische relatie met zijn vaderland. Zo bepaalde hij dat zijn toneelstukken pas vijftig jaar na zijn dood op Oostenrijkse bodem zouden mogen worden gespeeld. Bernhard had geen gemakkelijk leven, een zwakke gezondheid en in zijn werk speelt suïcide regelmatig een rol. Hij was pas 58 jaar toen hij in 1989 overleed.
Het eerste van de twee citaten in de roman van Claudia Piñeiro luidt: “Nu kende hij haar pas echt, zei hij, de vrouw van wie hij, toen ze nog leefde, zonder een moment van twijfel had gehouden, maar die hij nooit had gekend. Een mens kon alleen met een ander samen zijn wanneer deze laatste dood was en zich echt binnen in hem bevond.” Rita, de dochter van Elena, is dood, zelfmoord luidt de conclusie van het politieonderzoek. Maar Elena weet beter, want in tegenstelling tot de man in het citaat van Bernhard is Elena er van overtuigd dat zij haar dochter kende. Zo goed kende dat ze zeker weet dat Rita nooit zelfmoord zou hebben gepleegd, niet op die plek, niet onder die omstandigheden. De plek is de kerk en de omstandigheid een hevig onweer.
Parkinson
Nadat Elena tevergeefs mensen in haar omgeving, zoals brigadier Avellaneda die met het onderzoek naar de dood van Rita belast is, ervan probeert te overtuigen dat er sprake is van moord, besluit ze een vrouw uit haar verleden om hulp te vragen. Die vrouw is haar en Rita immers iets schuldig, omdat ze de vrouw ooit geholpen hebben. Eenvoudig is dat niet. Ten eerste omdat ze de vrouw maar één keer heeft ontmoet, twintig jaar geleden. Maar vooral omdat voor Elena alles moeilijk is. Ze heeft namelijk een vergevorderde vorm van Parkinson. Ze zit gevangen in haar eigen lichaam. Met haar geest is niets mis, maar haar lichaam reageert niet wanneer ze het opdracht geeft iets te doen. “Zij denkt, maar al geven haar hersenen opdracht tot beweging, haar rechtervoet beweegt niet. Hij gaat niet omhoog. Hij gaat niet voorwaarts en niet omlaag. Alleen dat. Maar hij doet het niet.”
Pil
Alleen door haar medicijnen volgens een strak schema in te nemen, lukt het haar met veel moeite te bewegen en onderneemt ze een lange tocht van de buitenwijk waar ze woont naar het centrum van Buenos Aires, naar het huis van de vrouw, Isabel. De roman beschrijft deze tocht tot in detail en de lezer voelt als het ware de moeite van Elena. Je zit in haar hoofd, dat zich niet op kan richten, en je kunt net als Elena alleen de voeten zien van de reizigers in de trein, of de vloer van de taxi, of de tegels van de straat die naar het station leidt. En je zit net als Elena in spanning of je de pil op tijd hebt ingenomen, zodat je als de trein straks aan komt op station Plaza Constitución je voeten in beweging kunt krijgen zodat je kunt uitstappen.
De lezer zit in het hoofd van Elena. Maar Rita zit ook in haar hoofd. Afwisselend beschrijven de hoofdstukken de tocht van Elena en de gebeurtenissen die hieraan vooraf gingen. De moeizame relatie met haar dochter, haar eigen ziekte, de dood van Rita en de nasleep daarvan. Elena vindt Isabel, vertelt haar over Rita en verzoekt Isabel haar te helpen. Hoe het verhaal afloopt zal ik niet verklappen. Maar door de ontmoeting met Isabel komt Elena tot het inzicht dat alles anders is dan ze altijd gedacht heeft en weet ze dat ze haar dochter toch niet echt kende.
Krachttoer
Piñeiro heeft met Elena weet een krachttoer verricht door de wijze waarop ze het leven met een ziekte als Parkinson beschrijft. Je voelt de pijn en de woede van Elena, die tegelijkertijd over een enorme innerlijke kracht beschikt. Ook de mooie vertaling van Mariolein Sabarte Belacortu draagt hieraan bij. Tegelijkertijd brengt Piñeiro, die de meest populaire misdaadauteur van Argentinië is, er een element van spanning in: je wilt weten of Elena gelijk heeft en hoe deze vrouw het mysterie gaat oplossen. Maar belangrijker zijn de thema’s die Piñeiro aansnijdt: abortus (pas sinds 2020 toegestaan in Argentinië), de verstikkende rol van de kerk en de onverschilligheid van de omgeving tegenover mensen met een ziekte als Parkinson. Een mooi boek dat terecht genomineerd is voor de International Booker Prize en dat het zeker waard is opnieuw in Nederland onder de aandacht gebracht te worden.
Claudia Piñeiro, Elena weet, Meridiaan uitgevers, Amsterdam, 2022, ISBN 9789493169890, 151 pagina’s, € 18,99 (ook verschenen als E-book), vertaling: Mariolein Sabarte Belacortu
Lees ook onze recensies van andere boeken van Claudia Piñeiro: De regels van het spel en De goedheid van vreemden
