Federico Falco vertelt over rouw en een nieuw begin. Tuinieren op de eindeloze Argentijnse pampa brengt troost
De vlaktes van de Argentijnse schrijver Federico Falco (1977) behoorde in 2020 tot de finalisten voor de Spaanse Premio Herralde de Novela en is nu in het Nederlands vertaald. Een boek over rouw en verlies, die de verteller de stad doen ontvluchten en terugkeren naar het landschap van zijn jeugd, de uitgestrekte pampa. In de stilte kijkt hij terug op de breuk met zijn geliefde. De moestuin en zijn herinneringen helpen hem zich opnieuw te hechten, aan de eindeloze vlaktes om hem heen.
”“Rouwen heb ik al gedaan”, zei Ciro. Hij sloot het boek. Hij besloot niet verder te gaan.” Maar voor de verteller komt de breuk als een donderslag bij heldere hemel. Hij begrijpt er niets van. Ze waren toch al jaren gelukkig samen, hadden toch onlangs nog het huis verbouwd? Ciro is er klaar mee, maar Fede moet nog met rouwen beginnen. Hij besluit daarom Buenos Aires te verlaten en een huis te huren in het dorpje Zapiola, op de Argentijnse pampa, op een kleine honderd kilometer van de hoofdstad.
“Zapiola is zo’n plaatsje dat nooit echt iets is geworden. Een rij huizen tegenover het treinstation.” En ja, op YouTube is een filmpje te vinden waarin een jong stel een beeld van het dorp schetst: absolute verlatenheid, de enige levende wezens die ze tegen komen zijn schapen en honden. Verwaarloosde huizen, een kerkje aan het centrale plein, én een onlangs gerenoveerd treinstation. (klein detail over dit station: in 1996 is hier een scène opgenomen met Madonna voor de filmversie van Evita).
Maar voor de verteller, net als Falco schrijver van beroep, is het een terugkeer naar huis. Hij groeide op in een vergelijkbaar dorp op de pampa, in de provincie Córdoba. Een dorp waar de eerste Juan, afkomstig uit de regio Piemonte in Italië, honderd jaar eerder een boerderij begonnen was. Van de voet van de Alpen naar de uitgestrekte kale vlakte van de pampa. Juan was een tiener toen hij in zijn eentje de oversteek maakte, op de vlucht voor de oorlog. Een eeuw later vlucht zijn achterkleinzoon voor het verdriet dat de scheiding van zijn geliefde hem brengt.
Moestuin
Fede arriveert in januari, middenin de zomer, en gaat gelijk aan het werk. Niet het werk dat hij gewoonlijk doet, want schrijven lukt hem niet meer. De schrijfworkshops die hij gaf in Buenos Aires heeft hij allemaal afgezegd. Nee, hij gaat een moestuin aanleggen. De tuin geeft hem een doel, want als er eenmaal gezaaid is moet er gewied worden, en water gegeven, en ongedierte worden bestreden. Hij beschrijft in detail alle handelingen die hij verricht om de verwaarloosde tuin tot nieuw leven te wekken. Én hoe de planten hierop reageren. Zoals het tomatenplantje dat de grasmaaier van de huurbaas heeft overleeft: “…, geplet maar niet afgebroken. Ik wiedde het onkruid, maakte het stuk grond leeg en woelde de aarde eromheen los, deed er compost en wormenmest bij. Ik bond hem op. Het plantje groeide. Het kreeg zijscheuten, twee, drie. Het had zo weinig vorm en zo weinig kracht dat ik het maar niet ging dieven en de scheuten liet zitten zodat ze konden uitlopen. En de plant liep verder uit. Toen hij tot mijn middel kwam, kreeg hij zijn eerste trosje bloemen.”
De beschrijvingen van het werk in de tuin doen mij denken aan de columns die schrijver Gerbrand Bakker gedurende een aantal jaren in dagblad Trouw schreef over zijn tuin in de Eifel. Ook daar gaat het om een tuin die nog geschapen moet worden en in de loop van de jaren vorm krijgt. En net als Falco geeft Bakker de buren een gezicht; als lezer ga je denken buurman Klaus zó te herkennen, mocht je hem onverhoeds tegen komen! Bij Falco gebeurt iets vergelijkbaars: Luiso, die in het dorp woont maar dagelijks langs komt om zijn koeien en schapen op het aangrenzend weitje te verzorgen. En Wendel, evenals Fede ooit als buitenstaander in Zapiola komen wonen.
Geen wilde planten
Bakker is behalve schrijver ook hovenier en dus bekend met tuinieren. Buurman Luiso heeft in het begin twijfels over de capaciteiten van Fede, maar Fede zelf is vol vertrouwen: van jongs af aan hielp hij zijn grootouders op de boerderij waar hij de weekenden doorbracht. En zijn toewijding brengt letterlijk vruchten voort. De zomer is lang, heet en droog, terwijl de winter heel veel regen brengt. Maar ondanks alles gedijen de meeste planten.
Beschrijvingen van het tuinieren wisselen af met herinneringen aan zijn jeugd, zoals de logeerpartijen bij zijn grootouders. Halverwege het boek reist Fede naar Cabrera, zijn geboortedorp, om zijn ouders te bezoeken. De streek rond Cabrera is vlak als de pampa, maar “hier heb je geen wilde planten, hier heb je onkruid…. Aan weerszijden van de weg is alles rechthoekig, keurig, getemd”. Een agrarisch gebied van monocultuur: eindeloze velden met soja voor de export naar China.
Fede heeft altijd het gevoel gehad anders te zijn dan zijn naaste familie en de andere dorpsbewoners. “Ik wilde een ander leven… Ik wilde een leven zoals in de boeken, een leven zoals dat in de bladen. En dat verlangen was voor mij de enige manier om tegen mezelf te zeggen dat ik me anders voelde dan zij, heel anders.” Totdat hij Ciro ontmoette had hij altijd het gevoel er niet bij te horen, dat er niemand was om mee te praten. Ciro is anders. Hij groeide op in Buenos Aires en voor zijn naaste familie was het geen probleem dat hij op jongens viel. En ook Fede wordt direct geaccepteerd: ””Dit is de vaste vriend van mijn zoon,” stelde hij mij voor aan al zijn familieleden”, zo beschrijft Febe de ontmoeting met Ciro’s vader.
Een hemelsbreed verschil met zijn eigen ouders. Voordat hij terugkeert naar Zapiola, besluit hij het zijn vader te vertellen. “Een verschrikkelijke angst, een doodsangst, een verlammende angst, die dag toen hij met zijn vader wat rondreed in de auto. Als hij het hem vertelt bestaat hij niet meer voor hem, helemaal niet meer, dat weet hij. Maar hij moet het doen.” De reactie van zijn vader is zoals hij verwacht: hij hoeft het niet in zijn hoofd te halen ooit in het dorp te verschijnen met een man. En hij moet het zeker ook niet rondvertellen, want ”…”waar is dat goed voor, wat hebben de mensen daaraan.””
Broccoli en bonen
De maanden verstrijken, het wordt voorjaar. Nieuwe kansen voor de moestuin. Niet alles was een succes, de broccoli en de bonen zijn mislukt. Maar van andere planten heeft Fede gedurende de hele winter kunnen oogsten. Zoals de snijbiet, ook al een topper bij Gerbrand Bakker (misschien moet ik die ook maar eens proberen?). En het kleine tomatenplantje heeft naast veel tomaten ook zaad gegeven waarmee Fede nu nieuwe tomaten kweekt.
En komt na bijna een jaar op de vlaktes het moment om te vertrekken? Buurman Wendel, zelf twintig jaar eerder vanuit de stad naar Zapiola verhuisd vindt Fede nog veel te jong om te blijven. ””Ik ben er nog niet klaar voor om te gaan”, zeg ik. Wendel knikte. “Maar het beste is toch om te gaan”.”Sommigen keren wanneer hun leven op de klippen loopt terug naar hun ouders, schrijft Falco. Anderen hebben niets om naar terug te gaan. Fede is terug gegaan naar het land en heeft een moestuin aangelegd om de leegte te vullen. De wortels hechten de planten vast op hun plek op de vlaktes waar het altijd waait. Voor mensen geldt hetzelfde. Op de laatste bladzijden van het boek durft hij eindelijk de eerder volgepende schriften weer open te slaan.
Met De vlaktes heeft Federico Falco een mooi boek geschreven over rouw en verlies. Gedurende de lange, eenzame maanden op de pampa begint hij te begrijpen waarom zijn relatie vastliep. De moestuin en het weidse landschap helpen hem, net als de herinneringen aan zijn jeugd. Falco schrijft verstild en beeldend proza dat prachtig de sfeer van het land rondom het huis weet te pakken. Zoals een vroege ochtend in januari: “… een ondoordringbare en tegelijkertijd heldere stilte. Niets beweegt, er staat geen wind. Het is een totale stilte. Er is geen auto te horen, niet één blaffende hond. Alleen af en toe het stampen van de hoeven van een koe die anders gaat staan en haar gewicht naar een andere poot verplaatst.” De 46-jarige Falco publiceert sinds 2004 en is in 2010 door het tijdschrift Granta uitgeroepen tot een van de beste jonge Spaanstalige auteurs. De vlaktes is zijn eerste roman die in het Nederlands is vertaald.
Federico Falco, De vlaktes, Koppernik, 2023, Amsterdam, ISBN 9789083323992 / NUR 302, 222 pagina’s, € 24,50, vertaling: Eugenie Schoolderman
Lees ook onze recensie van Een episode uit het leven van een landschapsschilder
