Boeiende roman van Selva Almada
Twee gewonde mannen liggen bij een kermis op de grond, stervende na een vechtpartij. Het is de openingsscène van De steenbakkers van El Chaco. Een onmogelijke liefdesgeschiedenis van Selva Almada (1973). Het verhaal speelt halverwege de twintigste eeuw in de Chacowoestijn in Argentinië, een enorm droog, dor gebied met een oppervlakte van 670.000 vierkante kilometer. Hoofdpersonen van deze roman zijn Pájaro Tamai en Marciano Miranda, twee twintigers. Vroeger waren ze beste vrienden, maar er is veel gebeurd.
Almada schetst een portret van hun beider families, van Oscar Tamai en Elvio Miranda. Ze zijn allebei steenbakkers, wat een leven van hard werken en fysieke arbeid betekent. De mannen blinken niet uit in tact. Kinderen worden met de harde hand opgevoed, vrouwen worden weinig subtiel in de traditionele verzorgende rol gehouden. Naar de kroeg om te drinken en gokken is voor de heren de norm, ondertussen houden de dames naast het huishouden en het gezin ook de steenbakkerij draaiende. Ze maken er het beste van, soms tegen beter weten in. In die zin zou het boek gelezen kunnen worden als kritiek op het patriarchaat.
Problemen worden niet uitgepraat, ergernissen worden opgekropt. Machismo regeert, homoseksualiteit is taboe. Vechtpartijen zijn aan de orde van de dag. Niet gek dus dat de pater familiassen van beide families ruzie hebben. Ze verbieden hun kinderen zelfs bij elkaar thuis over de vloer te komen, hoewel die vrienden zijn.
Stoffige wegen en stugge bewoners
Het dorp staat op zijn kop als Elvio Miranda wordt vermoord. Natuurlijk is Oscar Tamai meteen verdacht, maar is hij de moordenaar? Marciano weet wat hem te doen staat “Zijn vader was vermoord en hij, de oudste van de kinderen, zou hem moeten wreken.” Geweld lijkt onontkoombaar, resultaat en oorzaak van een vicieuze cirkel.
Het verhaal wordt verteld door een alwetende vertelstem via flashbacks. In korte hoofdstukken speelt Almada met tijdframes, perspectief en personages en zo kleurt ze het verhaal langzaam in. Haar schrijfstijl is soepel en het verhaal kent kleurrijke personages, zoals Celina die beschrijft hoe ze door haar man Tamai weinig liefdevol ontmaagd is. Estela, het mooiste meisje van het dorp, is weinig beter af met haar man Miranda. Ze “wist dat, hoewel je kinderen met zijn tweeën maakt, je altijd alleen bent wanneer je ze ter wereld brengt”.
Dit verhaal is tragisch en realistisch. Knap is hoe Almada de sfeer van de Chacostreek weet neer te zetten, met haar onverharde, stoffige wegen en stugge bewoners. Niet gek, want ze komt zelf uit de provincie Entre Ríos, gelegen in de regio van de Chaco. Ze kent dus de wereld waarover ze schrijft. Recensenten prijzen haar documentalisme, maar zelf geeft ze in interviews aan dat ze vooral vertelt en fictionaliseert en dat ze met haar literatuur wil aansluiten bij de orale vertelkunst.
Anekdote
In een interview met de krant Diario Registrado vertelt Almada over een anekdote die de basis vormde voor haar roman. “Twee families hadden voortdurend ruzie en zochten bij iedere ontmoeting een excuus om te vechten. Op een dag kwam er een kermis naar het dorp en barstte er een vechtpartij uit, met gewonden en doden als gevolg. Dat verhaal heb ik aangegrepen als uitgangspunt, waarbij het gevecht al afgelopen was en ik het verhaal van beide families kon vertellen.”
De originele titel luidt Ladrilleros (2013). In de Nederlandse editie is dat uitgebreid met de ondertitel ‘Een onmogelijke liefdesgeschiedenis’ en de achterflap van het boek spreekt zelfs over een “onstuimig liefdesverhaal van twee zoons uit rivaliserende steenbakkersfamilies”. Hoewel het dramatische einde van de openingsscène samenhangt met die onmogelijke liefde, draait het verhaal niet per se daarom. De tekst lijkt dus misplaatste marketing van de uitgever. Jammer en onnodig, want het beeld dat Almada schetst van de Chacoregio, haar bewoners en de ontwrichtende familievete is boeiend genoeg.
Selva Almada, De steenbakkers van El Chaco, Meulenhoff Uitgeverij, Amsterdam, 2015, ISBN 9789029098339, 223 pag., vertaling: Adri Boon
Lees ook onze recensie van Het onweer van Selva Almada
Dit artikel is onderdeel van de Argentinië Special, oktober-november 2023