Een maand geleden stierf op 94-jarige leeftijd de Franse historicus Emmanuel Le Roy Ladurie, vooral bekend van het boek Montaillou, een ketters dorp in de Pyreneeën, voor het eerst gepubliceerd in 1975. Beschouwd als een baanbrekend boek, omdat het de manier van geschiedschrijving compleet veranderde.
Een goed moment om het boek weer eens uit de kast te halen. Ik weet zeker dat ik het een jaar of veertig geleden een fantastisch boek vond, maar vind ik dat nog steeds? En waarom was dat boek dan zo geweldig? Wat ik me vooral herinner, is dat het boek door alle vakbroeders de hemel werd in geprezen.
Le Roy Ladurie behoorde tot de Franse Annales-school, pleitbezorgers van de ‘integrale geschiedschrijving’, die zich afzette tegen de ouderwetse geschiedopvatting als een opsomming van gebeurtenissen en de daden van enkele grote staatslieden, koningen en andere vips. Net als zijn grote leraar Fernand Braudel wilde Le Roy Ladurie de langzame bewegingen in de geschiedenis blootleggen, ging het ze om de waarde van het kleine, van het onopgemerkte van het menselijk leven, alles wat vóór die tijd door historici als irrelevant werd beschouwd. Of niet werd beschouwd, beter gezegd.
Zijn boek over Montaillou, een minutieuze studie van mensen en hun gewoontes in een middeleeuws dorpje in de Languedoc (Zuid-Frankrijk), was een bestseller zowel in Frankrijk als (in vertaling) in de Verenigde Staten en Groot-Brittannië. Het verhaal gaat ook dat, als gevolg van het succes van het boek, het voorheen onbekende Montaillou tijdelijk een populaire toeristische bestemming werd.
In Montaillou gebruikte Le Roy Ladurie de archieven van de inquisitie van Jacques Fournier, bisschop van Pamiers, een fanatieke prelaat die er zijn levenstaak van had gemaakt om de laatste vertegenwoordigers van de ketterse beweging van de Katharen of Albigenzen op te sporen en te bestrijden. Hij gebruikte de verslagen van de ondervragingen van Fournier om een beeld te geven van zowel de materiële als de mentale wereld van de inwoners van Montaillou.
Nu weet ik weer waarom ik het zo goed vond. Er gaat bij het lezen een nieuwe wereld voor je open, echt prachtig. De zwervende schapenherders van Montaillou en omgeving, die hun kudden afwisselend in de Franse bergen en in de Catalaanse weidevelden vlak over de grens lieten grazen. Tegelijk verspreidden ze de Kathaarse dwaalleer en daarmee vormden ze een groot gevaar voor de ware katholieke leer. Geen ketter was veilig voor de wrede middeleeuwse inquisiteur, want als iemand eenmaal werd opgepakt, dan kwam er een kettingreactie op gang van getuigenissen, bekentenissen, verraad…
De getuigen vertelden niet alleen over hun geloof, maar stortten hun hart uit bij de wrede bisschop en zijn helpers. Alle dorpsgeheimen werden blootgelegd en (gelukkig voor het nageslacht) alles werd opgeschreven. Het dagelijkse leven van de ongebonden herder Pierre Maury, het ongeremde liefdesleven van de gewetenloze dorpspastoor Pierre Clergue, tegelijk ketter en verklikker, die het bovendien aanlegde met de adele vrouw Béatrice de Planissoles, ook aanhanger van de Kathaarse leer.
We leren de personen van Montaillou en omgeving heel goed kennen, ze worden uitgebreid geciteerd, het is nog net geen persoonlijk dagboek. Vooral het verhaal van de herder Pierre Maury is fantastisch, niet alleen omdat zijn verhaal veel onthult over hoe het was om te leven in de duistere tijd waarmee hij te maken had. Hij weet bovendien op een opgewekte en bewonderingswaardige manier met de tegenslagen in zijn leven om te gaan en zijn lot moedig te doorstaan.
De vraag is natuurlijk waarom zoveel lezers zich bekommerden om de lotgevallen van de mensen in een afgelegen dorp in de Pyreneeën dat aan het begin van de 14e eeuw 250 inwoners telde en dat geïsoleerd van de rest van de mensheid leefde. Ik heb wel een idee. Op de eerste plaats is het goed geschreven, op een levendige en aantrekkelijke manier, al blijft het een wetenschappelijk verantwoorde verhandeling. En precies zoals in een (goede) roman ga ik mee met de hoofdpersonen, wil ik weten wat ze verder allemaal nog uitspoken en hoe hun leven gaat verlopen en aflopen. Dus in feite speelt de historicus hier gewoon even voor romanschrijver…
Ik denk zelfs dat de moderne romanschrijver nog wel wat kan leren van Montaillou. Terwijl die veelal gewend zijn te navelstaren en helemaal op te gaan in hun eigen kleine (en lang niet altijd interessante) sores, is historicus Le Roy Ladurie juist bezig zich in te leven in de beslommeringen van mensen uit een andere tijd, met een andere mentaliteit, en levend in totaal andere omstandigheden. En daar draait goede literatuur toch om: het leren kennen van andere werelden en het zich kunnen verplaatsen in andere personen.
Montaillou is een aanrader, niet alleen voor de beginnende romanschrijver…
