De naam Edwin Vela dook deze week verschillende keren op in de Nederlandse media. Hij werd gepresenteerd als een zogenaamde fixer, wat wil zeggen dat hij researchwerk opknapt voor bijvoorbeeld buitenlandse tv-ploegen die in Colombia een programma willen maken. Hij was betrokken bij het speurwerk naar de biologische families van een aantal in Nederland geadopteerde kinderen, onder andere voor het programma Spoorloos.
Dankzij onderzoek van misdaadonderzoeker Kees van der Spek blijkt nu dat er in sommige gevallen sprake is geweest van een mismatch tussen het adoptiekind en de biologische familie. De fixer liet zich goed betalen voor zijn werk en het lijkt erop dat hij ook op andere manieren financieel belang had bij het contact tussen het adoptiekind en zijn Colombiaanse familie.
Helaas is mijn geheugen voor namen in de loop der jaren wat minder geworden, maar de naam Edwin Vela kwam me meteen bekend voor. Een aantal jaren geleden heb ik een in Nederland geadopteerde Colombiaanse jongen geholpen zijn biologische moeder te zoeken. Zij bleek helaas gestorven te zijn, maar we zijn er wel in geslaagd om verschillende andere familieleden te vinden in Medellín en omstreken. Bij het begin van onderzoek kregen we van het opvanghuis waar deze jongen tot zijn adoptie had gewoond de naam van Edwin Vela cadeau. Hij was volgens de bestuurder van dat opvanghuis iemand die ‘altijd hielp’ hij dergelijke zoektochten.
Ik heb de man een e-mail gestuurd en die beantwoordde hij ook meteen. Hij maakte zich bekend als advocaat en zei dat hij graag hielp. Voor zijn diensten vroeg hij, om te beginnen, alvast 400 dollar en dat zou verdubbeld worden als hij resultaat zou hebben. Ik vond de bedragen aan de hoge kant en bovendien had ik het gevoel dat ik de zoektocht ook zelf wel zou kunnen uitvoeren en in feite was ik daarvoor ook ingeschakeld door deze Nederlandse familie. Ik ben dus niet op zijn aanbod ingegaan en het is nooit tot een persoonlijke ontmoeting gekomen.
Natuurlijk kan ik nu makkelijk zeggen dat ik de sluwe Edwin Vela heb doorzien en dat ik door mijn eigen intelligentie of door stom geluk door het oog van de naald ben gekropen. Ik weet niet of dat zo is. Ik kan ook niet bevestigen dat Edwin Vela een echte oplichter is, zoals nu door verschillende personen wordt beweerd of dat het wel meevalt. Dat neemt niet weg dat Edwin Vela er in een aantal gevallen een potje van heeft gemaakt en ervoor heeft gezorgd dat geadopteerde kinderen jarenlang in de veronderstelling hebben verkeerd met hun ‘echte’ moeder of broer contact te hebben gehad, terwijl dat dus niet zo was.
De fout die Spoorloos volgens mij heeft gemaakt is dat ze volledig op Edwin Vela hebben vertrouwd en ook dat ze te weinig informatie hebben gezocht over de culturele context van Colombia. Dat Vela zich advocaat noemt, terwijl hij dat niet is, zou al wat argwaan hebben moeten opwekken. Zijn hoge tarieven misschien ook. Het punt is dat Edwin Vela deel uitmaakt van een grote groep van mensen die in Colombia rebuscadores worden genoemd. Dat zijn personen die aan de kost proberen te komen ‘op wat voor manier dan ook’. Ze beschikken meestal niet over een academische of professionele opleiding en proberen op een creatieve manier in hun onderhoud te voorzien. In de Colombiaanse steden zijn ze werkzaam als verkopers van prentjes en snoepjes in de bussen. Ze wassen de ramen van de auto’s bij de stoplichten of ze gaan bij een supermarkt staan en helpen de klanten met het vervoeren van de gedane boodschappen naar de auto. Of ze verkopen koffie in een winkelwagenkarretje op straat, enzovoorts.
Maar deze zogenaamde rebusque bestaat niet alleen in de sector van het puur lichamelijke handwerk, maar ook in wat ik maar ‘kantoorwerk’ zal noemen. Er zijn nogal wat studenten in Colombia die een rechtenstudie zijn begonnen, maar die studie door de ‘dingen van het leven’ niet hebben kunnen afmaken. Toch hebben ze een zekere basiskennis opgedaan en die hebben ze misschien aangevuld met hun eigen ervaring en als ze wat creatief zijn, weten ze toch munt te slaan uit hun kennis – samen met hun goochem en brutaliteit. Van scrupules hebben dergelijke beroepsuitoefenaars doorgaans niet veel last en het vak ethiek hebben ze tijdens hun ingekorte opleiding vast overgeslagen. Ik denk dat Edwin Vela zo’n rebuscador is.
Spoorloos vertrouwde blindelings op Edwin Vela, terwijl ze hem niet echt kende en niet goed wisten in wat voor soort ‘beroep’ hij werkzaam was. Het was ook Spoorloos-presentator Derk Bolt die in juni 2017 in Colombia werd ontvoerd nadat hij naar de Catatumbo-regio was afgereisd, een van de weinige gebieden in het land waar je echt niet kunt komen, omdat de guerrilla het daar voor het zeggen heeft. Dat had echt iedereen hem kunnen vertellen. Bolt kwam dus in problemen simpelweg omdat hij het land niet goed genoeg kende of niet de moeite nam om zich goed te laten voorlichten.
Over die ontvoering schreef Derk Bolt ook nog een boek dat een onthutsend beeld geeft van zijn gebrek aan kennis over Colombia en de Colombiaanse cultuur. Het doet menigmaal de tenen krullen door de manier waarop hij over Colombia en haar inwoners spreekt, waarbij de term laatdunkend misschien nog het vriendelijkste is wat me te binnen schiet.
Natuurlijk heeft Spoorloos een verantwoordelijkheid bij de problemen die aan het licht zijn gekomen en in ieder geval hadden ze zorgvuldiger moeten handelen vóór met Edwin Vela in zee te gaan. En een beetje meer kennis over Colombia zelf had ook geen kwaad gekund, zo blijkt maar weer…
