Gelezen in een tweet. De twee enige Colombianen die een Nobelprijs hebben gewonnen zijn schrijver Gabriel García Márquez en de huidige president Juan Manuel Santos. De eerste heeft een wereld geschapen die Macondo heet, metafoor voor het rare, magisch-realistische land dat Colombia is. De tweede heeft de ondankbare taak om Macondo, dat gekkenhuis, te besturen…
Wat er allemaal in één week gebeurde in Macondo? Op zondag spreekt een kleine meerderheid van de bevolking zich uit tegen een vredesakkoord waar vier jaar aan gewerkt is en dat een einde moest maken aan een 52 jaar oud conflict. Of in ieder geval om een van de hoofdrolspelers van die oorlog, de guerrilla van de Farc, voorgoed van het slagveld te halen.
De schok van de uitslag was groot. Vooral omdat de regering er totaal geen rekening mee had gehouden en dus ook niet over een plan B beschikte. De promotoren van de NEE-campagne waren bijna net zo verbaasd met hun overwinning. Ook zij weten nauwelijks wat ze met hun overwinning aan moeten, behalve dat ze geen zin hebben om zélf met de Farc te gaan onderhandelen.
Politieke zuurstof
Meteen na de uitslag stelde de president een groot ‘nationaal akkoord’ voor, een soort alliantie voor de toekomst, tussen de voorstanders van het JA en het NEE. Daarom had hij al op woensdag een ontmoeting met oppositieleider en geharnaste vijand, ex-president Uribe, voor het eerst in zes jaar. De onderhandelingen zijn officieel begonnen. Maar nu dus niet tussen de regering en de Farc maar tussen de regering en de promotoren van het NEE in het referendum.
Vooral president Santos zit in een bijzonder moeilijk parket. Van de ene kant moet hij met de oppositie onderhandelen over aanpassingen in het akkoord, die hij daarna weer aan de Farc moet voorleggen. Het is volstrekt onduidelijk in hoeverre de Farc bereid zal zijn om het akkoord open te breken.
Maar dan, op vrijdag, worden alle kaarten opnieuw door elkaar geschud, als het nieuws bekend wordt dat Santos de Nobelprijs voor de vrede heeft gewonnen. Een grote erkenning en vooral een steun in de rug, ‘politieke zuurstof, die hij hard nodig heeft in de krachtmeting met Uribe en handlangers de komende tijd.
Campagnes
Natuurlijk werd in de afgelopen week ook veel nagekaart over de grote vraag die iedereen bezighield: waarom hebben de Colombiaanse burgers in meerderheid tegen het vredesakkoord gestemd? Verschillende factoren speelden een rol. Terwijl de regering en de JA-campagne de bevolking ervan probeerde te overtuigen, met cijfers en statistieken in de hand, dat het vredesakkoord garant staat voor welvaart en economische voorspoed, deed de NEE-campagne er alles aan om de emoties van de kiezers te raken.
Ex-president Uribe liep op de dag van de ondertekening van het vredesakkoord in Cartagena mee in een protestmars, in het gezelschap van de katholieke extremist, ex-procureur Alejandro Ordóñez, en de leider van een evangelische kerkgemeenschap. Er werden leuzen geschreeuwd tegen de Farc natuurlijk, tegen het vredesakkoord, maar nu bleek het akkoord niet alleen slecht te zijn omdat Colombia hiermee het communisme binnenhaalt, maar ook omdat het akkoord ineens een aanval bleek te zijn op het gezin als steunpilaar van de samenleving.
Ook was er het falen van de JA-campagne zelf. Santos dacht dat het voldoende was om de leiders van politieke partijen van zijn eigen coalitie op campagne-pad te sturen om de burgers te overtuigen. Probleem is dat geen enkele van die ‘traditionele’ politici op veel krediet hoeft te rekenen en hun inzet werkte vooral contraproductief. Dergelijke politici belijden in het openbaar allemaal hun steun aan ‘de vrede’, maar de campagnes die ze voerden waren halfslachtig en het ging allemaal met weinig overtuiging en overgave.
Koehandel
Geen wonder: ze hadden nauwelijks belang bij een positief resultaat, want er was geen parlementszetel te verdienen en ze hadden de kiezers niks concreets of tastbaars te bieden. De traditionele cliëntelistische koehandel – stemmen voor gunsten of voor geld – werkte nu niet en verklaarde voor een deel ook de lage opkomst, minder dan veertig procent!
Het leek er daarom op dat de politieke oppositie de grote overwinnaar was en alle kaarten in handen had. Maar een verrassend openhartig interview met de directeur van de NEE-campagne, Juan Carlos Vélez van het Centro Democrático en vertrouweling van ex-president Uribe, zorgde voor grote opschudding. In het gesprek gaf Vélez, waarschijnlijk nog in de roes van de overwinning, een interessant kijkje in de strategie van de NEE-campagne.
Tweede Venezuela
Vélez zei onder andere: “Waar het ons om ging was om de mensen ertoe te bewegen om met een kwaaie kop naar de stembus te gaan. Een paar strategen uit Panama en Brazilië legden ons uit dat we moesten ophouden over de inhoud van de vredesakkoorden te praten, maar dat we onze boodschap moesten concentreren op het gevoel van verontwaardiging, meer niet.”
“In media die vooral hogere sociale kringen bereikten, hamerden we met name op het onderwerp van de straffeloosheid, het feit dat terroristen in de politiek gekozen konden worden en waarschuwden we voor de belastinghervorming die eraan komt. In de media van de lagere sociale klassen richtten we ons op de subsidies die de regering aan de guerrillero’s wil geven. Ook hadden we een andere boodschap in elke regio van het land. Aan de kust zeiden we bijvoorbeeld dat als de vredesakkoorden zouden doorgaan, Colombia zou veranderen in een tweede Venezuela.”
“We ontdekten ook al snel de grote macht van de sociale netwerken. Bijvoorbeeld, bij een bezoek aan Apartadó, in het departement Antioquia, liet een raadslid van het Centro Democrático me een foto zien van Santos en Timochenko met daaronder een slogan waarin werd gezegd: waarom geven we guerrillero’s zoveel geld, terwijl we als land juist in een crisis zitten? Ik publiceerde dat op mijn Facebookaccount en al snel erna had ik maar liefst 130.000 volgers die de boodschap deelden, met een totaal geschat bereik van rond de zes miljoen personen.”
Liegen
De opmerkelijke openhartigheid van Vélez werd niet gewaardeerd door zijn partij, partijleider Uribe was des duivels. Vélez zegde zijn lidmaatschap van het CD op, maar het kwaad was al geschied en voor velen werd bevestigd wat ze eerder al vermoedden: de overwinning van de NEE-campagne was een direct gevolg van een bewuste strategie van manipulatie, leugens, halve waarheden en bedrog.
Die conclusie is niet nieuw en past goed in het beeld van veel verkiezingen en referendums die in de laatste jaren wereldwijd werden gehouden. In de campagnes spelen de feiten waar het om gaat steeds minder een rol, het gaat er alleen nog maar om de kiezer te overtuigen en dat mag tegenwoordig met leugens en manipulaties die nauwelijks nog gecorrigeerd worden door bijvoorbeeld serieuze journalistiek of ander zogenaamde gatekeepers, filters die de kwaliteit van al die informatie op een of andere manier ‘bewaken’.
En liegen is helemaal in. De campagne Donald Trump is het ultieme bewijs. Het gaat er al lang niet meer om gaat wat je zegt, maar vooral hoe je het zegt, en welke emoties je weet te bespelen. Het nieuws wordt op een andere manier gemaakt, het enige wat telt is of het een trending topic op de sociale netwerken kan worden, of het sensationeel genoeg is en tenslotte of het de aandacht weet vast te houden van de nauwelijks geïnteresseerde smartphone-gebruiker, met een aandachtsspanne van hooguit dertig seconden. Of de informatie die wordt verkondigd wáár is of niet, is volkomen secundair geworden. Wat telt is of het voldoende amusementswaarde heeft, argumenten tellen niet. De waarheid of de checkbaarheid van wat een politicus zegt, is op deze manier volkomen secundair geworden.
Doemscenario
De Colombiaanse schrijver en journalist Héctor Abad schreef na het referendumdebacle in de krant El Espectador over het lot van de Colombiaanse breekbare democratie: “Er zullen nu mensen opstaan die gaan zeggen dat de overwinning van het NEE in Colombia in het referendum over de vredesakkoorden, een gevolg is van het gebrek aan onderwijs en van de onwetendheid van het Colombiaanse volk dat werd gemanipuleerd door de vijanden van de vrede. Of dat er maar weinig mensen gingen stemmen als gevolg van de orkaan. Daar zit iets in. Maar omdat iets vergelijkbaars eerder óók al gebeurde in Groot-Brittannië met de Brexit, in Duitsland met de kiezers die Merkel afstraften omdat ze zinnige dingen zei over de vluchtelingen, in de Verenigde Staten met de verkiezing van Donald Trump als republikeins presidentskandidaat, heb ik de indruk dat de ‘onwetendheid’ van de Colombianen niet de enige verklaring is.”
“In werkelijkheid zijn wij een land dat zich goed heeft aangepast aan de hedendaagse, geglobaliseerde wereld. Ook wij hebben onze oren laten hangen naar dezelfde ‘trending topic’ van de hele aardbol: de democratische dwaasheid. Als dat van ons dwaasheid is, dan maken we deel uit van een globaal fenomeen: van de Eerste Wereld die het idee van een gemeenschappelijk Europa om zeep helpt, van de Tweede Wereld die steeds maar weer een oprechte maffioos als Poetin als president kiest en een Derde Wereld die het slechte voorbeeld volgt (…)”
“Het populisme, de vulgaire demagogie heeft een opmars gemaakt over de hele wereld. Berlusconi in Italië was de proloog, want in Italië wonen de magiërs van de ‘trending topic’ en ze vinden alles eerder uit. Daarna kwamen Chávez in Venezuela, Uribe in Colombia, Ortega in Nicaragua. En wat komt er hierna? Trump en Le Pen? Misschien. Allemaal zijn ze perfecte demagogen, kleptocraten die niks anders doen dat de oude kleptocratie bekritiseren…”
En nu hangt de toekomst van ‘de vrede’ in Colombia af van de uitkomst van de onderhandelingen tussen de vertegenwoordigers van de regering (traditionele politici en kleptocraten) en de politieke oppositie (demagogen en kleptocraten), terwijl een van de Farc-commandanten dit weekend al liet doorschemeren dat de eerste guerrillero’s van de Farc zich organiseren om terug te keren naar hun kampementen. Een doemscenario…
