Het vredesproces in Havanna duurt nu drie jaar en eindelijk lijkt er zicht te zijn op een eindakkoord. Op 23 september presenteerden de delegaties van de Colombiaanse regering en guerrillabeweging FARC een principe-overeenkomst over het gevoeligste punt van de agenda: de bestraffing van de misdaden die tijdens de oorlog, die officieel al sinds 1964 woedt, zijn gepleegd.
Over andere agendapunten als landhervormingen, politieke participatie en drugsproblematiek werd relatief snel een akkoord bereikt. De vraag of de guerrillacommandanten een gevangenisstraf zouden accepteren was echter het heikele punt en daardoor waren de onderhandelingen al meer dan een jaar op een doodlopende weg beland.
Er is nu een compromis bereikt, dat onder andere inhoudt dat guerrillastrijders die ernstige misdaden hebben gepleegd, straffen krijgen van vijf tot acht jaar, maar dat die niet noodzakelijkerwijs in een gevangenis hoeven te worden uitgezeten. Weigeren ze hun misdaden echter op te biechten, dan kunnen ze eventueel later een straf tegemoet zien van twintig jaar.
De euforie over de bereikte overeenkomst was groot, vooral in het buitenland. In Colombia was het een stuk minder. Hoe komt dat?
Het grootste misverstand is om het vredesproces in Colombia te vergelijken met vergelijkbare processen in Zuid-Afrika of Noord-Ierland, om maar eens wat te noemen. Daar ging het om onderhandelingen met leiders die belangrijke groepen uit de samenleving vertegenwoordigen. In Colombia gaat dit helemaal niet op. De FARC heeft volgens de laatste schattingen rond de achtduizend strijders onder de wapens en vertegenwoordigen verder helemaal niemand.
In de gebieden waar ze sterk aanwezig zijn, leggen ze gewapenderhand hun wil op aan de bewoners, die geen keuze hebben dan die criminele autoriteit te accepteren. In hun invloedssfeer reguleren ze de drugseconomie, persen ze de legale economie af en begaan allerlei soorten misdaden. Met andere woorden, de onderhandelaars van de FARC in Cuba vertegenwoordigen alleen hun eigen belangen en die van hun brothers-in-arms in de bergen. Verder niemand.
Wat de FARC eigenlijk doet, is op een verfijnde manier de Colombiaanse maatschappij aan hun chantage onderwerpen: als jullie (Colombiaanse regering) niet onderhandelen, dan gaan wij weer aanslagen plegen.
Als gevolg van het Colombiaanse landschap is het voor een guerrilla makkelijk zich verborgen te houden en daarom heeft de Colombiaanse staat eigenlijk geen alternatief dan te onderhandelen, ook als er feitelijk niets te onderhandelen valt. Het vredesproces ontbeert daarom vooral legitimiteit, iets dat door de buitenlandse media nauwelijks wordt opgemerkt.
Het gebrek aan euforie in Colombia is ook te verklaren uit het feit dat er nóg een guerrillagroepering is, die ook al sinds 1964 de Colombiaanse maatschappij ontregelt: het ELN, het Nationale Bevrijdingsleger. Een guerrilla die oorspronkelijk haar inspiratie vond in de Cubaanse revolutie maar die inmiddels, net als grote broer FARC, tot een terroristenclub is verworden zonder enige voeling met of steun onder de bevolking voor wie ze zegt op te komen.
Zowel FARC als ELN heeft verschillende malen eerder deelgenomen aan vredesbesprekingen, maar dat leidde nooit tot resultaten. De frustratie hierover bij de gemiddelde Colombiaan is groot en het mechanisme van onderhandelingen met de guerrilla heeft daarom veel aan geloofwaardigheid verloren.
Maar een alternatief is er ook niet. Ex-president Álvaro Uribe heeft acht jaar lang geprobeerd om de guerrilla gewapenderhand klein te krijgen en is daar niet in geslaagd. Diezelfde Uribe, nu de grootste criticus van het vredesproces in Havanna, zocht tijdens zijn regeringsperiode verschillende malen toenadering tot de guerrilla, maar dat leidde nooit tot resultaten.
Colombia is daarom eerder berustend dan enthousiast over deze, volgens iedereen, laatste poging om de zaken vreedzaam op te lossen. En van harte gaat het niet. Het wantrouwen in de FARC is, door de ervaringen uit het verleden, erg groot. Ook de arrogante houding van haar leiders, die steeds weigeren verantwoording te nemen voor hun misdaden, draagt niet bij tot een betere sfeer.
Daarom is er altijd nog de kans dat de Colombiaanse bevolking het resultaat van dit vredesproces niet zal accepteren. President Santos heeft beloofd dat hij een eventueel akkoord aan de Colombiaanse bevolking zal voorleggen en dat het de burgers zelf zijn die uiteindelijk mogen beslissen. Maar hoe dat precies moet gebeuren is nog onzeker. Een referendum wordt het zeker niet, want de kans dat het akkoord dan wordt afgewezen, is te groot. Een alternatief is nog niet gevonden.
