Een enorme sporthal was de plaats waar afgelopen donderdag duizenden jongens uit Medellín samenkwamen. Maar niet om te sporten. Wat ze gemeen hadden, was dat ze allemaal in de laatste klas van de middelbare school zaten en in december hun diploma hadden ontvangen. Nu waren ze opgeroepen om hun ‘militaire situatie in orde te maken’, zoals dat officieel op de website van het ministerie van Defensie was te lezen.
Dat bericht werd pas de avond ervoor door scholen en bezorgde ouders rondgestuurd, want het ministerie had het niet nodig gevonden om zelf veel ruchtbaarheid te geven aan de uitnodiging. De dienstplichtigen zelf, of hun ouders, moesten zelf maar uitvinden hoe en wanneer ze hun ‘militaire situatie’ gingen oplossen, zo dachten de officieren van de strijdkrachten. En doe je dat niet, dan staan er straffen op van twee minimum maandsalarissen (de gebruikelijke eenheid waarin sancties worden berekend) en loopt de jonge rekruut daadwerkelijk het gevaar onder de wapenen te moeten.
Hoewel mijn zoon Nicolás (18) enig kind is en daardoor vrijgesteld is van militaire dienstplicht, ging hij toch met knikkende knieën naar de rekruteringsdag. De chaos was compleet, er werd onvoldoende of tegenstrijdige informatie gegeven en de dienstdoende officieren spraken de jonge aspirant-soldaten aan alsof ze al onder hun bevel stonden. Dat was even schrikken, want thuis en ook op de school waar hij zit, wordt een ander soort omgangsvormen onderwezen.
De jongens werden de hele dag in de sporthal gehouden, moesten verschillende keren in een eindeloze rij gaan staan, dan moesten ze weer uren plaatsnemen op een tribune en afwachten op wat ging komen. Al die tijd hadden ze niks te eten of te drinken en ze zagen tot hun schrik ook verschillende jongens afgevoerd worden in bussen. Die gingen naar de legerbasis in Puerto Berrío, werd al gefluisterd. Ondertussen zaten de vaders en moeders op de stoeprand van de weg naast de sporthal de hele dag te wachten op nieuws van het rekruteringsfront. Zou zoonlief worden meegenomen? Er was een constant telefoonverkeer tussen de jongens in de hal en de ouders buiten.
Militaire dienst in Colombia is verplicht voor alle jongens vanaf 18 jaar. Er worden uitzonderingen gemaakt voor jongens met een ziekte of handicap, voor jongens die uit een gezin komen van één kind, jongens die een gezin te onderhouden hebben en ook hoeven jongens die een inschrijving aan een onderwijsinstelling voor hoger onderwijs kunnen overleggen in principe niet in dienst. In dat laatste geval wordt hun dienstplicht tijdelijk opgeschort, maar in de praktijk wordt er meestal geen meer beroep op ze gedaan.
Toch moet elke jongen in Colombia een zogenaamde libreta militar hebben, een certificaat dat bewijst dat hij in dienst is geweest of zijn ‘militaire situatie in orde heeft gemaakt’. Want een jongen die om welke reden dan ook niet in dienst gaat, moet wél over dit certificaat beschikken, dat net zo belangrijk is als een ID-kaart en op elk moment kan worden gevraagd, bijvoorbeeld bij het solliciteren naar een baan. En voor dit certificaat moet betaald worden, naar draagkracht van de ouders. Dus als je zoon niet in dienst gaat, moet je, bij wijze van compensatie, flink wat geld dokken. In de praktijk betekent dit alles dat vooral jongens uit gezinnen met lage inkomens onder de wapens moeten, en jongens met een betere economische situatie gevrijwaard blijven, tegen betaling van enkele miljoenen peso’s (1 euro is ongeveer 3500 pesos). Zo wordt de tweedeling in het land in stand gehouden.
Uitgehongerd en vol van horrorverhalen kwam Nicolás laat in de middag terug van zijn avontuur in de sporthal. Hij hoefde niet naar de legerbasis in Puerto Berrío of naar het oerwoud van Caquetá, maar moet wel volgende week weer terugkomen. Met een heleboel belastingformulieren, diploma’s en certificaten. Voor zijn bezorgde ouders begint nu een ander gevecht. Dat van het papierwerk…
