De coronapandemie in Latijns Amerika heeft niet alleen grote gevolgen voor de gezondheid en de economie, maar vormt ook een bedreiging voor de toch al fragiele democratieën in de regio. Politieke vrijheden komen in het gedrang, verkiezingen worden uitgesteld, oppositieleden worden vervolgd en rechtbanken worden genegeerd. Valt de democratie te redden?
Vorig jaar werd Ecuador hard getroffen door covid-19: de gezondheidszorg stond op instorten en de economie kromp met 9 procent. Er staat dan ook veel op het spel als de Ecuadoranen op 7 februari een opvolger voor president Lenín Moreno gaan kiezen. Ze moeten wel, want het kleine Andesland kent stemplicht, maar de winnaar lijkt al vast te staan: Moreno’s voorganger en voormalige mentor Rafael Correa – hoewel deze niet op de stembiljetten staat.
In Haïti is 7 februari een bijzondere datum. In 1986 kwam er op die dag met de val van Baby Doc een einde aan de jarenlange dictatuur van vader en zoon Duvalier. Sindsdien is het iedere vijf jaar de dag waarop een nieuwgekozen president wordt geïnstalleerd. De huidige president Moïse heeft formeel nog een jaar te gaan, maar vertoont steeds meer dictatoriale trekken. De oppositie wil dat hij opstapt.
En weer vertoont de ontbossing van de Amazone een stijgende lijn. Naast houtkap en veeteelt zorgt de almaar groeiende sojaproductie voor kaalslag aan de randen van de Amazone, waardoor veeboeren steeds verder het bos intrekken. Bovendien leidt de export van soja tot de aanleg van wegen door het bos. Zodra er wegen zijn, is de overheid de controle kwijt en kan iedereen het gebied binnentrekken, met verdere ontbossing als gevolg.
Op 3 november kiezen de inwoners van de Verenigde Staten een nieuwe president. De strijd tussen de huidige Republikeinse president Donald Trump en zijn Democratische uitdager Joe Biden, vicepresident onder Trumps voorganger Barack Obama, raakt ook Latijns Amerika. Welke invloed zal de uitslag hebben op het beleid van de VS voor de regio? We bespreken de mogelijke gevolgen en plaatsen de onderlinge relatie in een historische context.
Aan de politieke en sociaaleconomische crisis van Haïti lijkt geen einde te komen. President Jovenel MoÏse, beschuldigd van corruptie en fraude, regeert per decreet en zonder parlement. Met het bendegeweld en andere omstandigheden zijn eerlijke verkiezingen onmogelijk. 82 organisaties in Haïti en daarbuiten stellen nu de straffeloosheid, corruptie en bovenal de medeplichtigheid van de internationale gemeenschap met de huidige regering aan de kaak.
Na een in oktober 2019 begonnen volksopstand beslissen de Chilenen op 25 oktober of ze de van dictatuur geërfde grondwet door een nieuwe willen vervangen. Ze gaan stemmen tijdens een diepe sanitaire, economische en politieke crisis. Voorstanders van een nieuwe grondwet zullen nu vrijwel zeker winnen. De volgende verkiezingsslag op 11 april 2021 over wie die grondwet gaan ontwerpen, wordt echter veel spannender.
Wat corona, lithium en verkiezingen met elkaar te maken hebben. Komende zondag, 18 oktober, ruim vijf maanden na de oorspronkelijk vastgelegde datum, vinden er verkiezingen plaats in Bolivia. Natuurlijk, it’s the corona stupid, dat weet iedereen. Maar zo makkelijk is het niet, want onder de dekmantel van de coronapandemie spelen politieke manipulatie en grondstoffen een grote rol, met lithium in de hoofdrol. Wie spint er garen bij corona en wie is de klos?
Na een sociale opstand en te midden van de coronapandemie stemmen Chilenen 25 oktober over de vraag of er een nieuwe grondwet moet komen. Velen zijn daar actief mee bezig. De groepering van ‘Democratische Vrouwen’ in Santiago strijdt al bijna vijftig jaar voor mensenrechten. Deze meestal wat oudere vrouwen staan open voor nieuwe ontwikkelingen. Ze geloven niet in spectaculaire resultaten, maar “hebben wel hoop dat het beter wordt dan het lange tijd is geweest”.
In september 1976 werd Orlando Leletier, minister en ambassadeur in de Verenigde Statan onder de Chileense linkse president Allende (1970-1973), in Washington vermoord in opdracht van dictator Pinochet. Letelier was gevaarlijk omdat hij werkte aan internationale politieke en economische boycot van de Chileense dictatuur. In Nederland leverde hij een belangrijke bijdrage aan de succesvolle actie om bouwbedrijf Stevin een grote order te laten afblazen. Dat was een van de redenen voor Pinochet om hem te laten vermoorden. Ook op andere gevaarlijk tegenstanders, zoals generaal Prats en politicus Bernardo Leighton, pleegde geheime dienst DINA aanslagen.
Veel Chilenen vinden hun land erg corrupt, maar het gold sinds de koloniale tijd als minst corrupte van Latijns Amerika. Grote corruptieschandalen hebben veel publiciteit gekregen en het beeld van het ‘eerlijke’ Chili ondermijnd. Zulke corruptie is waarschijnlijk ook toegenomen en zeker de perceptie van corruptie. Tegelijkertijd moeten Chilenen nog steeds minder vaak steekpenningen betalen voor gewone voorzieningen dan in het continent gebruikelijk is. Corruptie wordt waarschijnlijk een belangrijk punt bij de nieuwe grondwet die op komst is.
Het Covid-19 virus heeft niet alleen enorme gevolgen voor de gezondheid van talloze Latijns- Amerikanen, maar leidt ook tot een verslechtering van de toch al niet rooskleurige economische situatie in de regio. Regeringen staan voor een ongekende uitdaging om levens te beschermen en tegelijk de economie te redden. Naast weinig fiscale ruimte kampen veel landen met een torenhoge schuldenlast. Internationale hulp zal hard nodig zijn, maar of die er komt valt te betwijfelen.
De Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO, of OECD in het Engels) staat bekend als de ‘club van rijke landen’. Van oudsher stimuleert zij landen in met name het Noord-Atlantisch gebied hun sociaaleconomisch beleid op elkaar af te stemmen. Vrije handel wordt door de OESO niet alleen gezien als doel maar ook als middel om de economieën van de lidstaten te laten groeien en daarmee de welvaart van de inwoners te doen toenemen. Democratie en goed bestuur zijn voorwaarden voor ontwikkeling. Sinds het einde van de Koude Oorlog breidt de organisatie zich buiten het Noord-Atlantisch gebied vooral uit in Latijns-Amerika en werd Mexico als eerste ‘voormalige Derde Wereldland’ in 1994 volwaardig lid. In dit artikel wordt ingegaan op de achtergronden van de OESO en de toetreding van Mexico tot deze ‘eliteclub’.
Nadat Saint-Domingue in 1804 na een slavenopstand onder nieuwe naam Haïti onafhankelijk was geworden, wilde de voormalige kolonisator Frankrijk de nieuwe republiek niet erkennen. Dat gebeurde pas in ruil van een kolossale schuldenlast om de ex-slavenhouders te compenseren. De afbetaling van de schuld duurde ruim een eeuw, waarin Haïti omgerekend naar nu vijftien tot twintig keer het eigen jaarlijkse nationaal inkomen aan Frankrijk heeft betaald. Dat heeft de ontwikkeling van Haïti ernstig belemmerd. Toch voelt Frankrijk niets voor betaling van een schadevergoeding.
In Guatemala is vier maanden na de eerste coronabesmetting nog geen daling van het aantal besmettingen te zien. Veel inwoners van dit Midden-Amerikaanse land leven van wat ze per dag verdienen en dat is nu vaak heel weinig of niets. Veel bedrijven zijn gesloten, openbaar vervoer rijdt niet, mensen zijn hun baan verloren of vrezen voor verlies ervan. Het noodprogramma van de regering biedt voor sommigen enige verlichting, anderen hopen op een voedselpakket. Hoewel de piek van de coronagolf nog niet voorbij is, worden vanaf 12 juli wat regels versoepeld om de ruimte voor economische activiteiten langzaamaan te vergroten.
Op 1 juli 2020 was het precies twee jaar geleden dat Andrés Manuel López Obrador (AMLO) met een duidelijk linkse agenda tot president van Mexico gekozen werd. Bij zijn inauguratie op 1 december 2018 waren velen bereid deze zelfbenoemde ‘politieke outsider’ een kans te geven. Wat is er sindsdien terecht gekomen van zijn beloftes een einde te maken aan het drugsgeweld dat het land al jaren in zijn greep houdt en van economische voorspoed voor de bevolking door middel van een “Vierde Transformatie” waarmee corruptie en inkomensongelijkheid bestreden zou worden? En hoe is het anderhalf jaar later gesteld met zijn plannen om door middel van overheidsinvesteringen nationale economische onafhankelijkheid te generen? Hoewel dalend, blijven AMLO’s waarderingscijfers onveranderd hoog.
Al een jaar of vijf verkeert Venezuela in een diepe crisis. In minstens 75 jaar is geen land ter wereld buiten (burger)oorlogstijd zo diep gevallen. Het BNP is nog maar een derde van zeven jaar geleden het land is vervallen tot een dictatuur. Crises in andere landen zijn vaak ‘opgelost’ door onderhandelingen tussen machthebbers en oppositie. Dat is Venezuela echter extra moeilijk door de extreme polarisatie en omdat beide partijen – vooral de machthebbers – daarbij veel te verliezen hebben.
Het jaar 2020 ontwikkelt zich tot een rampjaar voor Brazilië. President Jair Bolsonaro beheerst met zijn dubieuze uitspraken en acties het dagelijks nieuws en wakkert de polarisering in het land verder aan. Ondertussen nemen de zorgen toe over de uitholling van de democratie.
De gezondheidszorg in Latijns Amerika en de Cariben is ondermaats en voor grote groepen mensen onbereikbaar. Bijna nergens ter wereld investeren overheden er zo weinig in. Nu het coronavirus zich er steeds verder verspreidt zal dat vooral voor de arme bewoners en voor mensen in afgelegen gebieden rampzalige gevolgen kunnen hebben. Temeer daar de regio ook de dengue-epidemie, die vorig jaar zorgde voor 3 miljoen besmettingen en ruim 1500 doden, nog niet te boven is.
Op 4 juni 2020 organiseerden CNV Internationaal, CEDLA, Impunity Watch en het NIMD het tweede Latijns-Amerika debat in een eind vorig jaar gestarte serie over de relatie van Nederland met de regio. Vanwege de corona-maatregelen werd dit debat virtueel gehouden met als centrale thema ‘Corona in Latijns-Amerika’. Sprekers waren onder meer Marit Maij (CNV), Barbara Hogenboom (CEDLA), Joost de Vries (Volkskrant) en Achraf Bouali (D66).
Dat kan! Tegen een scherp tarief plaatsen wij uw advertentie.
Schrijf u in en ontvang onze digitale nieuwsbrief met een overzicht van onze nieuwe artikelen.
Wees als eerste op de hoogte van nieuwe artikelen en deel artikelen met uw netwerk.