Stadion in Manaus, Brazilië
Het WK voetbal is achter de rug. Twaalf Braziliaanse stadions ontvingen de elftallen voor de wedstrijden. Zo ook het Arena da Amazonia in Manaus, de miljoenenstad in het noordelijke departement Amazonas. Over zin en onzin van een nieuw stadion.
Als ik in mei 2013 het stadion in aanbouw in Manaus bezoek, moet het moeilijkste deel van het werk nog beginnen: de overkapping. Het hele gevaarte moet in twee stukken in één keer van buitenaf worden doorgeschoven. Het dak zal de tribune tot aan de eerste vier rijen bedekken. Er zijn drie hijskranen voor in stelling gebracht. Om zo veel mogelijk gebruik te maken van daglicht is 70 procent van de overkapping transparant. Eric Gamboa (foto), belast met planning, leidt mij trots rond op de bouwput, die het stadion nu nog is. “Dit is een duurzaam stadion. We recyclen het regenwater, bijvoorbeeld voor de toiletten en voor het gras. En we hebben alles van het vorige stadion hergebruikt, zoals de stoelen. Wat niet van pas kwam, is naar andere stadions gegaan.” 
Gamboa vertelt eerlijk dat de geplande opleveringsdatum niet wordt gehaald: “Die is over twee maanden, dat gaat niet lukken. Het wordt eind 2013.” Een vertraging van zes maanden stelt volgens hem niets voor, “dat is normaal. Het gaat om publieke bouw, dus overal zijn vergunningen voor nodig.” En bovendien komen bijna alle materialen uit het buitenland, vooral Portugal, Duitsland en de Verenigde Staten. Zo leveren de Portugezen het materiaal voor het dak, zorgt Duitsland voor het binnenwerk en leveren de Verenigde Staten de hijskranen. Invoer van producten is een lastige zaak, meent Gamboa. Overigens is ook het ontwerp van het nieuwe stadion van Duitse origine. Het architectenbureau GMP en het ingenieursbureau Schlaich Bergermann zijn de ontwerpers van wellicht het mooiste stadion van het WK in Brazilië.
Cassavemeel
Het stadion heeft de vorm van een ovale kom, waarin de inheemse bevolking de cassavemeel raspt en bewaart, vertelt Miguel Capobiango Nieto, coördinator van de bouw. “De cultuur van het binnenland zie je zo terug in de vorm, wat de mensen het idee geeft ‘het is van ons’. De koppelingsstukken doen denken aan visschubben en verwijzen naar de visvangst.” In 2013 is dat nog niet te zien, want meer dan een geraamte staat er niet. Intussen hebben we de beelden gezien van het stadion, waar vier wedstrijden zijn gespeeld in de groepsrondes. En ja, het ziet er prachtig uit. Al spreken sommige commentaren van een ‘Ufo die is neergedaald’ en lijkt de inheemse connectie niet echt over te komen, esthetisch is het wel. “En volstrekt overbodig”, meent José Godinho, werkzaam op het Nederlandse consulaat in Manaus. Menig criticus die meent dat Brazilië beter geld had kunnen uitgeven aan onderwijs en gezondheidszorg dan het WK, zal zijn mening delen.
Witte olifant
“Met de sloop van het vorige stadion, Vivaldão, dat in 1970 is gebouwd, zijn ze eind 2011 begonnen”, vertelt Godinho. “Dat stadion was kleiner, maar het was groot genoeg. Nu zijn er 44.000 plaatsen, maar hier spelen alleen lokale ploegen, dat levert nauwelijks inkomsten op. De meeste inwoners van Manaus hebben geen geld voor een kaartje.” Inkomsten komen vooral uit de verhuur voor evenementen, zoals concerten. Ook de protestantse kerken organiseren er bijeenkomsten. “Dat zijn grote groepen, katholieken zijn hier een minderheid.” Hij gelooft er niets van dat hier landelijke wedstrijden gespeeld gaan worden, zoals Gamboa vertelt. “Het moet hier geen ‘witte olifant’ worden”, zei hij. Op mijn vraag hoe er na de copa geld verdiend gaat worden, zegt Gamboa dat er winkels komen en dat het stadion wordt gebruikt voor evenementen en zakelijke bijeenkomsten. “Voor de ontwikkeling van het concept komt nog een internationale aanbesteding.” Daaraan zal waarschijnlijk ook de Nederlandse Arena meedoen, die al eerder adviezen gaf.
Monorail
Manaus is een vreemde stad. Het ligt midden in het regenwoud van de Amazone in het noorden van Brazilië en is niet aangesloten op het nationale stroomnet. Tegelijk is het niet zo maar een plaats, het is de zesde rijkste stad in Brazilië, dankzij de vrijhandelszone waar talrijke internationale bedrijven als Nokia en Honda zitten. De stad telt zo’n 3.5 miljoen inwoners. “Ze komen vooral uit het noordoosten van het land”, vertelt Godinho. “Er is veel reclame gemaakt om mensen naar Manaus te halen. Nu groeien vooral de sloppenwijken. Daarom zijn er aan de overkant van de rivier – Rio Negro – (foto) nieuwe wijken gebouwd. Land werd daar eerst bijna weggegeven, maar door de grote belangstelling zijn de prijzen aardig gestegen.” De brug over de Rio Negro is een ware landmark; bij zonsondergang lijkt hij in vuur en vlam te staan. Van andere infrastructurele plannen die voor het WK gereed hadden moeten zijn, is niets terechtgekomen, zoals een monorail van het vliegveld naar het stadion. (tekst gaat verder onder foto)
Goedgekleed
In totaal bedragen de kosten voor het Arena da Amazonia 585 miljoen reais ( zo’n 200 miljoen euro), volgens Gamboa. “Alles is geleend: 400 miljoen van de federale regering, 100 miljoen van de federale bank en de rest van de regering van het departement Amazonas.” Na het WK moet de exploitatie door privé-investeringen worden gedekt. Godinho merkt op dat vooraf beraamde kosten sowieso veel hoger uitvallen, want “bestuurders, zoals de gouverneur en burgemeester, steken geld in eigen zak. Dat gebeurt altijd.” Daarnaast is de oplevering met bijna een jaar vertraagd. De grootste tol zijn de vier arbeiders die tot februari 2014 bij de werkzaamheden zijn omgekomen. Na het laatste ongeval legden arbeiders het werk stil, waardoor de opening tenslotte pas op 9 maart 2014 plaatsvond. Op foto’s van deze gebeurtenis zijn goedgeklede voetbalfans te zien. Wat mij doet denken aan de opmerking van Godinho, dat je in Manaus goed aan de kleding kunt zien tot welke klasse iemand behoort.
Trekpleister
De armoede in Manaus is groot. “Er is een ‘soepbusje’ en opvang voor daklozen”, zegt Godinho. Net als overal in Brazilië is de kloof tussen arm en rijk groot. Zo raakt de wijk Educandos aan de oever van de Rio Negro tijdens hoog water overstroomd. Houten planken vormen ‘straten’ en het water brengt afval en ziektes met zich mee. Een verbetering van de sanitaire voorzieningen en gezondheidszorg zijn hier hard nodig. Het zijn deze misstanden waartegen Brazilianen al een jaar protesteren. 
Ze menen dat de regering prioriteit moet geven aan uitgaven voor onderwijs, gezondheidszorg en openbaar vervoer in plaats van aan het WK en de Olympische Spelen over twee jaar in Rio de Janeiro. Voorlopig heeft Manaus plannen om de vrijhandelszone uit te breiden en om op de andere oever van de Rio Negro, naast de nieuwe brug, een haven te bouwen. “Want er komen steeds meer toeristen met grote boten”, zegt Godinho. Wie weet bezoeken die nog eens het voetbalstadion, “want”, zegt Gamboa, “het is ook een trekpleister voor toeristen.”
Lees ook de recensie van Sambavoetbal en het artikel over de macht van grote bouwbedrijven in Brazilië.
Foto’s: Maja Haanskorf
