Olympische prestaties sinds 1920 en de kansen voor 2016
Sinds in Brussel beroofde Braziliaanse sporters bij de Olympische Spelen in Antwerpen in 1920 drie medailles behaalden, is er veel veranderd. Brazilië is tegenwoordig een Olympisch topland – althans, in Latijns Amerika. Bij verschillende sporten pakten Brazilianen afgelopen jaren goud, maar uitgerekend bij voetbal is dat nog nooit gelukt. Gaat dat nu eindelijk gebeuren?
Op 5 augustus is het zover. Voor het eerst in de geschiedenis zullen de Olympische Spelen (OS) in Zuid-Amerika plaatsvinden, in Rio de Janeiro. Een enorme opsteker en beloning voor een sportgek land als Brazilië. Op een viertal plekken in de stad – Barra, Copacabana, Deodoro en Maracanã – zullen de verschillende sportdisciplines worden afgewerkt.
De Brazilianen zijn er klaar voor en verwachten zelf een recordaantal medailles binnen te halen. Sinds 2004, toen Brazilië tijdens de Spelen van Athene aartsrivaal Argentinië van de Zuid-Amerikaanse troon stootte, geldt het land bij de Olympische Spelen als nummer vier van het Amerikaanse continent, na de Verenigde Staten, Canada en Cuba. De afgelopen Spelen eindigde het land op de medailleranglijst gemiddeld op de 23e plaats, met als uitersten de zeer teleurstellende Spelen van Sydney (2000) op de 52e en de vier jaar later meest succesvolle in Athene met een 16e plaats. In Beijing (2008) en Londen (2012) eindigden de Brazilianen beide keren als 22e.
Nooit voetbalkampioen
Brazilianen blijken Olympisch vooral begenadigde volleyballers, zeilers en judoka’s, gevolgd door atleten en zwemmers. Opvallend is dat de vijfvoudig wereldkampioen voetbal nog nooit de gouden plak in deze discipline heeft weten te bemachtigen. Vijfmaal greep de seleção in de finale mis, en dat zijn de beste resultaten van de mannen- en vrouwenselectie samen! Het zou de Brazilianen gevoelig treffen als de huidige selecties dit jaar niet minstens één gouden voetbalmedaille zouden binnenhalen.
Brazilië deed in 1920 (Antwerpen) voor het eerst mee aan de Spelen en is nadien – met uitzondering van 1928 in Amsterdam – altijd aanwezig geweest. De reden voor afwezigheid in Nederland lag voor de hand. Economisch ging het Brazilië dat jaar erg slecht, waardoor financiële middelen ontbraken om de bootreis en het verblijf te bekostigen.
Goud, zilver, brons en lood
In 1920 bestond de Braziliaanse delegatie uit 22 mannen. Tijdens de vaart (op eigen kosten) bleek de directe bootverbinding met Antwerpen dermate lang te gaan duren dat zeven schutters de wedstrijden zouden missen. Men besloot daarom in Lissabon voortijdig van boord te stappen om de trein naar België te nemen. Na een reis van 27 dagen kwam de equipe uitgehongerd aan en met veel te weinig sportmateriaal. Bij de overstap in Brussel had het noodlot namelijk toegeslagen: op het station werd van de schutters, die het grootste deel van het Olympisch team uitmaakten, een deel van de vuurwapens en munitie gestolen. Dankzij de sympathieke schutters uit de Verenigde Staten, die hen modern wapentuig uitleenden, konden de Brazilianen toch één gouden, één zilveren en één bronzen medaille in de wacht slepen. De eerste gouden plak voor Brazilië werd zo door luitenant Guilherme Paraense binnen gehaald. In 2012 maakt de Braziliaanse cineast José Roberto Torero een korte film over de avonturen van de Braziliaanse schutters op deze reis en hun successen op Belgische bodem, genaamd Ouro, prata, bronze e … chumbo! (Goud, zilver, brons en … lood!)
Geleend badpak
In 1932 (Los Angeles) had de in het land legendarische zwemster Maria Lenk (foto) de eer om als eerste Braziliaanse aan het Spelen deel te nemen. Via haar is de anekdote bekend geworden dat de Braziliaanse equipe de boottocht naar Californië wist te bekostigen met de verkoop van koffie aan boord. “Het was allemaal een kwestie van liefhebberij. Ik nam deel met een geleend badpak dat ik na de wedstrijden moest teruggeven.” In 1988 werd Maria Lenk wegens haar sportprestaties als eerste Braziliaanse sporter opgenomen in de International Swimming Hall of Fame in het Amerikaanse Fort Lauderdale.
In 1936 waren er aanvankelijk twee Braziliaanse delegaties voor de beruchte Spelen in het Berlijn van Hitler. Een jaar eerder was het al in 1914 opgerichte Braziliaans Olympisch Comité gereactiveerd. Men stelde een delegatie samen in de wetenschap dat het CBD (Braziliaanse Sport Confederatie), die in de voorafgaande Spelen Brazilië had vertegenwoordigd, ook met een eigen team op de proppen zou komen. Onder druk van het Internationaal Olympisch Comité, dat Brazilië van het toernooi dreigde uit te sluiten, werd uiteindelijk toch tot één Braziliaanse equipe gevormd, zonder ook maar een medaille te winnen.
Volleybal
Tot aan de Spelen van 1956 in Melbourne vergaarde Brazilië maar weinig medailles. Een bronzen plak voor de basketballers in 1948 (Londen) en een gouden voor de hink-stap-springer Adhemar Ferreira da Silva in 1952 (Helsinki) waren de schamele oogst in de eerste jaren na de oorlog.
Nadien ging het beter en zorgden vooral zeilers, judoka’s en vooral volleyballers voor de grootste successen. In totaal wonnen de Brazilianen van 1920 (Antwerpen) tot 2012 (Londen) 108 medailles: 23 gouden, 30 zilveren en 55 bronzen. Ook dit jaar is het land het aan haar stand verplicht om met volleybal zowel bij de mannen als bij de vrouwen de finales te halen. De vrouwen werden in 2008 en 2012 tegen tweemaal de Verenigde Staten Olympisch kampioen en spelen sinds 1992 steevast om de medailles. De mannen wonnen in Athene (2004) goud en in Beijing (2008) en Londen (2012) zilver.
Illusie armer
In de atletiek wordt veel verwacht van polsstokhoogspringster Fabiana Murer (foto bovenaan artikel), tweevoudig wereldkampioen en ook in andere internationale toernooien zeer succesvol. Maar noch in Beijing (2008) noch vier jaar later in Londen kon zij Olympische resultaten boeken. Murer’s verklaringen voor haar Olympische falen lijken te willen verhullen dat zij op het allerhoogste niveau niet echt de druk kan weerstaan. In China gaf zij de schuld aan de te dunne en daardoor nauwelijks zichtbare lat. In Londen zou de juist tijdens haar sprongen van richting veranderende wind ertoe hebben bijgedragen dat zij niet verder kwam dan de voorrondes. Murer zal het in haar thuisland moeten gaan maken. Ze heeft immers aangekondigd na de Spelen in Rio de Janeiro met wedstrijden te zullen stoppen.
De hoop van Brazilië op sprintgoud is deze zomer gericht op de 4 x 100 meter estafette bij de vrouwen. Het kwartet Evelyn dos Santos, Ana Cláudia Lemos, Rosângela Santos en Franciela Krasucki heeft eerder aangetoond dat Brazilië hierin bij de wereldtop behoort. Al kwam afgelopen maart een flinke kink in de kabel toen Ana Cláudia Lemos, een bijzonder talentvolle sprintster op de 200 meter, werd betrapt op dopinggebruik. Haar staat een schorsing te wachten en Brazilië is een illusie armer.
Een blik op de atletiekprestaties is natuurlijk niet compleet zonder Vanderlei Cordeira de Lima. Deze marathonloper werd de eerste Latijns-Amerikaan die met de toekenning van de Medaille Pierre de Coubertin, een medaille voor uitzonderlijk sportief gedrag tijdens een toernooi, in de Olympische eregalerij werd opgenomen. Hij won brons tijdens de Spelen van 2004 in Athene nadat hij tot op enkele kilometers voor de finish in de winnende positie had gelopen. Toen sloeg het noodlot toe. Een godsdienstwaanzinnige Ierse priester sprong uit het publiek en wist Vanderlei uit het parcours te drukken. De sportminnende wereld reageerde geschokt. Zoveel onrecht was een mens niet gegund. Als genoegdoening gunde het Internationaal Olympisch Comité (IOC) hem een ereplaats naast andere sportieve atletiekgrootheden zoals de Duitse verspringer Carl Ludwig (Luz) Long. Die diende tijdens de Spelen in Berlijn (1936) voor de ogen van Adolf Hitler de zwarte Amerikaanse atleet Jesse Owens na twee foutsprongen van advies en stelde hem daarmee, ten koste van zichzelf, in staat het goud binnen te slepen.
Zeilen
De historische jachthaven van Rio de Janeiro in Glória is de uitvalbasis van de zeildisciplines, waarin Brazilianen tijdens internationale toernooien altijd uiterst succesvol zijn geweest. Grote zeilnamen zijn Robert Scheidt en Torben Grael. Deze zomer wordt bij het zeilen vooral veel verwacht van Ricardo Winicki, afkomstig uit Rio de Janeiro zelf. Hij was de afgelopen vier edities van de Pan-Amerikaanse Spelen steevast winnaar van het goud en zal er alles aan doen om er in zijn thuishaven met de eerste plaats ervandoor te gaan.
Vier jaar geleden verbleef ikzelf in Rio de Janeiro tijdens de Olympische Spelen in Londen en maakte mee hoe vooral de prestaties van de beachvolleyballers Alison Cerutti en Emanuel Rego bij de mannen (zilver) en Juliana Silva en Larissa França bij de vrouwen (brons) door de Brazilianen nauwgezet werden gevolgd. Met mijn vrienden zat ik aan de buis gekluisterd bij de zinderende halve finale van Juliana en Larissa tegen het Amerikaanse duo Kessy/Ross in deze discipline, die vooral door de Verenigde Staten en Brazilië wordt gedomineerd. Het spreekt dan ook vanzelf dat de Brazilianen hier met minder dan goud geen genoegen zullen nemen.
Bij Brazilië’s volkssport nummer één tenslotte, hebben de voetballers tot nu op Olympische toernooien hun reputatie niet kunnen waarmaken. Pas bij de Spelen van 1980 in Montreal haalde de Seleção voor het eerst een medaille (brons), maar zelfs met spelers van wereldfaam als Dunga, Romário (foto) en Ronaldinho kwam het land niet verder dan drie keer zilver in 1984, 1988 en 2012. Ook het Braziliaanse vrouwenelftal haalde niet hoger dan twee keer zilver, in 2002 en 2006. Het voetbaltoernooi is het enige onderdeel dat bij de komende Spelen ook buiten Rio de Janeiro zal plaatsvinden, namelijk in São Paulo, Brasilia, Manaus, Belo Horizonte en Salvador. Alle stadions zullen vol zitten met uitbundige fans die hopen op vervulling van die ene ultieme Olympische droom: tweemaal voetbalgoud binnenhalen in eigen land.
Al wordt Brazilië als Olympisch sportland tot de groten van het Amerikaanse continent gerekend, op wereldniveau is het tot nu toe slechts een subtopper gebleken. De Brazilianen verwachten dat het thuisvoordeel het land tot grotere hoogte zal stuwen. Een pleister op de wonde voor een land dat dezer dagen wordt geplaagd door enorme economische en politieke onzekerheid.
Dit artikel is onderdeel van de Brazilië zomerspecial 2016.
