Maar de winnaar doet niet mee
Vorig jaar werd Ecuador hard getroffen door covid-19: de gezondheidszorg stond op instorten en de economie kromp met 9 procent. Er staat dan ook veel op het spel als de Ecuadoranen op 7 februari een opvolger voor president Lenín Moreno gaan kiezen. Ze moeten wel, want het kleine Andesland kent stemplicht, maar de winnaar lijkt al vast te staan: Moreno’s voorganger en voormalige mentor Rafael Correa – hoewel deze niet op de stembiljetten staat.
Ecuador is van oudsher verdeeld langs etnische, geografische, sociale en andere lijnen. Toch is het opvallend dat eind januari niet minder dan zestien door de Nationale Kiesraad CNE erkende presidentskandidaten uitgenodigd waren voor het eerste verkiezingsdebat op tv. Op 7 februari gaan de dertien miljoen stemgerechtigde Ecuadoranen namelijk naar de stembus, onder meer voor de eerste ronde om een nieuwe president te kiezen.
Er staat veel op het spel. Het land heeft het sinds de jaren negentig van de vorige eeuw redelijk goed gedaan en volgens de Verenigde Naties is de ‘menselijke ontwikkeling’ gestegen met 17 procent. Vooral de arme, vaak inheemse plattelandsbevolking heeft geprofiteerd, hoewel Ecuador’s snelle bevolkingsgroei veel economische en maatschappelijke groei ongedaan maakt. Het land staat 86e op de Human Development Index. Veel groei is echter gefinancierd met leningen bij tegenvallende exportinkomsten, met name uit olie.
Populair
De positieve ontwikkelingen staan dan ook onder druk. De gezondheidszorg kon de covid-19 pandemie niet goed aan, de economie is vorig jaar met 9 procent gekrompen en het land is verwikkeld in lastige onderhandelingen met het IMF over de enorme staatsschuld. Veel mensen maken zich daarnaast zorgen over de hoge werkloosheid, aanhoudende corruptie, geldgebrek en misdaad.
Vooral sinds de regeerperiode van president Rafael Correa (2007 – 2017) is er veel geld en aandacht naar armoedebestrijding gegaan. De armen hebben het niet alleen beter gekregen, ze hebben sindsdien ook meer inspraak in het bestuur van het land. Dat wekte hoge verwachtingen, maar bracht ook polarisatie met zich mee. Hoewel Correa zijn land in de rode cijfers en enorm verdeeld achterliet, is hij nog steeds populair. Niet verwonderlijk daarom dat de ex-president en de herinneringen aan zijn ‘burgerrevolutie’ een belangrijke rol spelen in de huidige verkiezingscampagnes. Deze campagnes verlopen over het algemeen rommelig en weinig inhoudelijk, mede door gebrek aan sturing door de CNE. Toch heeft een klein aantal kandidaten zich volgens de peilingen inmiddels tot serieuze kanshebbers op het presidentschap ontwikkeld. Met op de achtergrond vaak de ideeën of de persoon van Rafael Correa.
Vrouw
President Moreno (foto) heeft zich niet herkiesbaar gesteld. Daarom moest zijn partij, de Alianza PAIS (AP) op zoek naar een andere presidentskandidaat. Dat werd AP-parlementslid Ximena Peña. Wellicht omdat Moreno niet zo populair meer is, distantieert Peña zich regelmatig van hem als onderdeel van haar campagnestrategie. Als enige vrouw onder de zestien kandidaten presenteert ze zich bovendien als vertegenwoordigster van alle Ecuadoraanse vrouwen – dit hoewel negen van haar concurrenten een vrouw als kandidaat voor het vicepresidentschap hebben.
Peña moet niks hebben van het beleid van Moreno omdat dit te ver afgedwaald is van de oorspronkelijke idealen van de AP onder Correa, die de verheffing van de armen voorop stelde. Moreno zou een economischer agenda hebben en te veel optrekken met de rijken van het land. Hoewel Peña Correa’s ideeën van een decennium geleden actief omarmt, verdedigt zij hem niet als persoon. Dat lijkt niet handig in een land waar de voormalige president vooral onder de vele armen nog erg populair is; Peña bungelt onderaan in de peilingen. Daarmee loopt de heerschappij van de AP na veertien jaar en twee presidenten ten einde. Zelfs Correa steunt de AP niet meer, de partij die hij zelf groot gemaakt heeft.
Motorfiets
Ook Pachakutik, de partij van de inheemse Ecuadoranen, kende geharrewar. Zo was de kandidaat voor het presidentschap van Pachakutik, Yaku Pérez, niet acceptabel voor de grootste en machtigste inheemse organisatie van het land, CONAIE. Pérez zou niet ‘radicaal’ genoeg zijn in het opkomen voor de belangen van hun beider achterban, oftewel niet genoeg eisen stellen aan de exploitatie van grondstoffen uit inheems gebied. Het gaat dan vooral over de verdeling van de opbrengsten van de olie-exploitatie uit inheems gebied in het Amazonewoud.
Ondanks dit ‘negatieve stemadvies’ van CONAIE staat Pérez stevig derde in de voorlopige peilingen, wellicht vooral omdat Pachakutik een trouwe achterban heeft. De milieuvriendelijke agenda is vooral ingegeven door het inheemse respect voor Moeder Aarde, en Pérez gebruikte tijdens zijn campagne vaak de fiets. Toch kreeg hij vooral persaandacht toen zijn campagne kort onderbroken moest worden na een ongeluk bij een stunt met een door hem bestuurde motorfiets. Zijn achterban vond het machogedrag van de inheemse advocaat prachtig. Ondertussen blijven zijn ideeën over beleid, en met name de haalbaarheid van een groene economie, vaag. Maar daarin staat Pérez niet alleen.
Breuk
De tweede partij in de peilingen, de alliantie Unión por la Esperanza (Unie voor de Hoop, UNES) onder leiding van de jonge econoom Andrés Arauz Galarza, voert een vooral tegen de uitgaande president Moreno gerichte campagne. De UNES doet dat uit naam van Rafael Correa, onder wie Arauz minister was.
Arauz had grote moeite zijn kandidatuur geaccepteerd te krijgen, omdat de UNES in eerste instantie niemand anders dan Rafael Correa als kandidaat voor het vicepresidentschap voorgesteld had. De CNE stak daar een stokje voor – waarover hieronder meer. Desondanks blijven Arauz en zijn nieuwe running mate Carlos Rabascall zich presenteren als de kandidaten van Rafael Correa die diens ‘burgerrevolutie’ willen voortzetten en het economisch beleid van Moreno niet.
Moreno’s carrière is echter ook nauw verbonden met Correa. Tussen 2007 en 2013 was hij zelfs diens vicepresident en Correa had hem gevraagd de AP te leiden bij de verkiezingen van 2017. Moreno won maar Correa bleef zich met het beleid bemoeien, met name via artikelen in de media. Al spoedig kwam het tot een breuk tussen beiden omdat Moreno Correa’s burgerrevolutie niet op de juiste manier zou voortzetten. Bovendien werden er kort na Correa’s vertrek vanuit het presidentiële Carandolet-paleis al strafrechtelijke onderzoeken tegen hem opgezet vanwege machtsmisbruik tijdens zijn presidentschap, waar Moreno niets tegen deed.
België
Wellicht daardoor vertrok Correa in juli 2017 naar België, waar zijn echtgenote vandaan komt. In 2018 werd hij beschuldigd van betrokkenheid bij de ontvoering van een politieke tegenstander, Fernando Balda, in 2012. Correa ontkende de beschuldiging, die hij als een politieke machinatie van Moreno bestempelde. Omdat ook Interpol en België niet meewerkten aan zijn uitlevering woont Correa momenteel redelijk ongestoord in Leuven, doet klusjes voor onder meer de Russische staatszender Russia Today en adviseert de Venezolaanse president Maduro op economisch gebied.
Ondertussen bleef hij zijn voormalige AP-makker Moreno lastig vallen met kritiek op allerlei onderdelen van diens beleid; zo zou deze te vriendelijk tegen de Verenigde Staten zijn en te kritisch op Venezuela. Of die kritiek van invloed was tijdens de rechtszaak tegen hem begin vorig jaar of niet, feit is dat Correa in april 2020 bij verstek veroordeeld werd tot 8 jaar gevangenisstraf – niet vanwege de bovengenoemde zaak-Balda maar vanwege corruptie tijdens zijn presidentschap. Dit, en zijn verblijf in het buitenland, maakten dat de CNE zijn kandidatuur voor het vicepresidentschap niet accepteerde. Desondanks vaart de UNES op het kompas van Correa dat het land in 2017 in crisis bracht.
Correísme
De meest kansrijke kandidaat voor het Ecuadoraanse presidentschap voor de periode 2021 – 2025 lijkt daarom op dit moment de politieke oudgediende en bankier uit Guayaquil, Guillermo Lasso. Na twee eerdere mislukte pogingen president te worden, loopt hij nu (licht) voorop in de peilingen namens de economisch conservatieve alliantie van zijn eigen CREO (van ‘creëren’) en de Sociaal Christelijke PSC. Lasso heeft daarbij de steun van Jaime Nebot, de populaire PSC-prominent en voormalig burgemeester van Guayaquil, de grootste stad van het land. Hun boodschap van het creëren van banen, de kracht van marktwerking en vermindering van de bureaucratie lijkt aan te slaan. Bovendien heeft Lasso aangekondigd overheidsdiensten inclusief de gezondheidszorg te verbeteren door ze te privatiseren en hard op te treden tegen corruptie.
Hoewel economisch conservatiever dan de UNES, zal een regering onder leiding van Guillermo Lasso ook opkomen voor de armen. Zo zegt hij te zullen ijveren voor 40.000 gratis wifi-punten in het hele land, verbeterde digitale gezondheidszorg en wil hij, geheel in de stijl van de burgerrevolutie, 400.000 arme families een computer cadeau doen. Dat laatste als onderdeel van de prioriteit die hij aan het onderwijs wil geven. Mede dankzij die plannen heeft Lasso de steun verworven van het invloedrijke Netwerk van Onderwijzers voor de Onderwijsrevolutie, in het verleden gecreëerd door- en nog steeds trouw aan (daar is ‘ie weer) Rafael Correa. vanzelfsprekend heeft ook de Ecuadoraanse economie behoefte aan goed opgeleide werknemers en hebben goed opgeleide mensen behoefte aan banen maar het blijven onverwachte bondgenoten.
Dit voorbeeld geeft aan dat er geen dramatisch grote verschillen zijn in de plannen van bovengenoemde kandidaten: de Amerikaanse dollar zal de nationale munt blijven, de verheffing van de armen blijft centraal staan, er zal werkgelegenheid worden gecreëerd en corruptie bestreden. Geen wonder dat dertig tot zestig procent van de Ecuadoranen anderhalve week voor de verkiezingen nog niet weet op wie ze gaan stemmen. Meer dan door ideologische verschillen worden de verkiezingen gedomineerd door persoonlijke verschillen tussen de kandidaten en hun interpretatie van het Correísme.
Persoonlijke verschillen kunnen ook aan de wieg hebben gestaan van de verwijdering tussen Correa en Moreno: deze laatste was veel minder uitgesproken en meer een verbinder dan zijn voorganger. Dat waren zelfs redenen dat Correa juist hem vroeg zich namens zijn partij kandidaat te stellen omdat zijn burgerrevolutie en persoonlijkheidscultus hadden geleid tot enorme verdeeldheid onder de zeventien miljoen Ecuadoranen, rellen en spanningen met onder meer CONAIE.
Kapot gemaakt
Desondanks zegt Correa in een interview met het Spaanse El País dat ‘ze’ (lees: Lenín Moreno) zijn levenswerk kapot hebben gemaakt, alhoewel hij niet precies aangeeft hoe. Niet alleen wil hij graag weer terug naar Ecuador om zijn karwei af te maken, hij wil natuurlijk ook van die veroordeling af. Een sympathisant in het presidentiële paleis in hoofdstad Quito lijkt zijn kansen daartoe te vergroten – ondanks dat ook in Ecuador de rechtspraak formeel onafhankelijk is. Gelukkig voor hem is de kans groot dat een ‘Correísta’ de verkiezingen op 7 februari wint: of de dertien miljoen stemgerechtigden nu voor links (de UNES), groen (Pachakutik) of rechts (CREO-PSC) kiezen, of wellicht toch nog op het laatste moment voor de huidige regeringspartij AP, de winnaar lijkt Rafael Correa te zullen zijn. “En dan is er voor Moreno geen enkele plek waar hij zich kan verstoppen”, concludeert deze dreigend in het interview met El País.
Toch zijn er nog verrassingen mogelijk: volgens de politiek analist Pablo Guerrero, geciteerd in de krant El Comercio, waren de grote verliezers van het televisiedebat juist Andrés Arauz en Yaku Pérez. Zij waren zelfs niet aanwezig, volgens Guerrero een teken dat ze niet bereid zijn openheid te geven over hun plannen om Ecuador uit het economische slop te halen, de verdeelde bevolking weer bijeen te brengen en, niet te vergeten, de covid-19 pandemie die het land zo hard getroffen heeft, een halt toe te roepen.
Tenslotte gaat het op 7 februari om de eerste verkiezingsronde. Als geen van de zestien kandidaten meer dan 50 procent van de stemmen haalt, en die kans is groot, nemen de twee kandidaten met de meeste stemmen het bij de tweede ronde op 11 april tegen elkaar op. In dat geval zullen ook inhoudelijke verschillen over de koers van het land een grotere rol gaan spelen.
