Politiek & Maatschappij

‘Vanuit deze crisis moeten we aan de opbouw van de democratie gaan werken’

28 januari 2022

Auteur: Juan Meléndez

Een opiniestuk uit El Salvador

Sinds de verkiezing van Nayib Bukele tot president in 2019, heeft El Salvador te maken gekregen met een verdere uitholling van de rechtsstaat. Bukele beweert dat dit nodig is om de georganiseerde misdaad te bestrijden, zijn belangrijkste verkiezingsbelofte. Hoewel dat uitgangspunt op brede steun kan rekenen, zijn velen bezorgd over de manier waarop hij die belofte wil inlossen.

Juan Meléndez is directeur van het Salvadoraanse kantoor van het Nederlands Instituut voor Meerpartijen Democratie (NIMD), een internationale organisatie die democratiseringsprocessen ondersteunt. In dit opiniestuk betoogt Meléndez dat de huidige crisis ook mogelijkheden schept. Hij reflecteert op de omstandigheden waaronder Bukele aan de macht kwam en kijkt vooruit naar hoe El Salvador de weg naar de democratie weer terug kan vinden.

President Nayib Bukele

In februari 2020 herinnerde president Nayib Bukele El Salvador aan een aantal pijnlijke herinneringen aan de militaire dictatuur in het land toen hij het leger het parlement instuurde op het moment dat de volksvertegenwoordigers over zijn veiligheidshervormingen debatteerden. Een paar maanden later verving hij de leden van het Constitutionele Hof en de onafhankelijk Openbaar Aanklager. En meer recent leidde zijn wetsvoorstel om buitenlandse financiering van NGOs te beperken, tot zorg dat hij hem onwelgevallige meningen wil onderdrukken.

Het is verleidelijk om de uitdagingen waar El Salvador vandaag de dag mee geconfronteerd wordt, in breder perspectief te zien. Nayib Bukele’s fascinatie met sociale media, zijn profilering als buitenstaander en de aanhoudende confrontaties met de elite zijn bekende handelskenmerken van populistische leiders wereldwijd. Maar er is iets unieks Salvadoraans aan de manier waarop Bukele aan de macht gekomen is en aan de zwakte van de democratie in het land.

Een beetje Che Guevara

El Salvador heeft een lange geschiedenis van revoluties en rebellie. Iedereen voelt zich wel een beetje Che Guevara. Gedurende de jaren ’60 en ’70 van de vorige eeuw was het land het toneel van een verwoestende burgeroorlog. Een vredesverdrag in 1992 beëindigde deze strijd maar de loopgravenmentaliteit bleef.

Helaas heeft dit een schaduw over onze democratie geworpen. De twee partijen die de politiek in El Salvador de afgelopen drie decennia gedomineerd hebben tot aan de verkiezing van Bukele, kwamen beiden voort uit de burgeroorlog – het FMLN aan de linkerzijde en ARENA aan de rechterkant. Beide partijen bleven elkaar bestrijden en dachten er niet aan iets samen op te zetten. Ze hielden elkaar in de houdgreep en blokkeerden voortdurend elkaars beleidsvoorstellen in het parlement. De bevolking zag deze voortdurende strijd en keerde zich gedesillusioneerd af van de oude politiek. Dus toen Bukele in 2017 zijn eigen partij oprichtte, Nuevas Ideas (Nieuwe Ideeën), hoopten velen op een einde aan de verlammende status quo.

Onderontwikkeld

Het grote probleem was dat hoewel de partijen het in het verdrag van 1992 eens waren over de voorwaarden voor een democratie – vrije pers, vrije verkiezingen en een meerpartijensysteem –er niemand aandacht besteedde aan de onderliggende democratische cultuur. Niemand had het over controlemechanismes. Het kernidee van een meerpartijensysteem, een vrije ontmoeting van uiteenlopende meningen, werd niet omarmd. Daardoor bleef het democratische systeem als zodanig onderontwikkeld.

Ondertussen veranderde er niets. Iedereen was blij met de vrede maar de hoop dat democratie zou leiden tot een hogere levensstandaard kwam niet uit. Armoede en ongelijkheid bleven bestaan. Velen vertrokken naar de Verenigde Staten op zoek naar een beter bestaan. De misdaadcijfers rezen de pan uit en drugsbendes bloeiden. Er waren maar weinig tekenen dat overheidsbeleid enige positieve invloed had op de openbare orde. In tegendeel, het gevoel heerste dat veel politici financieel hun voordeel deden met de gebrekkige rechtsstaat.

Corruptie is altijd een enorm probleem geweest en politici van alle politieke partijen waren betrokken. Van de drie presidenten voor Bukele zit Antonio Saca (ARENA) vanwege verduistering van overheidsgelden in de gevangenis en Mauricio Funes en Salvador Sánchez Cerén (beiden FMLN) zijn naar Nicaragua gevlucht om te ontkomen aan aanklachten wegens corruptie.

Corrupte elites

In deze situatie is het niet verwonderlijk dat de mensen hun vertrouwen in het systeem verloren. Ze geloofden niet langer in de regering, niet in de democratie en niet in de politici. Dus toen Bukele zich als een buitenstaander presenteerde, tegen de corrupte elites en ook als een soort van rebel, was dat een verhaal dat aansloeg.

Sinds de verrassend snelle opkomst van Bukele waren velen van ons die werkzaam zijn op het gebied van democratieontwikkeling onaangenaam verrast door zijn acties. Niet alleen zijn wij bezorgd doordat er onder zijn bewind onafhankelijke rechters uit hun positie gezet zijn en dat de oppositie steeds meer gemuilkorfd wordt. We worden steeds terughoudender ons uit te spreken tegen bepaalde kenmerken van zijn beleid. Mensen worden op sociale media opgehitst om ‘niet loyale’ individuen te identificeren waarna er massale en gecoördineerde druk op hen uitgeoefend wordt. Veel ‘trollen’ zijn actief om critici van Bukele’s beleid te intimideren en in diskrediet te brengen.

Juan Meléndez

Hoopvol

Maar hoewel ik verbijsterd ben door de bedreigingen aan het adres van de onafhankelijke rechtspraak in El Salvador en de toegenomen druk op de oppositie, ben ik tegelijkertijd ook hoopvol gestemd.

De verkiezing van Bukele tot president biedt ons namelijk ook kansen. In het verleden dachten veel mensen dat het niet nodig was om over democratie te praten. De eenvoudige aanname dat we een democratisch systeem hadden leidde tot zelfgenoegzaamheid zowel onder de bevolking als onder de politieke partijen. Niemand leek geïnteresseerd het systeem als zodanig te verbeteren.

Gedwongen door de omstandigheden realiseren we ons dat een volledige en inclusieve democratie noodzakelijk is, waarbij iedereen actief betrokken is bij het onderhouden van de fundamentele pijlers onder de democratie. Eindelijk spreken progressieve groeperingen over democratie. Revolutionaire groepen spreken over democratie. Jongeren spreken over democratie. Gesprekken gaan over het belang van controlemechanismes en eerlijke afwegingen, van oprecht respect voor de rechtsstaat en over de noodzaak van de ontwikkeling van een waarlijk meerpartijensysteem waarin ieders stem gehoord wordt.

We hebben duizenden mensen de straat op zien gaan om democratie te eisen. De demonstranten – waaronder feministes, milieugroepen, boeren en arbeiders – hebben voor het eerst overlappende doelstellingen. Deze moeten nog verder uitgewerkt worden maar er is veel potentieel om nieuwe politieke bewegingen te vormen of specifieke kandidaten van de bestaande politieke partijen te ondersteunen.

NIMD training

Enthousiasme

Er is duidelijk belangstelling voor onze democratie-trainingen vanuit het hele politieke spectrum. Na Bukele’s verkiezing en na de demonstraties hebben minstens 50 mensen van maatschappelijke organisaties, politieke partijen, de internationale gemeenschap en de universitaire wereld belangstelling getoond en hun enthousiasme blijft groeien.

Dit is een goede ontwikkeling en het is belangrijk dat de bestaande politieke partijen dit als zodanig herkennen. De leiders van de twee traditionele partijen zijn al oud en vastgeroest in hun manier van denken. Zij denken dat het probleem slechts Bukele is maar kijken niet naar de gebreken in het politieke systeem als zodanig. En juist die fouten zorgden er voor dat Bukele aan de macht kon komen. Het wordt hoog tijd voor bespiegeling.

De politieke partijen dienen te veranderen en te erkennen dat hun diepgewortelde polarisatie alsook hun onwil om samen te werken, ondanks ideologische verschillen, er grotendeels verantwoordelijk voor zijn dat er zo veel onvrede was dat Bukele er in slaagde om de gehele politieke discussie naar zijn hand te zetten.

Waarschuwing

Wat er gebeurd is in El Salvador is ook een waarschuwing voor andere landen om democratie niet als iets vanzelfsprekends te zien. Democratie is altijd werk-in-uitvoering en zonder voldoende aandacht en investeringen kan zij in recordtempo uitgehold worden.

Het zijn de jongeren in El Salvador die zich dat vandaag de dag realiseren. We moeten de huidige politieke crisis gebruiken om na te denken over democratie. In recente maanden heb ik eindelijk enige hoop gekregen voor de toekomst van ons land, juist omdat er onder jongeren over democratie gesproken wordt, over het aangaan van dialoog.

Om deze hoop te versterken hebben we de steun nodig van de internationale gemeenschap. Op die manier wordt er zowel in El Salvador als daarbuiten gewaarschuwd als democratische vrijheden onder druk staan. We moeten investeren in het trainen van de volgende generatie zodat zij de vaardigheden en de kennis hebben om onze democratie te laten opbloeien. We dienen alle maatschappelijke organisaties te ondersteunen die in het veld werken en hun kennis en capaciteit vergroten op cruciale onderwerpen als mensenrechten, milieu, transparantie en het tegengaan van corruptie.

Nu

Hier bij NIMD organiseren we regelmatig trainingssessies en bijeenkomsten gericht op dialoog voor mensen uit lokale, nationale en regionale instellingen en uit het maatschappelijk middenveld. Door deze diverse groep mensen bijeen te brengen, over politieke scheidslijnen heen, schappen we de basis voor toekomstige consensus gericht op politieke hervormingen en met een blijvende invloed op de politieke cultuur van El Salvador.

Nu is de het moment voor Salvadoraanse democraten om samen te komen en de droom van de mensen over een volwaardige democratie, uit te laten komen.

(vertaling: Frank Bron)

Over NIMD Het Nederlands Instituut voor Meerpartijen Democratie (NIMD) is in 2000 opgericht door zeven Nederlandse politieke partijen met als doel bij te dragen aan meer inclusieve, democratische samenlevingen wereldwijd. Dat doet de organisatie door politieke partijen en andere politieke actoren in dialoog te brengen en samenwerking te stimuleren. Daarbij richt het instituut zich op zowel aspirant-politici als de politieke leiders en de politieke instituten in het land. Momenteel heeft het NIMD programma’s in meer dan 20 landen in Afrika, Latijns-Amerika, Zuidoost-Azië, de MENA-regio en Oost-Europa.

Lees ook ons artikel uit 2020 over de opkomst van Nayib Bukele

Bron: nimd

Gerelateerde berichten

Democratie in Latijns-Amerika niet langer vanzelfsprekend

Democratie in Latijns-Amerika niet langer vanzelfsprekend

Afgelopen jaar is de wereld weer iets minder democratisch geworden en in Latijns-Amerika is de terugval het grootst. Dat komt met name door de scherpe daling van het democratiegehalte van een aantal Midden-Amerikaanse landen. Van het idee van twintig jaar geleden dat de democratie in Latijns-Amerika vrij stevig was verankerd, is weinig meer over. Zo blijkt uit de Democracy Index 2023.

Lees meer
Uitzending Spoorloos 1 november over geroofde Argentijnse baby’s

Uitzending Spoorloos 1 november over geroofde Argentijnse baby’s

De uitzending was woensdagavond 1 november, maar kan op Uitzending gemist worden teruggekeken. In de laatste uitzending van dit seizoen vertelt de in Nederland woonachtige Ana haar verhaal. Tien jaar geleden werd middels DNA-onderzoek vastgesteld dat zij tot de zogenaamde roofbaby’s behoort. Haar beide ouders zijn tijdens de Videla-dictatuur vermoord. Haar moeder was vijf maanden zwanger toen zij werd gearresteerd. Op één klein berichtje kort na haar arrestatie werd nooit meer iets van haar vernomen. Haar dochter Ana is geadopteerd, iets dat zij pas op 36-jarige leeftijd te horen kreeg.

Lees meer
agsdix-null

Politiek & Maatschappij

agsdix-null

Kunst & Cultuur

agsdix-null

Vrije tijd & Toerisme

agsdix-null

Economie & Ondernemen

agsdix-null

Milieu en Natuur

agsdix-null

Onderzoek & Wetenschap

Blijf op de hoogte

Adverteren op onze website?

Dat kan! Tegen een scherp tarief plaatsen wij uw advertentie.

Ontvang onze nieuwsbrief

Schrijf u in en ontvang onze digitale nieuwsbrief met een overzicht van onze nieuwe artikelen.

Volg ons op social media

Wees als eerste op de hoogte van nieuwe artikelen en deel artikelen met uw netwerk.

Share This