Politiek & Maatschappij

Van sociale explosie naar coronacrisis

23 maart 2020

Jan de Kievid

Chili maakt grote schokken door. Van een schijnbaar succesvol en stabiel land werd het een land in opstand. Die opstand is nu na vijf maanden – tijdelijk? – gesmoord in de gedwongen en onzekere rust van de coronacrisis. Verslag van een reis door Chili in bijzondere tijden.

Wie afgelopen half jaar over Chili alleen berichten las zonder vermelding van het land of namen van plaatsen of personen, zou kunnen denken dat het om drie verschillende landen ging. In zo korte tijd is Chili tweemaal van gedaante verwisseld. Nog maar een half jaar geleden gold het voor velen als een succesvol modelland met een sterke economie en stabiele democratie. Na de op 18 oktober 2019 begonnen sociale uitbarsting https://www.lachispa.nl/van-de-redactie/chili-kansen-tegenkrachten-en-valkuilen/ was Chili in rep en roer door massale protesten tegen ongelijkheid en sociaal onrecht. Een meerderheid van de bevolking steunde de protesten. De Chilenen waren ontwaakt en zouden zich niet meer in slaap laten sussen. Maar nauwelijks vijf maanden later sloeg het coronavirus toe.

Minimaal vertrouwen

Bij onze aankomst in Chili, half februari, was het land in de ban van sociale protesten en eisen voor een nieuwe grondwet. Het vertrouwen in de rechtse president Sebástian Piñera en zijn regering en ook in het parlement en de politieke partijen was tot een absoluut minimum gedaald. In maart, meteen na de zomervakantie, zouden massale protesten de bevolking mobiliseren om zich op 26 april in een volksstemming uit te spreken of ze wel of niet een nieuwe grondwet wilde. Naar verwachting zou een ruime meerderheid voor een nieuwe constitutie stemmen. Daarmee zou het land verlost worden van de nog van de militaire dictatuur van Pinochet geërfde grondwet, die een minder neoliberaal en meer sociaal beleid met krachtige aanpak van de ongelijkheid blokkeerde. De extreemrechtse partij UDI, de politieke erfgenaam van Pinochet, probeerde zo’n volksstemming nog te voorkomen. Geweld en de ‘chaos’ in het land zouden daarvoor geen stabiel klimaat bieden. Deze manier van angst zaaien had weinig effect en toen de minister van Volksgezondheid opperde dat het bij een te verwachten coronacrisis beter was geen volksstemming te houden, kreeg hij een storm van kritiek over zich heen.  Die ‘ver van mijn bed show’ drong bij media en bevolking nauwelijks door.

Een miljoen dik opeengepakte demonstranten

Op 3 maart werd in Chili het eerste coronageval geconstateerd, maar dat maakte nog weinig indruk. Zaterdagavond 7 maart bezochten we met een Chileense vriendin een openluchtoptreden van de bekende muziekgroep Los Jaivas, waarbij het publiek dicht op elkaar stond. Op 8 maart namen we met een andere vriendin deel aan de massale demonstratie voor vrouwendag. Deze manifestatie, waar ook nadrukkelijk werd opgeroepen om op 26 april voor een nieuwe grondwet te stemmen, telde ongeveer een miljoen mensen, van wie zo’n 90 procent vrouwen. Er waren uitbundige omhelzingen, je werd gezoend door onbekenden en soms stonden we zo opeengepakt dat je wel met vier mensen tegelijk lichamelijk contact had. Niemand had het over corona of afstand houden. Slechts een enkeling droeg een mondkapje. Er waren toen negen coronagevallen in Chili bekend.

Hop on Hop off-bussen

In dezelfde sfeer en met 26 april als hoopvol perspectief reisden we drie dagen later per bus over de Andes naar Mendoza in Argentinië. De volgende dag, 12 maart, bekeken we in het vliegtuig naar Buenos Aires wat we daar wilden zien en doen. Maar toen we in ons appartement een Argentijnse krant op de IPad raadpleegden en de televisie aanzetten, bleek alles te zijn omgeslagen. Argentinië, met inmiddels 31 coronapatiënten, was door corona gegrepen. President Alberto Fernández kondigde op de televisie ingrijpende maatregelen aan. Na maandag 16 maart zou het luchtverkeer met Europa, de Verenigde Staten en Azië worden gestaakt, alle grote evenementen werden afgelast, voetbal zou zonder publiek plaatsvinden, bij kerkdiensten en in bioscopen mocht maar een op de vier plaatsen bezet worden en alle musea gingen dicht. De volgende ochtend bleek zelfs het toeristenbureau gesloten en reden ook Hop on Hop off-bussen om de stad te verkennen niet meer.

Scholen dicht

De regering wilde niet meteen de scholen sluiten, maar een provinciale gouverneur van een oppositiepartij deed dat wel. Volgens een taxichauffeur wilde hij daarmee laten zien dat hij van aanpakken wist, terwijl de regering te laks en te laat was. Zondag 15 maart werd bekend dat alle scholen de volgende dag zouden sluiten en een paar dagen later kondigde de regering strenge quarantainemaatregelen aan. Inmiddels (22 maart) is in Argentinië bij 266 mensen corona geconstateerd, van wie er vier zijn overleden.
Die zondagavond zaten de terrassen in de wijk van ons appartement nog vol. Daarna kwam de nieuwe ‘corona werkelijkheid’ steeds dichterbij. Maandag vertrokken we met een van de voorlopig laatste vluchten naar Europa. Het grote vliegveld van Buenos Aires was niet uitgestorven, maar zeker niet druk. Madrid en Schiphol waren vrijwel verlaten en op het Spaanse vliegveld was de sfeer paniekerig.

Staat van Catastrofe

Iets na Argentinië ging ook Chili om. Daar sloten op 16 maart, net als in Argentinië, Nederland en veel andere landen, de scholen en op 18 maart werden alle grenzen gesloten voor buitenlanders. Dezelfde dag riep president Piñera voor 90 dagen de ‘Staat van Catastrofe’ uit, die aan de regering grote bevoegdheden geeft om bijvoorbeeld het recht om je te verplaatsen in te perken. Ook kan de regering de militairen opdracht geven dergelijke maatregelen uit te voeren en te controleren. In afwijking van veel andere landen hoefden restaurants, cafés, bioscopen, theaters en sportevenementen nog niet te sluiten. Dagelijks werden ongeveer honderd nieuwe coronagevallen geregistreerd. Op 22 maart waren het er 632, van wie een is overleden.

Volgens veel Chilenen, onder wie burgemeesters, de gezondheidszorgcommissie van de senaat en de landelijke artsenorganisatie, reageert de regering te traag en te weinig daadkrachtig. Burgemeesters – van zowel de centrumlinkse oppositie als de rechtse regeringspartijen – namen al snel verdergaande maatregelen, zoals het sluiten van winkelcentra (behalve supermarkten), het verbieden van bijeenkomsten met veel mensen of het stellen van maxima aan bezoekersaantallen van bioscopen en restaurants. De regering vindt dat burgemeesters daarmee soms hun bevoegdheden te buiten gaan. Inmiddels heeft de regering vanaf 20 maart voor het hele land restaurants, cafés, bioscopen, theaters, discotheken en sportevenementen gesloten. Op 22 maart is overal een avondklok ingesteld van 10 uur ’s avonds tot 5 uur ’s morgens.

Uitstel volksstemming

Zulke copetentiekwesties tussen landelijke en lokale bestuurders kunnen een effectieve bestrijding van de coronacrisis bemoeilijken. Bovendien moet de leiding komen van een president en een regering die extreem weinig vertrouwen van de bevolking genieten. Ook bieden de slechte publieke gezondheidsvoorzieningen – in schrille tegenstelling tot de particuliere voorzieningen voor rijkere Chilenen – weinig garanties voor een goede uitvoering van sanitaire en medische maatregelen.

Op 19 maart werden de vijftien belangrijkste politieke partijen en links, centrum en rechts het snel eens om de volksstemming over de grondwet een half jaar uit te stellen, van 26 april tot 25 oktober 2020. Er zullen de komende tijd nog wel wat protesten zijn, maar de wekelijkse grote manifestaties op vrijdag zijn afgeblazen. Ruim een week na de succesvolle en vrolijke manifestatie van 8 maart – een van de grootste uit de Chileense geschiedenis – is het maatschappelijke klimaat totaal omgeslagen. Chili heeft weer een andere, niet eerder bekende gedaante aangenomen.

Gerelateerde berichten

Democratie in Latijns-Amerika niet langer vanzelfsprekend

Democratie in Latijns-Amerika niet langer vanzelfsprekend

Afgelopen jaar is de wereld weer iets minder democratisch geworden en in Latijns-Amerika is de terugval het grootst. Dat komt met name door de scherpe daling van het democratiegehalte van een aantal Midden-Amerikaanse landen. Van het idee van twintig jaar geleden dat de democratie in Latijns-Amerika vrij stevig was verankerd, is weinig meer over. Zo blijkt uit de Democracy Index 2023.

Lees meer
Uitzending Spoorloos 1 november over geroofde Argentijnse baby’s

Uitzending Spoorloos 1 november over geroofde Argentijnse baby’s

De uitzending was woensdagavond 1 november, maar kan op Uitzending gemist worden teruggekeken. In de laatste uitzending van dit seizoen vertelt de in Nederland woonachtige Ana haar verhaal. Tien jaar geleden werd middels DNA-onderzoek vastgesteld dat zij tot de zogenaamde roofbaby’s behoort. Haar beide ouders zijn tijdens de Videla-dictatuur vermoord. Haar moeder was vijf maanden zwanger toen zij werd gearresteerd. Op één klein berichtje kort na haar arrestatie werd nooit meer iets van haar vernomen. Haar dochter Ana is geadopteerd, iets dat zij pas op 36-jarige leeftijd te horen kreeg.

Lees meer
agsdix-null

Politiek & Maatschappij

agsdix-null

Kunst & Cultuur

agsdix-null

Vrije tijd & Toerisme

agsdix-null

Economie & Ondernemen

agsdix-null

Milieu en Natuur

agsdix-null

Onderzoek & Wetenschap

Blijf op de hoogte

Adverteren op onze website?

Dat kan! Tegen een scherp tarief plaatsen wij uw advertentie.

Ontvang onze nieuwsbrief

Schrijf u in en ontvang onze digitale nieuwsbrief met een overzicht van onze nieuwe artikelen.

Volg ons op social media

Wees als eerste op de hoogte van nieuwe artikelen en deel artikelen met uw netwerk.

Share This