Uruguay staat bekend als het meest homovriendelijke land van Zuid-Amerika. Toch blijkt in de praktijk het taboe nog groot, vooral in het binnenland, maar jongeren zijn al een stuk toleranter. Voor transseksuelen is de realiteit nog harder. Zij lopen tegen vooroordelen en discriminatie aan en een baan vinden is vrijwel onmogelijk.
Uruguay en homoacceptatie lijken hand in hand te gaan. Volgens een recent onderzoek staat Uruguay zelfs vijfde op de wereldranglijst van landen waar homo’s het gelukkigst zijn. Nederland bekleedt de achtste plaats. Ook transseksuelen krijgen meer rechten. Vanaf 2009 kunnen ze hun geslacht officieel laten registreren. Mooie ontwikkelingen: homo’s en transseksuelen die steeds meer gelijke rechten verwerven. Maar hoe homovriendelijk is Uruguay nou echt? Kunnen homoseksuelen hun geaardheid uiten? En staat de bevolking open voor seksuele diversiteit?
Plein van de seksuele diversiteit
Al in 2005 sloeg Uruguay de homovriendelijke weg in. In het oude centrum van hoofdstad Montevideo werd, als een van de eerste steden ter wereld, een homomonument geplaatst: een roze gekleurde driehoekige steen met de woorden ‘Het eren van diversiteit is het eren van leven’ (foto). Het plein waar dit monument staat is tot ‘Plein van de seksuele diversiteit’ gedoopt. Toch duurde het nog acht jaar voordat het homohuwelijk gelegaliseerd werd. In mei 2013 was de kogel door de kerk. Uruguay werd na Brazilië en Argentinië het derde Zuid-Amerikaanse land waar mensen van hetzelfde geslacht konden trouwen. De wet werd met een ruime meerderheid goedgekeurd: 81 van de 87 leden van de Kamer van Afgevaardigden stemden voor. Deze wet was een paradepaardje van toenmalig president Pepe Mujica, die in 2012 ook abortus legaliseerde. Een jaar na deze legalisering waren naar schatting ruim tweehonderd homostellen getrouwd, van wie 134 in Montevideo. Voor de rest van het land is een schatting gemaakt, aangezien daar een registratiesysteem ontbreekt. Dit getal lijkt summier, maar Uruguay telt slechts 3,3 miljoen inwoners.
Campagnespot
Sinds de legalisering van het homohuwelijk propageert de overheid Uruguay, nog meer dan daarvoor, als homovriendelijk. In 2014 werd een campagnespot ter bevordering van homoacceptatie gelanceerd. De spot laat zien hoe een vrolijk homoseksueel stel Montevideo ontdekt. Deze campagnespot is gericht op het aantrekken van homoseksuele toeristen. Ook voor de lokale bevolking zijn er bewustwordingscampagnes. Zo werd september 2015 bestempeld als de ‘maand van de diversiteit’. Gelijke rechten voor homo’s, lesbiennes en transseksuelen stonden toen centraal. De overheid organiseerde een reeks activiteiten, van debatten en voorlichtingsbijeenkomsten tot theatervoorstellingen en muziekevenementen. Een grote stap voor een Latijns-Amerikaans land. Ook zijn steeds meer bekende mensen open over hun seksuele geaardheid, zoals de artiest Petru Valensky, een rolmodel voor veel homoseksuelen. Abigail Pereira is een beroemde transseksuele actrice/artieste, die sinds een paar jaar in Miami werkt.
Wel geknakt, niet doorbroken
Toch zijn veel Uruguayanen sceptisch over de acceptatie van homo’s. De 23-jarige studente communicatiewetenschappen Julia zegt daarover: “Veel Uruguayanen, vooral ouderen, zijn gewoon conservatief. Of ze nou wel of niet gelovig zijn. De liberale wetten worden hier met 500 km per uur ingevoerd, terwijl de mensen op 50 km per uur blijven hangen.” Een paar vrouwen uit een ‘mamahockeyteam’ zijn het hiermee eens. “Voor een Uruguayaanse homo is emigreren de enige manier om gelukkig te worden”, roept Catalina (39) overtuigend. De andere vrouwen knikken instemmend.
In Montevideo zie je zelden een homostel hand in hand lopen of knuffelen, terwijl heterostellen elkaar uitbundig in het openbaar zoenen. Het homotaboe is misschien geknakt, maar niet doorbroken. In diverse media wordt Uruguay beschreven als gay hotspot ,maar er zijn slechts een paar homobarretjes in Montevideo. Een gay-scene kan het niet genoemd worden.
‘Vriendinnen’
Buiten Montevideo kunnen homoseksuelen nog moeilijker voor hun geaardheid uitkomen. Maria (53) heeft haar lesbische gevoelens lang verborgen moeten houden. Ze woont in het binnenland en pas op latere leeftijd durfde zij een relatie met een vrouw aan te gaan. Nog steeds kan Maria met haar familie niet over haar gevoelens praten. Voor familieleden is ze nooit officieel ‘uit de kast’ gekomen. “Mijn familie weet dat ik samenwoon met een andere vrouw en ze weten hoogst waarschijnlijk ook dat we een relatie hebben, maar we hebben het er nooit over gehad. Als we samen bij mijn familie langsgaan, zijn we gewoon vriendinnen.” Momenteel woont Maria samen met haar partner bij een Nederlands gezin, waar zij het huishouden runnen. “Bij een Nederlands gezin voel ik me minder bekritiseerd”. Tegen haar beste vriendinnen kan Maria wel open zijn. “Zij vinden het misschien moeilijk te begrijpen, maar hebben het beste met me voor, dus accepteren ze me zoals ik ben.” Maria beaamt dat de mensen in het binnenland van Uruguay een stuk conservatiever zijn dan in Montevideo, met name de oudere generaties. “De nieuwe generatie in Montevideo is steeds toleranter naar homoseksuelen”. De 21-jarige studente Macarena bevestigt dit: “Steeds meer homofiele studenten durven open over hun gevoelens te zijn. Jongeren zijn steeds meer open-minded. Ik heb een paar vrienden die homoseksueel zijn. Ze zijn hier open over en ik vind het verder prima”.
Gay Happiness Index
In mei 2015 verscheen de ‘Gay Happiness Index’, samengesteld op basis van een enquête onder mannelijke bezoekers van de gay datingsite PlanetRomeo naar het niveau van geluk dat homoseksuelen wereldwijd ervaren. De Uruguayaanse kranten kopten jubelend dat Uruguay op de vijfde plaats stond, veruit het beste van Latijns Amerika. Nederland kreeg de achtste plaats toebedeeld. Nu rijst de vraag wat die vijfde plaats voor Uruguay precies betekent. De verrassende uitkomst heeft waarschijnlijk te maken met de perceptie. Wanneer voelt iemand zich gelukkig? Uruguayanen vergelijken waarschijnlijk hun huidige land met het Uruguay van enkele decennia geleden en met de huidige situatie in andere Latijns-Amerikaanse landen, waar homoseksuelen nog veel minder rechten hebben. Het homohuwelijk ende homovriendelijke overheidscampagnes zijn in de regio zo baanbrekend dat menig homoseksueel zich in Uruguay bevoorrecht en gelukkig voelt. De Nederlandse homoseksueel heeft waarschijnlijk veel hogere verwachtingen. Veel kranten meldden niet dat het onderzoek alleen over mannen ging. Voor lesbische vrouwen is het in Uruguay vaak onmogelijk om voor hun geaardheid uit te komen.
Ook Collette Richard, voorzitter van de landelijke transgenderbeweging (Unión Trans de Uruguay), stelt dat de weg naar homoacceptatie, en zeker naar transgenderacceptatie, nog lang is. In een dansschool in het hart van Montevideo, waarover Collette de leiding heeft, vertelt ze over haar eigen ervaringen als transseksueel en over de vaak harde realiteit van het transbestaan. “Van de 3000 transseksuelen hebben slechts 350 personen hun geslacht officieel, op papier, laten veranderen. Dat komt door de ingewikkelde en kostbare procedure. Een rechter beslist uiteindelijk in de rechtszaal of de transseksueel in kwestie wel of niet genoeg man of vrouw is. Dit is voor veel transseksuelen te vernederend.” De meeste transseksuelen hebben volgens Collette wel hormoonbehandelingen kunnen ondergaan. De kosten worden door de basisverzekering gedekt.
Prostitutie
Als transseksueel is een baan volgens Collette (foto) bijna onmogelijk. “De meesten belanden ongewenst in de prostitutie, omdat ze niet aan de bak komen.” Volgens een onderzoek van de stichting Mujer y Salud (Vrouw en Gezondheid) uit 2012 geldt dat voor 54 procent van de transseksuelen. Collette schat dat in werkelijkheid dit percentage nog hoger ligt. Ook is er veel geweld tegen transseksuelen. “Vanaf 2011 zijn er zeker zeven onopgeloste moorden op transseksuelen. De politie steekt geen vinger uit”. Collette noemt Uruguay het land van de tegenstellingen. “Op papier is Uruguay liberaal en progressief, maar op sociaal-cultureel niveau is er geen draagvlak voor de liberale wetten. De minderheidsgroep die er het beste vanaf lijkt te komen zijn blanke homo’s uit de midden en hoge inkomensklassen. Er wordt alles uit de kast getrokken om Uruguay homovriendelijk te laten lijken en homotoerisme aan te trekken. De motieven zijn vooral economisch. Homostellen hebben vaak een bovengemiddeld bestedingspatroon”. Is het dan wel realistisch dat Uruguay als meest homovriendelijke land van Zuid-Amerika te boek staat? Volgens Collette wel – ondanks alle defecten. “In bijvoorbeeld Peru of Bolivia kun je als transseksueel niet eens over straat, grote kans dat je wordt vermoord.”
Uruguay is misschien niet zo’n liberaal land als het lijkt, maar er is wel een voorzichtige homovriendelijke trend ingezet. Een bruiloft tussen mensen van hetzelfde geslacht mag in het openbaar gevierd worden en heel soms wordt er een snelle kus op een plein uitgewisseld, wat een paar jaar geleden nog ondenkbaar was. Voor transseksuelen zijn daadwerkelijke gelijke rechten nog ver weg. Zij lopen tegen geweld, discriminatie en vooroordelen aan. Desondanks laten transseksuelen van zich horen en ze stellen zich strijdbaar op. Hierdoor is het debat geopend. Daarmee kan Uruguay een voorbeeld zijn voor veel andere Zuid-Amerikaanse landen, waar acceptatie van homo’s en transgenders nog verder weg is.