Politiek & Maatschappij

Tweesprong: meer democratie of autoritaire terugval

16 december 2021

Jan de Kievid

Tweede ronde Chileense presidentsverkiezingen

Zondag 19 december bepalen de Chilenen of de rechtse extremistische José Antonio Kast of de linkse radicale Gabriel Boric hun nieuwe president wordt. Deze tweede ronde is vooral een strijd tussen autoritair bestuur en democratie. Boric ligt voor in de peilingen, maar er kan nog van alles gebeuren. Chili bevindt zich met deze verkiezingen op een tweesprong. Het kan goed gaan in democratische en sociale zin, maar ook flink misgaan.

Sinds het herstel van de democratie in Chili 1990 stond bij verkiezingen de democratie nooit zo sterk op het spel als komende 19 december. Dan wordt de tweede ronde van de presidentsverkiezingen gehouden tussen de winnaars van de eerste ronde van 21 november: de extreemrechtse José Antonio Kast en de radicaal linkse Gabriel Boric. Ze behaalden respectievelijk 28 en 26 procent van de stemmen, veel meer dan de 12 en 13 procent van de kandidaten van de – ‘traditionele’ – centrumlinkse en rechtse partijen die sinds 1990 afwisselend regeerden.

‘Fascistische geest’’

Het zijn verkiezingen in onzekere tijd, met een bevolking die heel weinig vertrouwen heeft in de politiek en de instituties. Zowel Kast (55 jaar) als Boric (35) zoeken steun voor de tweede ronde in het centrum. Bij Boric ging dat snel. Meteen na de uitslag betuigden de socialistische, radicale en links-liberale partijen van de coalitie voor de christendemocratische presidentskandidate Yasna Provoste hun steun aan Boric, zonder voorwaarden. Provoste sprak van de “totalitaire fascistische geest die José Antonio Kast vertegenwoordigt”, maar wachtte nog op een uitspraak van een speciale bijeenkomst van haar partij (PDC). Die stelde zich een week later, ook zonder voorwaarden, achter Boric, nadat die had verklaard “in vrede en rust” zijn programma te willen realiseren. De PDC staat niet te juichen voor Boric, maar ziet Kast als een veel groter gevaar. Een vooraanstaand partijlid, Adolfo Zaldívar, werd uit de partij gezet omdat hij zich openlijk voor Kast had uitgesproken.

Ook presidentskandidaat Marco Enríquez-Ominami, die 8 procent van de stemmen behaalde, vroeg zijn kiezers op Boríc te stemmen. De onafhankelijke kandidaat Franco Parisi, met 13 procent net derde geworden, sprak zich niet uit. Hij noemde het programma van Boric economisch onuitvoerbaar en dat van Kast politiek. Bij een enquête bleek dat 45 procent van zijn kiezers voor Boric zou stemmen en 18 procent voor Kast. De rest wist het nog niet of ging niet stemmen.

1988

Boric verbreedde zijn campagneteam met mensen van centrum-links. Onder hen de gezaghebbende links-christendemocratische en anti-neoliberale econoom Ricardo Ffrench-Davis. Als campagneleidster koos Boric Izkia Siches. Zij genoot in het eerste coronajaar als landelijk voorzitter het Colegio Médico, de landelijke artsenorganisatie, een hoog vertrouwen onder de bevolking.

Opvallend zijn de steunverklaringen van specifieke groepen aan Boric. Dat gebeurt bij ‘gewone’ verkiezingen nooit in deze mate, en doet denken aan het referendum van 1988, toen de Chilenen zich konden uitspreken over het wel of niet aanblijven van dictator Pinochet als president. Talrijke groepen riepen toen op ‘Nee’ te stemmen. ‘Nee’ won met 55 procent en daarmee begon de overgang naar democratie. Nu hebben onder andere een grote groep economen, mensen met ervaring met buitenlandse politiek, winnaars van de jaarlijkse nationale prijzen voor wetenschap, literatuur en kunst, mensen uit de culturele wereld en de Chileense schrijversbond opgeroepen op Boric te stemmen. De schrijvers zeiden: “Wij roepen ons volk op om de pogingen om het fascisme te doen herleven af te wijzen.”

Anti-waarden

Zo’n zeshonderd mensen van verschillende godsdienstige groepen toonden in een “Sociaal Spiritueel Manifest” weinig vertrouwen in de zeer conservatieve katholiek Kast. Volgens hen bevordert Kast met zijn kijk op religie en samenleving “in naam van de orde anti-waarden die niet in overeenstemming zijn met liefde, medeleven solidariteit.” Ze zien in dat programma “een gesloten en fundamentalistische kijk op het religieuze, terwijl we in het programma van Boríc het respect voor alle geloven en levensbeschouwingen waarderen”.

Er zijn ook steunbetuigingen zonder Boric’s naam te noemen, zoals van Elisa Loncon, voorzitster van de Constitutionele Conventie die een nieuwe grondwet maakt: “Wij geven de voorkeur aan het voorstel dat de Nieuwe Grondwet verdedigt.” Dat doen Boric en de partijen die hem steunen, terwijl Kast zich altijd fel heeft gekeerd tegen een nieuwe grondwet, die de in 1980 door Pinochet opgelegde grondwet moet vervangen.

Soort schizofrenie

Zulke steunbetuigingen heeft Kast veel minder ontvangen. De meest rechtse regeringspartij UDI riep meteen op om op Kast te stemmen in de tweede ronde, maar met de gematigder rechtse regeringspartij RN ging dat moeizamer. Kast zou eerst zijn programma moeten aanpassen. Daarna sloten RN en ook Kast-critici binnen die partij zich bij Kast aan. Verschillende RN-politici melden echter publiekelijk dat ze dat niet van harte doen. Aan de andere kant heeft Kast zeer extreme aanhangers, zoals het voor zijn partij gekozen parlementslid Johannes Kaiser. Die constateerde een “soort schizofrenie. Vrouwen gaan niet meer naar het park omdat ze bang zijn voor migranten die hen kunnen verkrachten, maar ze blijven op dezelfde partijen stemmen die hen hier heen halen, en je vraagt je werkelijk af of het vrouwenkiesrecht wel een goed idee was.” Kast wilde hierop eerst niet reageren, maar inmiddels is Kaiser uit de partij gezet.

Beide kandidaten hebben hun programma’s en uitspraken aangepast, Kast het meest, al hij wil niet toegeven dat het soms ingrijpende wijzigingen zijn: “We hebben gecorrigeerd wat verkeerd werd geïnterpreteerd of wat we niet zo goed hadden geformuleerd.” Dat gold volgens hem ook voor uitspraken waarin hij de dictatuur van Pinochet verdedigde. Inmiddels heeft Kast veel ergerniswekkende punten uit zijn programma geschrapt, zoals het opheffen van het ministerie van Vrouwenzaken en van het Nationaal Instituut voor Mensenrechten. Ook het afschaffen van de (nog zeer beperkte) abortuswet en het invoeren van bonussen voor mensen die gaan trouwen of veel kinderen krijgen, zijn verdwenen. Terwijl Kast eerst klimaatverandering ontkende, is het nu erg belangrijk geworden. Van het opzeggen van internationale verdragen is weinig overgebleven. Coronaontkenners en vaccinatieweigeraars die Kast als bondgenoot zagen, zijn teleurgesteld omdat Kast nu voor een actief coronabeleid pleit. In het neoliberale economische programma is weinig veranderd. De winstbelasting voor bedrijven moet omlaag, maar het percentage – van 27 naar 17 – is verdwenen.

Politie

Boric besteedt nu meer aandacht aan veiligheid, criminaliteitsbestrijding en migratie, punten waarop Kast steeds hamert en angst over zaait en die voor veel Chilenen reden zijn om op hem te stemmen. Ook is Boric nu minder kritisch over de politie. Die zou eerst helemaal opnieuw opgezet moeten worden, nu alleen ‘hervormd’. Terwijl Kast beweert dat met Boric een communistische regering aan de macht komt, benadrukt campagneleidster Izkia Siches dat het vooral gaat over “garanderen van basisrechten, zoals die bestaan in liberale landen”. Dat zijn hervormingen van “sociaaldemocratische aard en rechten die ieder modern land nodig heeft. En die zullen er ordelijk, vreedzaam en rustig en in vrijheid komen”.

Fake news

Vlak voor de eerste ronde van 21 november vroegen enquêtebureaus voor wie mensen zouden stemmen in een tweede rond tussen Boric en Kast. Daarbij gaf een meerderheid van 53 procent aan voor Kast te zullen stemmen. Na 21 november veranderde dat. In alle zes enquêtes van begin december ging Boric aan kop, meestal met 53-54 procent tegen 47-46, een keer zeer ruim (60 tegen 40) en een keer heel krap (51 tegen 49). Bij Boric waren de geënquêteerden vooral tevreden over zijn plannen voor werkgelegenheid, onderwijs en pensioenen, en bij Kast over zijn harde aanpak bij veiligheid, migratie en conflicten tussen de oorspronkelijke bewoners en de Chileense staat in Zuid-Chili. Boris ging veruit aan kop onder jongere kiezers en in wat mindere mate onder vrouwen en inwoners van de hoofdstad Santiago, terwijl Kast hoger scoorde onder oudere kiezers en plattelandsbewoners. De aanhang van beiden in inkomensgroepen is tamelijk grillig verdeeld.

Boric lijkt te gaan winnen, maar vanaf 5 december – twee weken voor de verkiezingsdag – mogen geen peilingen meer worden gepubliceerd. En in de enquêtes had 20 procent nog geen keuze gemaakt. Twijfelaars kunnen zich nog laten beïnvloeden door de angstcampagne van Kast over het dreigende communisme, onveiligheid, criminaliteit en migratie. Daarbij wordt flink wat fake news verspreid via sociale media, ook over het persoonlijk leven van Boric. Er zijn twee publieke debatten geweest tussen de kandidaten, waarbij volgens de meeste waarnemers Boric het beter deed dan Kast. Maar diezelfde waarnemers denken niet dat deze debatten veel invloed hebben gehad op twijfelaars.

Tweesprong

Het blijft dus spannend. Wie er wint, zal volgens politiek analist Fernando Wilson “leidinggeven aan een extreem zwakke regering, die buitengewoon moeilijke omstandigheden zal tegenkomen”. Geen van beiden kan op een vaste parlementaire meerderheid rekenen. Dat maakt het moeilijk belangrijke sociale verbeteringen door te voeren, waarop de meeste Chilenen sinds het begin van de sociale uitbarsting oktober 2019 zitten te wachten. Als Kast wint, komt er niet alleen een veel autoritairder regering, maar komt de president ook in conflict met het te verwachten voorstel voor een nieuwe grondwet. Dat leidt waarschijnlijk tot verscherping van sociale en politieke tegenstellingen en conflicten. Als Boric als 35-jarige de jongste president ooit van Chili wordt, kan dat harmoniëren met een nieuwe meer democratische en sociale grondwet, maar blijven de andere problemen voor zijn regering. Ruim twee jaar na de sociale uitbarsting staat Chili nog steeds op een tweesprong. De gewenste sociale en politieke vernieuwingen kunnen nog steeds redelijk lukken, maar ook nog dramatisch mislukken. Er staat veel op het spel.

Gerelateerde berichten

Democratie in Latijns-Amerika niet langer vanzelfsprekend

Democratie in Latijns-Amerika niet langer vanzelfsprekend

Afgelopen jaar is de wereld weer iets minder democratisch geworden en in Latijns-Amerika is de terugval het grootst. Dat komt met name door de scherpe daling van het democratiegehalte van een aantal Midden-Amerikaanse landen. Van het idee van twintig jaar geleden dat de democratie in Latijns-Amerika vrij stevig was verankerd, is weinig meer over. Zo blijkt uit de Democracy Index 2023.

Lees meer
Uitzending Spoorloos 1 november over geroofde Argentijnse baby’s

Uitzending Spoorloos 1 november over geroofde Argentijnse baby’s

De uitzending was woensdagavond 1 november, maar kan op Uitzending gemist worden teruggekeken. In de laatste uitzending van dit seizoen vertelt de in Nederland woonachtige Ana haar verhaal. Tien jaar geleden werd middels DNA-onderzoek vastgesteld dat zij tot de zogenaamde roofbaby’s behoort. Haar beide ouders zijn tijdens de Videla-dictatuur vermoord. Haar moeder was vijf maanden zwanger toen zij werd gearresteerd. Op één klein berichtje kort na haar arrestatie werd nooit meer iets van haar vernomen. Haar dochter Ana is geadopteerd, iets dat zij pas op 36-jarige leeftijd te horen kreeg.

Lees meer
agsdix-null

Politiek & Maatschappij

agsdix-null

Kunst & Cultuur

agsdix-null

Vrije tijd & Toerisme

agsdix-null

Economie & Ondernemen

agsdix-null

Milieu en Natuur

agsdix-null

Onderzoek & Wetenschap

Blijf op de hoogte

Adverteren op onze website?

Dat kan! Tegen een scherp tarief plaatsen wij uw advertentie.

Ontvang onze nieuwsbrief

Schrijf u in en ontvang onze digitale nieuwsbrief met een overzicht van onze nieuwe artikelen.

Volg ons op social media

Wees als eerste op de hoogte van nieuwe artikelen en deel artikelen met uw netwerk.

Share This