Journaliste Nina Jurna over haar boek over Desi Bouterse
Op maandag 25 mei zijn er parlementsverkiezingen in Suriname. Dat parlement kiest vervolgens de president. Grote kans dat huidig president Desiré Delano Bouterse (1945) een tweede termijn krijgt. Hij is geen man van onbesproken gedrag. Couppleger, verantwoordelijk voor de decembermoorden en in Nederland bij verstek veroordeeld tot elf jaar gevangenis wegens drugshandel. Allemaal slechte zaken voor zijn imago, “maar Surinamers vergeten snel”, zegt journaliste Nina Jurna (1969), die tien jaar in Suriname woonde, er werkte als correspondent en Desi Bouterse. Een Surinaamse realiteit schreef.
De Nationale Democratische Partij (NDP) van Bouterse moet het opnemen tegen V7, een samenwerkingsverband van maar liefst zeven partijen, geleid door Chandrikapersad Santohki van de Vooruitstrevende Hervormings Partij (VHP). “Partijen staan dichtbij mensen, als een vereniging met een sociale functie”, schetst Jurna. “Ieder weekend ga je naar de partijfamiliedag. Je groeit op in een partij. Politiek leeft meer dan in Nederland, zeker onder jongeren. De verkiezingskoorts stijgt. Mensen lopen voortdurend van de ene partij naar de andere over, in ruil voor in het vooruitzicht gestelde beloningen.”
De NDP heeft de afgelopen tijd goed campagne gevoerd, vindt Jurna. “De regisseur van mijn televisieprogramma is een Nieuw-Zeelander, iemand die blanco is. Hem valt op hoe sterk de NDP opereert, gericht op jongeren en met gebruik van social media. Een groot contrast met de V7. Overigens is er al een partij uitgestapt. Suriname is een jong land en dankzij de jongeren staat de NDP op voorsprong. Het was een verrassing toen jong politiek talent Melvin Bouva (1982), opgeleid als econoom en jurist, zich aansloot bij de NDP. Voorheen was het meer een partij voor het ‘gewone volk’.”
Om een president te kiezen is een tweederde meerderheid in het parlement nodig. “Dat betekent 34 van de 51 zetels. Niemand haalt dat in z’n eentje. De laatste opiniepeilingen schatten Bouterse op 28 zetels. Hij heeft er dan nog zes nodig. Met wie gaat hij regeren? De partij van Ronnie Brunswijk kan – geschat op zeven zetels – straks de doorslag geven. Oppositieblok V7 staat op veertien zetels en probeert parlementariërs over te halen om op hun kandidaat Santohki te stemmen, in ruil voor een wederdienst.”
Volwassen
Een boek over Bouterse is omstreden, zeker in Suriname. Jurna: “Mensen geloven niet dat je aandacht aan hem kunt besteden zonder voorstander te zijn. Die gedachte is kortzichtig.” De Surinaamse gemeenschap in Nederland is ook kritisch. “Die vinden mijn boek te positief, vooral de oudere generatie. Deze groep ontvluchtte destijds Suriname en beïnvloedt de Nederlandse publieke opinie sterk door het beeld van Bouterse als misdadiger levend te houden. Daardoor vragen Nederlanders zich af: hoe kan hij nou president zijn, zijn ze gek geworden om op die man te stemmen? Daaraan erger ik me. Ik beschrijf het verleden en probeer te verklaren waarom Bouterse president is geworden. Suriname is meer dan Bouterse. Probeer het als volwassen land te zien dat uit het kolonialisme moet groeien. Je kunt Suriname alleen begrijpen, als je je verdiept in de afgelopen tien jaar. Ik ben ervan overtuigd dat Bouterse weer president wordt.”
Zichtbaar
Welke belangrijke verkiezingsthema’s spelen nu? Jurna: “Bouterse benadrukt prestaties van zijn regering. In de stad hangen borden met een afvinklijstje: huizen gebouwd, gezondheidszorg, kinderbijslag.” Daar is wel wat op af te dingen volgens Jurna, maar het neemt niet weg dat er daadwerkelijk stappen in de goede richting zijn gezet. “De regering Bouterse had 18.000 huizen beloofd, maar er zijn er nog geen drieduizend gebouwd. Tegelijk is er wel een sociaal zekerheidsstelsel geïntroduceerd met een minimumloon, kinderbijslag omhoog en pensioen. Er zijn scholen gebouwd en de schoolbus is gratis. Dit zijn wezenlijke zaken die burgers direct merken.”
Hoe betaalt de regering Bouterse dat? “De afgelopen jaren groeide de economie – vooral dankzij de hoge goud- en olieprijs – flink. De overheid heeft nu een goudbedrijf en ontvangt hogere inkomsten van buitenlandse goudbedrijven, die ze investeert in de samenleving. Mensen vergelijken het met vroeger, toen er bijna niets gebeurde. Kritiek van de oppositie is dat de staatskas leeg raakt en de tekorten oplopen. De inkomsten lopen immers terug door dalende grondstoffenprijzen.” Een ander probleem is het belastingstelsel, signaleert Jurna. “Dat functioneert niet, waardoor er veel geld verdwijnt. Zeker nu de overheid minder inkomsten uit goud en olie heeft, moeten ze dit op orde krijgen. Iemand met een goedlopende zaak betaalt weinig belasting. Er gaat niets terug naar de gemeenschap.”
Kruistocht
In het begin van zijn regeringsperiode verraste Bouterse vriend en vijand door mensen op posten te benoemen vanwege hun capaciteiten, en niet per se zijn vrienden. “Inmiddels zijn er wel wisselingen geweest”, nuanceert Jurna. “Hij beloofde destijds een kruistocht tegen corruptie, maar ik geloof niet dat hij daartegen bestand is. Mensen die alles over hem weten, moet hij te vriend houden.” Corruptie is er altijd geweest; nu is het zichtbaarder. “De mensen die aan de macht zijn, hebben daar lang op gewacht. Onder hen zijn oud-militairen, die Bouterse altijd hebben gesteund. Die willen daar iets voor terug. Abrahams bijvoorbeeld is als minister van Openbare Werken uit zijn ambt gezet, omdat hij zijn eigen helikopterbedrijf inhuurde vanuit het ministerie. Abrahams wordt waarschijnlijk directeur van Staatsolie.” Vraag is waarom de bevolking het pikt. “Omdat ze ook merken dat het beter gaat. De vooruitgang is letterlijk zichtbaar. Ik was in Sophia’s Lust, vijf jaar geleden een gevaarlijke drugsbuurt. Zelfs daar worden nu huizen gebouwd, door jongens die geld hebben verdiend in de goudvelden.”
Persoonsverheerlijking
Bouterse contrasteert met zijn sobere voorganger Ronald Venetiaan, die drie termijnen als president diende. “Hij heeft Suriname rustig gehouden, schulden netjes afgelost en was vooral gericht op Nederland”, vindt Jurna. “Ik kon geen visie ontdekken. Surinamers, zeker jongeren, willen trots op hun land zijn en een president die hen eigenwaarde geeft. Dat heeft Venetiaan verzuimd. Als hij een stevigere president was geweest, weet ik niet of Bouterse zo groot was geworden.”
Hoe typeert Jurna Bouterse? “Hij kent Suriname goed, staat middenin de samenleving. Als hij speecht, heeft hij altijd actuele anekdotes, over iets wat in de mode is of wat op televisie was. Mensen hebben het gevoel dat ze die man bij de bakker kunnen tegenkomen. Zijn humor en charisma zijn sterk. Zwak punt is de partijcultuur. Ik sprak een jongere die uit de NDP is gestapt, die het een totalitair systeem noemde. Volgens haar lijkt het allemaal vrijheid en democratie, maar gaat het alleen over Bouterse.” Dat riekt naar persoonsverheerlijking. “Dat idee heb ik ook. Strategie is nu wel dat ze ook andere mensen naar voren schuiven met af en toe een massameeting met Bouterse. Mensen adoreren hem gewoon. Hij is natuurlijk een sterke persoonlijkheid.”
Schoolboekjes
Over Bouterses drijfveren is Jurna duidelijk. “Presidentiële onschendbaarheid is de enige manier om zijn vrijheid te behouden en te reizen. Hij gaat naar meetings, op staatsbezoek. Het proces over de decembermoorden ligt stil sinds de amnestiewet uit 2012. Het wachten is op een constitioneel hof dat nog opgericht moet worden. Zolang Bouterse president is, gebeurt er niks meer.” De amnestiewet is toch in strijd met internationale verdragen? “Klopt. Stichting 8 december 1982 is naar het Internationale Hof voor Mensenrechten gestapt om de wet nietig te verklaren en een proces af te dwingen. Maar dat is niet zo maar geregeld.”
Ondertussen speelt het bloedige verleden nauwelijks een rol in de verkiezingen volgens Jurna. “De kwestie leeft vooral bij oudere mensen, slechts 25 procent van de bevolking. 75 procent is tijdens of na de moorden geboren en weet nauwelijks iets van de kwestie. De geschiedenis is nooit in de schoolboekjes gekomen, een gemiste kans voor Venetiaan natuurlijk. Die was vijftien jaar president en kwam bovendien uit het onderwijs.”
Koopkracht
Toen Bouterse in 2010 tot president verkozen werd, waren in Nederland de rapen gaar. Het riep zijn ambassadeur terug, draaide de geldkraan dicht en voorspelde dat Suriname in een isolement terecht zou komen. Niets is minder waar, vindt Jurna. “Minister van Buitenlandse Zaken Lakhim zei me in een interview dat de dichte deur van Nederland een geluk bij een ongeluk was. Suriname, voorheen verwend met Nederlands ontwikkelingsgeld, was opeens genoodzaakt om zich te richten op haar buurlanden. Nu kruipt het land uit haar schulp en verkent de regio. Jongeren studeren in Cuba of Brazilië. 
China en Brazilië hebben als grootste handelspartners en investeerders in infrastructuur de leemte van Nederland opgevuld. Uiteraard profiteert China daarvan, maar Suriname ook. Er zijn bijvoorbeeld goedkopere kledingzaken en winkels met bouwmaterialen. Surinamers hebben meer koopkracht. De economie groeit 4 procent per jaar. Tegenwoordig lever ik ook verhalen over Brazilië aan Surinaamse media, de belangstelling groeit.”
Surinamegevoel
Dertigduizend Brazilianen wonen in Suriname, vooral goudzoekers en hun families. “Aanvankelijk waren velen illegaal, maar nu kunnen ze opteren voor een permanent verblijf. Ze moeten dan belasting betalen en krijgen een legale status. Hun kinderen gaan naar school. Bouterse is begonnen met het organiseren van de goudsector. Brazilianen merken dat hun leven verbeterd is, want ze kunnen winkels beginnen en investeren. Het gaat om de armste groep van noordoost-Brazilië, die nu huizen bezit en fourwheeldrives rijdt.”
Jurna stelt Brazilië als voorbeeld voor Suriname . “De Surinaamse bevolking heeft diverse achtergronden qua taal, cultuur en religie. Daarop moet de overheid een visie hebben om tot een gedeelde identiteit te komen. Suriname heeft altijd langs etnische lijnen gestemd, Javanen, Hindoestanen en creolen. Dat verandert. De partij van Brunswijk, traditioneel van de boslandcreolen, heeft Hindoestanen en Javanen in het hoofdbestuur en kijkt meer naar nationalistische vorming. Jongeren van nu stemmen niet meer per definitie op de partij van hun ouders; bij hen groeit het Surinamegevoel. Via internet staan ze in contact met de wereld. Ze weten dat Nederland het paradijs niet is en richten zich op Amerika of Brazilië. Suriname is potentieel het 17e rijkste land van de wereld. Het is een kwestie van tijd dat men de kansen ook daadwerkelijk benut.”
Nina Jurna, Desi Bouterse. Een Surinaamse realiteit, Uitgeverij Conserve, Schoorl, 2015, ISBN 9789054293885, 223 pag., €22,50 (inclusief dvd).
Op onze website leest u ook een recensie van het boek.
