Politiek & Maatschappij

Onzekerheid regeert
De regerende Verenigde Socialistische Partij van Venezuela (PSUV) heeft een verpletterende nederlaag geleden bij de parlementsverkiezingen van 6 december. Hoe nu verder? Het volk wil eten, de oppositie ontbeert eenheid en de regering probeert het parlement te omzeilen.

“Je hebt op de oppositie gestemd, je bent een landverraadster”, beet een toegewijde aanhangster van de socialistische regering van Nicolás Maduro mijn verbouwereerde vriendin toe, toen we in het centrum van hoofdstad Caracas in de rij stonden om een chocoladedrankje te kopen. We hadden het over de  overwinning van de Mesa de la Unidad, de oppositiecoalitie in Venezuela,  bij de parlementaire verkiezingen van 6 december, waar ze tweederde van de zetels veroverde, en dat er nu kansen voor verandering waren.

De reactie van de woedende vrouw is tekenend voor hoe veel mensen die nog steeds in de Bolivariaanse revolutie geloven –  het antikapitalistische project van de overleden president Hugo Chávez – tegen de overwinning van de oppositie aankijken. Ze zien het als een overwinning van “de extreemrechtse fascisten, die gesteund worden door het imperium (lees: de Verenigde Staten).” Een aangeslagen president Maduro weet de overwinning aan “economisch terrorisme”, ofwel winkeliers die goederen achterhouden om schaarste en dus chaos te creëren en de prijzen op te drijven. Hij wil met het volk de revolutie en de verworvenheden voor de armen verdedigen tegen rechts, dat volgens de ‘chavistas’ terug wil naar de periode voor 1998, het jaar dat Hugo Chávez gekozen werd en stap voor stap het ‘socialisme van de 21ste eeuw’, zoals hij het noemde, doorvoerde.

Waardeloos geld

Betere huisvesting, betere gezondheidszorg en beter onderwijs voor de armen. In de periode 1999-2009, de eerste tien jaar onder Hugo Chávez, werd de extreme armoede in het land teruggebracht van 42 procent naar 9,5 procent van de bevolking. Ondertussen groeide de economie vanwege de alsmaar stijgende olieprijzen, tot meer dan 100 USD per vat. Alarmerend was wel de devaluatie van de bolívar, die door Chávez met 4,3 tegen een dollar werd vastgezet. Later werd dat verhoogd naar 6,3 bolívar voor een dollar. Op de zwarte markt ontplofte de waarde in de loop der jaren en op dit moment is een dollar een kleine 900 bolívar waard.

Dat is meteen ook een van de grootste problemen waar de bevolking mee worstelt. Het geld is niks meer waard en de prijzen zijn gestegen. De koopkracht van de Venezolanen is achteruit gehold en volgens onderzoek van drie universiteiten leeft nu driekwart van de bevolking in armoede.  Want sinds de olieprijzen zijn gaan dalen – van meer dan USD 100 is een vat ruwe olie gezakt naar rond de USD 30 – heeft het land veel minder inkomsten dan voorheen en kan dus minder importeren. Bijna alle eerste levensbehoeften in Venezuela moeten uit het buitenland komen. De eigen productie is door de vele onteigeningen van bedrijven door de jaren heen gedecimeerd en ook de olieproductie zelf is gezakt van 3,5 miljoen vaten naar ruim 2 miljoen vaten per dag.

Rijen

Sinds een paar jaar moeten mensen in de rij staan voor producten waarvan de prijs door de overheid wordt gereguleerd. Dat betreft met name voedsel, maar ook luiers, maandverband en toiletpapier, om maar wat te noemen. Ook aan medicijnen is een groot tekort. Vaak zijn die producten wel te krijgen op de zwarte markt, maar daar ligt de prijs vele malen hoger en die kunnen de meeste mensen niet betalen.

William Campos, bouwkundig ingenieur en met zijn gezin woonachtig in de rijke wijk Altamira in Caracas, is verbijsterd als ik hem vertel dat mijn hotelkamer 27.000 bolívar per nacht kost, ongeveer USD 35  tegen de zwaartemarktkoers en meer dan USD 4000 tegen de officiële koers. “Daar betaal ik het maandelijkse schoolgeld van mijn twee kinderen van!” Wekelijks moet hij weer een slag leveren om aan rijst, vlees, eieren, maandverband, shampoo en wat dies meer zij te komen.

Communes

Meerdere economen zijn van mening dat de regering verantwoordelijk is voor deze gang van zaken en verwijzen kreten als ‘economisch terrorisme’ naar de prullenbak. Ook uit eigen chavistische kringen klinkt kritiek. Zo is er de econoom Hernán Torres, die voor de links georiënteerde website aporrea.org schrijft. Hij heeft op de oppositie gestemd omdat hij van mening is dat er een andere koers moet worden gevaren. “De vooruitzichten voor 2016 zijn heel slecht”, zegt hij. “Het kan een slechter jaar worden dan 2015. Een vat olie kan zakken naar USD 20, dat zou de nekslag voor de economie zijn. Ik denk dat er komend jaar veel maatregelen worden genomen die dit jaar niet genomen zijn omdat het een verkiezingsjaar was en vanwege de ijdele hoop van de regering dat de olieprijs wel weer zou stijgen. Volgend jaar gaat de benzineprijs omhoog (die nu maar een paar cent per liter is), ook de belastingen gaan omhoog en de importen worden tot een minimum beperkt. De koers van de bolívar wordt vrijgegeven en in de sociale programma’s zal worden gesneden. Het is een neoliberaal recept dat de regering zal proberen te verkopen als opgelegd door de oppositie en de Verenigde Staten.”

Maar voorlopig geeft de regering geen sjoege. President Maduro heeft gezegd dat hij niet met de oppositiemeerderheid gaat onderhandelen en er is zelfs sprake van een schaduwparlement van de communes in Venezuela. De communes zijn lokaal georganiseerde gemeenschappen die politieke beslissingsbevoegdheden hebben. Ze zijn opgericht om de democratie dichter bij de mensen te brengen. Lokale politici van de oppositie zien ze vooral als een poging van de regering om hun politieke invloed te beperken.

Andere regering

De hamvraag is of de oppositie, nu de tijd van maatregelen nemen aanbreekt, haar eenheid kan bewaren.  Ze is het onderling niet eens en er zijn zeker drie personen met presidentiële aspiraties: Leopoldo López, Henrique Capriles en María Corina Machado. Voormalig presidentskandidaat en gouverneur van de deelstaat Miranda, Henrique Capriles, wil vooral werken aan economische oplossingen. De mensen hebben tegen de regering gestemd vanwege de economische problemen, redeneert hij, en nu moeten we hen ervan overtuigen dat ons beleid voor de komende tijd het juiste is.

Maar de gevangen oppositieleider Leopoldo López gaat verder. Hij is van mening dat economische oplossingen alleen kunnen worden doorgevoerd als er een andere regering komt. Dat schrijft hij vanuit zijn cel in een openbare brief. Nu de oppositie een tweederde meerderheid heeft veroverd, kan ze daadwerkelijk zaken in het parlement voor elkaar krijgen. Ze kan bijvoorbeeld besluiten om een referendum in gang te zetten waarin Venezolanen zich kunnen uitspreken over de vraag of president Maduro zijn termijn (tot 2019) mag uitzitten. Al onder Chávez is de mogelijkheid vastgelegd om bestuurders – ook de president- op de helft van hun ambtstermijn op deze wijze te evalueren.

Honger

De gewone Venezolaan kan dat allemaal niks schelen. Die wil dat er voldoende eten is tegen betaalbare prijzen. Wie dat voor elkaar krijgt, is van minder belang.  Alejandro Moreno (foto) doet onderzoek naar sociale vraagstukken in de sloppenwijken en heeft daar ook een dik proefschrift over geschreven. “De helft van de mensen in de sloppenwijken heeft voor de oppositie gestemd. Omdat ze de situatie zat is. Omdat er honger is. Dat is nooit eerder vertoond.” Deze kiezers hebben niet zo zeer voor de oppositie gestemd als wel tegen de regering, benadrukt Moreno. Ze zullen het parlement niet veel tijd geven om orde op zaken te stellen, als dat al lukt met een tot op heden zeer weigerachtige regering die ‘economisch terrorisme’ de schuld geeft van alles. “Maduro heeft nog geen centimeter toegegeven”, schampert Moreno. Wat gaat er volgens hem gebeuren als er niet snel een eind komt aan de eindeloze rijen en de gierende inflatie? “Dan komt er een tweede caracazo”, zegt hij. De eerste was in 1989, toen mensen na de aankondiging van economische hervormingen en prijsverhogingen een week lang aan het plunderen sloegen en het leger met bruut geweld de opstand neersloeg. Er vielen honderden en volgens sommigen duizenden doden.

Foto’s (behalve Maduro) Wies Ubags.
Dit artikel werd mogelijk gemaakt door crowdfunding voor een reis van correspondente Wies Ubags (standplaats Rio) naar Venezuela. Donaties zijn nog steeds welkom, om de kosten volledig te dekken. Doneren kan op: http://yournalism.nl/voorstellen/wies-ubags-Venezuela/