Politiek & Maatschappij

Een verdeeld land in crisis

Wat begon als een bescheiden protest tegen pensioenverlagingen en politierepressie, liep in de weken en maanden daarna uit op een massale volksopstand tegen de regering van president Daniel Ortega en zijn vrouw en vicepresident, Rosario Murillo. Dit artikel is het laatste deel van een tweeluik, waarin de auteur verslag doet van zijn bevindingen tijdens een recent bezoek aan Nicaragua.

Het afgelopen jaar is er teveel gebeurd om nog te geloven in een scenario waarin het FSLN zich van de geweldplegers en corrupte elementen weet te ontdoen en zich hervormt. Het FSLN en het Sandinisme zijn door het geweld en alles wat daardoor naar boven is gekomen zo besmet geraakt dat het vijftig tot honderd jaar gaat duren voordat de roodzwarte vlag bij een meerderheid van de bevolking iets anders dan afschuw opwekt. Tegelijkertijd ontbreekt het de officiële oppositie totaal aan geloofwaardigheid. “Ze heeft de afgelopen veertig jaar lekker meegegeten uit de ruif en verdient een pak op hun lazer”, is een veelgehoorde opvatting. Vanuit de nieuwe democratische beweging zijn er tal van charismatische en toegewijde jongeren opgestaan, maar het ontbreekt hen tot nog toe aan organisatie en een uitgewerkt politiek programma. Al deze factoren bij elkaar maken dat de val van de dictatuur niet vanzelf het pad opent naar een democratische en sociaal rechtvaardige samenleving. Het gevaar dat neoliberale democraten of de drugsmaffia het gat gaan vullen, bestaat wel degelijk. Veel Nicaraguanen, ook felle tegenstanders van de regering, zien de toekomst van hun land dan ook met grote zorgen tegemoet.

Niets aan de hand

Wie geen Spaans spreekt en door Nicaragua reist, zal denken dat er niets aan de hand is. Wie Nicaragua en de Nicaraguanen kent, komt er daarentegen snel achter dat er van normaliteit geen sprake is. Angst en paranoia regeren en veel families zijn tot op het bot verdeeld. Praat niet met vreemden, is het advies dat je van iedereen krijgt. Met de aanwezigheid van buitenlanders – die er overigens nauwelijks zijn, het toerisme is niet teruggelopen maar weggevaagd – is iedereen blij. Voor regeringstegenstanders is elk paar ogen van buiten welkom,  regeringsvoorstanders geloven maar al te graag in de officiële versie dat alles normaal is of snel wordt. Ondanks de repressie en de heftige gevolgen waartoe zelfs kleine manifestaties van onvrede kunnen leiden, zijn er veel dappere mensen. Mensen die getuigenissen afleggen, je in vertrouwen nemen, je in hun huis opnemen en op hun manier het democratisch verzet steunen. Dat laatste gebeurt op allerlei manieren, zoals het verlenen van materiële hulp aan de slachtoffers van repressie, het verzamelen van inlichtingen, koeriersdiensten, het bieden van onderdak aan voortvluchtigen. Wat meewerkt is het feit dat veel mensen boven de zestig in hun jeugd ervaring op hebben gedaan in het ondergronds verzet tegen de dictatuur van Somoza (foto). “Er is geen kwaad dat honderd jaar duurt en geen mens die dat verdraagt”, hoorde ik van meerder mensen.

Verbijstering

Onder Nicaraguanen die politiek minder uitgesproken zijn of zelfs actief zijn binnen de democratiseringsbeweging bestaat de nodige scepsis over wat komen gaat wanneer de dictatuur ten val is gebracht. Het mag dan zo zijn dat de Nicaraguaanse elite zich schaamteloos verrijkt heeft en buiten de overheidscontrole om een economisch imperium heeft opgebouwd op basis van Venezolaans hulpgeld, witwaspraktijken en narcogeld (dat laatste voor mij niet bewezen), een groot deel van de armere bevolking en de middenklasse staat wel degelijk positief ten aanzien van het gevoerde sociaaleconomische beleid van de regering in de afgelopen jaren. Tegenstanders van de regering hebben de neiging om dat beleid af te doen als plat populisme en goedkope fooien in de vorm van zinkplaten, wat kleinvee en een beetje krediet. In de beleving van veel mensen hebben de Sandinisten in tegenstelling tot de eerdere regeringen van Somoza, Violeta Chamorro, Alemán en Bolaňos, hun strijd om te overleven daadwerkelijk ondersteund in plaats van ondermijnd. De verbijstering over de manier waarop vooral Murillo en in mindere mate Ortega (die in de ogen van veel mensen minder schuld heeft) het land in crisis hebben gestort en de toekomst van het land op het spel hebben gezet, is dan ook groot en oprecht.

Prijs

Er bestaat nu geen enkel middel waarlangs onvrede gekanaliseerd kan worden. Het bleek zelfs onmogelijk om de Katholieke 1 januari-processie te houden. Dit maakt niet alleen buitenlandse druk en diplomatie belangrijk, maar vergroot ook het risico op iets dat vrijwel niemand in Nicaragua wil: een nieuwe burgeroorlog. Politieke conflicten in Midden-Amerika gaan doorgaans gepaard met geweld en burgeroorlogen en Nicaraguanen staan niet alleen bekend om hun vriendelijkheid en zachtheid, maar ook om hun ongeremdheid als het gaat om politieke conflicten. Dat deel van de bevolking dat zich de afgelopen acht maanden vreedzaam verzet heeft tegen de dictatuur, heeft daar een enorme prijs voor betaald. Er vielen tussen 325-550 doden en er zijn vele duizenden gewonden van wie een groot aantal de rest van hun leven lichamelijk beperkt blijft. Er zijn ruim zevenhonderd politieke gevangen en naar schatting meer dan vijftigduizend  vluchtelingen, op een bevolking van 6,5 miljoen. Deze prijs zet zich ten dele om in agressie tegen alles en iedereen die het regime overeind houdt. Op de sociale media, waar de tegenstanders van de dictatuur doorgaans met 5-1 of 10-1 voor staan, is die haat en polarisatie goed voelbaar.

Vuile hond

Van iedereen die politiek-strategisch denkt, zou je verwachten dat die blij zou zijn met de desertie van Solis, de voorzitter van de Hoge Raad. De reacties gaan echter een andere kant op. Net als de Sandinisten maken regeringstegenstanders Solis voor een vuile hond uit, die zich opportunistisch zou laten leiden door de kapitalen die hij bij elkaar gestolen heeft en erop zou gokken strafvervolging te kunnen ontlopen. Een enkeling bepleit het bouwen van bruggen van zilver om zoveel mogelijk sleutelfiguren van het regime ertoe aan te zetten om over te lopen. De meeste deelnemers aan de internetdiscussies vinden dit echter een waardeloze opstelling en stellen de vraag of ze wel met een echte activist te maken hebben of met iemand die vanachter zijn computer zogenaamd slimme stukjes zit te typen waar niemand wat voor koopt. Vergelijkbare onverzoenlijke reacties zien we als de top van de regering het reizen van topambtenaren naar het buitenland verbiedt. “Te gek”, schrijft vrijwel iedereen, “dachten sommigen de dans te ontspringen terwijl ze nu gezellig bij ons mogen blijven.” “Complimenten voor de directie van het slachthuis”, schrijft een ander, “alle varkens blijven in de stal zodat wij jullie weten te vinden.”

Gewapend verzet

Nu het verzet met geweld en intimidatie de kop in is gedrukt en moedeloosheid dreigt, ziet een deel van het democratisch verzet – niet de kaders maar de achterban – het gewapend verzet als een legitieme optie. Dat risico wordt er niet kleiner op als je bedenkt dat het in kringen van het democratisch verzet aan organisatie en formele besluitvormingsstructuren ontbreekt. Vooral in kringen van de voormalige contra’s, die historisch gezien een thuisbasis hebben in het zuidoosten van het land, zou er een zekere bereidheid zijn om de wapens opnieuw op te pakken. Zelf ben ik meerdere mensen tegengekomen die zich uitspraken voor het Noriega-scenario: een gewapende VS-interventie om een eind te maken aan de dictatuur. Het feit dat een deel van de vluchtelingen in Costa Rica – onder wie veel boeren – het zonder steun en opvang moeten zien te rooien, maakt de risico’s van politiek avonturisme nog groter.
De gewapende strijd lijkt geen verstandige optie. De regering Ortega-Murillo krijgt op die manier de kans om te escaleren op haar favoriete speelveld – oorlog voeren – en te ‘bewijzen’ dat de regeringstegenstanders ordinaire coupplegers zijn die door het leger, de politie en haar eigen milities uitgeschakeld moeten worden. De sterkte van het Nicaraguaanse leger, de bereidheid van veel twijfelaars om het in die situatie op te nemen voor hun president en het ontbreken van staten die bereid zijn wapens aan het verzet te leveren zijn allemaal factoren die maken dat de gewapende strijd onder de huidige omstandigheden geen geschikte optie is om de dictatuur ten val te brengen. (Foto: mislukte pro-regererings demonstratie).

Dialoog

Ondanks alle scepsis die je erover kunt hebben, lijkt het inzetten op een nieuwe ronde dialoog een van de weinige opties om de huidige impasse te doorbreken. Maar eenvoudig is dat allerminst. Diegenen die de president en de vicepresident wat beter kennen, hebben daar hun twijfels bij. Naar hun zeggen gaat Ortega liever strijdend ten onder dan een vrijgeleide te accepteren naar Venezuela, Cuba of enig ander land. “Het treurige is dat we hier te maken hebben met iemand die om de macht behouden, in staat is om zijn hele land in de fik te steken”, aldus Henry Ruíz, een van de negen commandanten die Nicaragua in de jaren tachtig leidde en die zijn principes trouw is gebleven.

Europese missie

De Nicaraguaanse regering liet op 18 januari weten dat een missie van het Europees Parlement die voor de week daarop gepland stond, niet welkom was. Verschillende parlementsleden zouden dreigende of beledigende uitlatingen hebben gedaan, iets wat de voorzitter van de commissie, de Spaanse sociaaldemocraat Ramón Jáuregui met klem ontkende. Maandag 21 januari maakte de commissievoorzitter onverwachts bekend dat de Nicaraguaanse regering alsnog akkoord ging met de komst van de missie. Naar het motief van de switch blijft het gissen. Media wezen erop dat er vanuit Europa snoeihard gereageerd is op de weigering van de regering Ortega om de missie toe te laten. Ook het scenario dat de EP-missie bij wijze van alternatief een bezoek aan de Nicaraguaanse oppositie in Costa Rica zou brengen, zou van invloed zijn geweest op het besluit van de Nicaraguaanse regering om de missie alsnog te ontvangen. Naar aanleiding van de indrukwekkende verklaringen die de delegatieleden aan het eind van hun bezoek aflegden, kreeg ik tal van enthousiaste reacties uit Nicaragua. Met daarbij de aantekening: de woorden zijn mooi, maar zonder daden blijven die betekenisloos.

Draconische straffen

Ondertussen dendert de repressie door. Ik krijg berichten over razzia’s op de Carretera Sur in Managua, waarbij ook intimiderende ‘enquêteurs’ in worden gezet. Ook ontvang ik een WhatsApp met een opsporingsbericht dat betrekking heeft op een vriend van mij: onder het kopje ‘couppleger’ staan zijn foto, naam en woonadres. Hij is inmiddels ondergedoken omdat hij zijn leven niet zeker is. Op dit moment – we schrijven begin maart – vinden er gesprekken plaats tussen een regeringsdelegatie en een afvaardiging van de grote ondernemers. Oppositionele studenten en boeren zijn des duivels omdat hun vertegenwoordigers – die deelnamen aan de eerste ronde van de nationale dialoog die medio 2018 plaatsvond – inmiddels in de gevangenis zitten en op valse gronden tot draconische straffen zijn veroordeeld. Als gebaar van verzoening heeft Ortega honderd politieke opponenten uit de gevangenis ontslagen en hen huisarrest opgelegd, waarbij hun namen en adressen door regeringsmedia naar buiten worden gebracht. “Niks geen stap in de goede richting”, zeggen zijn tegenstanders. “Onze echte vertegenwoordigers zitten in de gevangenis, ons land telt meer politieke gevangenen dan een half jaar geleden en er worden nog dagelijks mensen opgepakt. Ortega en Murillo zijn erop uit om de binnenlandse oppositie te verdelen en naar het buitenland goede sier te maken. Zonder vrijlating van alle politieke gevangenen en herstel van de democratie valt er niet te praten en het respecteren van de mensenrechten leent zich niet voor politieke onderhandelingen.” ( Foto: clandestiene tv-studio)

Internationaal neemt de druk op de familiedictatuur toe. Vanuit de VS worden de ‘Nica Act’ en de ‘Magnisky Act’ ingezet om de Nicaraguaanse top onder druk te zetten, vanuit de Organisatie van Amerikaanse Staten (OAS) dreigt de ‘Carta Democrática’ uitgespeeld te worden en het Europese Parlement komt volgende week waarschijnlijk met een snoeiharde resolutie aan de Nicaraguaanse regering. Wat onverlet laat dat de dictatuur ogenschijnlijk stevig in het zadel zit…

Lees ook het eerste deel van deze rapportage.

Uit veiligheidsoverwegingen gebruikt de auteur een pseudoniem; echte naam is bij de redactie bekend. Om dezelfde reden zijn namen van gesprekspartners van de auteur achterwege gelaten.