Politiek & Maatschappij

Democratie in Latijns Amerika verder verzwakt

Voor de democratie in Latijns Amerika was 2018 geen goed jaar. Venezuela verkeert in een diepe crisis, Nicaragua glijdt af naar een dictatuur en in Brazilië is een president gekozen die de democratie veracht. Twee instituten hebben de stand van zaken op een rijtje gezet.

Rond de jaarwisseling worden altijd veel ranglijstjes gemaakt. Zo kwamen het Engelse weekblad The Economist en de organisatie Freedom House uit de Verenigde Staten afgelopen weken met hun jaarlijkse overzichten van de stand van de democratie in de wereld. Latijns Amerika is – vooral door de dramatische gebeurtenissen in Venezuela en Nicaragua – er verder op achteruit gegaan, maar is nog steeds aanmerkelijk democratischer dan Afrika, Azië en het Midden-Oosten. Het democratisch niveau lijkt op dat van Midden-Europa en de Balkan, al komt het door de drie Latijns-Amerikaanse dictaturen (Cuba, Venezuela en sinds kort Nicaragua) gemiddeld wat lager uit.

Beide lijstjes zijn gebaseerd op de totaalscore van een groot aantal meetbare én moeilijk meetbare criteria. In grote lijnen stemmen ze overeen, maar soms komt een land op twee nogal verschillende plaatsen terecht. The Economist maakt een vierdeling: volledige democratieën, gebrekkige democratieën, hybride regimes en autoritaire regimes. Freedom House (FH) kent de categorieën Vrij, Gedeeltelijk Vrij en Onvrij. Volledige en gebrekkige democratieën vallen ongeveer samen met Vrij en hybride en autoritaire regimes met Gedeeltelijk Vrij en Onvrij. Wel legt FH de lat voor Vrij iets hoger dan The Economist doet voor gebrekkige democratieën. Verschillen van drie, vier of vijf plaatsen op de lijsten zitten vooral in het midden, bij landen op de grens van nog net een democratie of toch eerder een hybride of gedeeltelijk vrij regime, zoals Colombia, El Salvador, Ecuador en Bolivia.

Nicaragua en Venezuela in vrije val

Aan de uiteinden zijn beide lijstjes hetzelfde. Uruguay – en sinds dit jaar ook Costa Rica – behoren volgens The Economist bij de twintig volledige democratieën en bij FH staan ze ook bovenaan. Die twintig vormen een eredivisie met vooral West-Europese landen. De Verenigde Staten waren al in het rapport over 2015 (vóór de verkiezing van Trump) gedegradeerd naar de gebrekkige democratieën. Op beide lijstjes staat Cuba al jaren, Venezuela sinds een paar jaar en Nicaragua sinds dit jaar in de autoritaire/onvrije categorie. De achteruitgang van die laatste twee landen is niet alleen voor Latijns Amerika schokkend, maar ook op wereldniveau. Sinds The Economist in 2006 met de Democratie Index begon, is nergens het democratisch gehalte van een land zo sterk achteruit gegaan als in Venezuela, en Nicaragua doet daar nauwelijks voor onder. Helemaal aan de andere kant staat Tunesië, het enige land dat in de 21e eeuw de enorme overgang maakte van autoritair/onvrij naar democratisch/vrij, al is de nieuwe democratie nog erg wankel.

Brazilië en Mexico ongewis

Landen als Brazilië en Mexico die in 2018 veel in het nieuws waren door de verkiezing van een extreemrechtse en een linkse populist, zijn nauwelijks van positie veranderd. Pas als de nieuwe presidenten Jair Bolsonaro en Manuel López Obrador een tijd in functie zijn, zal duidelijk worden wat dat werkelijk voor de democratie betekent. De commentaren bij de lijsten tonen wel grote bezorgdheid. Bij Bolsonaro gaat dat om zijn discriminerende uitspraken, zijn minachting voor democratische principes en verheerlijking van de militaire dictatuur, maar mogelijk blijft bij gebrek aan een vaste parlementaire meerderheid de schade voor de democratie beperkt. López Obrador heeft wel een parlementaire meerderheid en dat baart weer zorgen; hij kan daardoor zijn macht gaan misbruiken.

Ecuador en Haïti scoren positief

Positief commentaar is er bij Freedom House vooral over de ontwikkeling in Ecuador. De nieuwe president Lenin Moreno heeft gebroken met de antidemocratische praktijken van zijn voorganger Rafael Correa door onder andere “een meer ontspannen houding tegenover kritiek in de media, door veroordeelden voor corruptie geen functies te geven en door een grondwettelijk referendum te houden dat de maximale presidentiële termijn herstelde.” Ook over Haïti, al jaren heel laag op de lijst, worden positieve ontwikkelingen gemeld. Daar is vooral de politieke betrokkenheid en participatie toegenomen.

Hoop

Hopelijk geven de lijstjes volgend jaar een fraaier beeld te zien met: een vrij gekozen president in Venezuela na een vreedzame machtswisseling, een democratische ommekeer in Nicaragua, een niet in repressie of chaos gedompeld maar veerkrachtig democratisch Brazilië, versterking van de democratische en sociale rechten in Mexico en voortzetting van positieve ontwikkelingen in Ecuador, Haïti en vele andere landen. Maar dat kunnen de samenstellers van die lijstjes ons helaas niet beloven.

Overzicht van plaatsing

Plaatsing van de 22 Latijns-Amerikaanse en Caribische landen met meer dan een miljoen inwoners op de democratielijsten van The Economist (Democracy Index 2018) en Freedom House (Freedom in the World 2019) over het jaar 2018, gepubliceerd in januari en februari 2019.