Dit is het vijfde deel van een serie verhalen van Hans Zwinkels * over het alledaagse leven in Nicaragua. Alle namen zijn gefingeerd, want journalisten zijn niet welkom onder het bewind van Daniel Ortega en zijn vrouw. De ‘gewone’ Nicaraguaan houdt kritiek en onvrede voor zich uit angst voor repressie.
Van klus naar klus
Nicaragua is niet alleen het land van meren en vulkanen, met een overweldigende flora en fauna, het land is ook arm. Op Haïti na is Nicaragua het armste land van Latijns-Amerika. Dat was het in de tachtiger jaren van de vorige eeuw, na de overwinning van de sandinisten, en dat is het nog steeds. In de rurale gebieden leeft twee derde van de mensen in armoede, wat betekent dat zij omgerekend per hoofd van de bevolking minder dan 3,65 euro per dag verdienen, terwijl een derde van de mensen in de stad in vergelijkbare omstandigheden verkeert. Daarbij moet je bedenken dat de prijzen van veel producten – afgezien van basisvoedsel importeert Nicaragua vrijwel alles – een stuk hoger liggen dan in Nederland. Van de armen is de helft er echt slecht aan toe. Ze moeten maaltijden overslaan, hun kinderen zijn chronisch ondervoed en gaan niet naar school. Het merendeel van hen zal er naar verwachting niet in slagen om te ontsnappen aan een leven van armoede en misère.
De meeste armen leven van dag tot dag. Ze kopen op de pof en vallen al dan niet voor de verleiding om via prostitutie, drugshandel of kruimelcriminaliteit wat bij te verdienen. Buiten de stad verbouwen mannen in veel gevallen wat maïs of bonen en vrouwen houden kippen en varkens. Op het erf staan vaak enkele fruitbomen. Mensen met een ‘echte baan’ verdienen gemiddeld 190 euro per maand, terwijl de basiskosten van levensonderhoud voor een gezin van twee volwassenen en twee kinderen op 485 euro worden geschat. Ook als beide partners werken, kom je daar dus niet aan. Daar komt bij dat de kosten van levensonderhoud het afgelopen jaar met zo’n 10 procent gestegen zijn. Omdat leven voor de helft van de mensen gelijk staat aan overleven, zijn ze van jong tot oud op elkaar aangewezen. Je familie is het enige collectief waar je van op aan kunt om te kunnen overleven. De precaire economische situatie – in combinatie met de politieke repressie – maakt dat steeds meer mensen het land verlaten. Ondanks het feit dat vrijwel iedereen, opgeleid of niet, in het land van aankomst aan de onderkant van de arbeidsmarkt belandt, maken vrijwel alle arbeidsmigranten geld over naar hun familieleden in hun vaderland. Naar schatting de helft van alle Nicaraguaanse gezinnen ontvangt op die manier steun van familieleden uit (vooral) de Verenigde Staten en Costa Rica.
Niet iedereen heeft het slecht
Maar het leven in Nicaragua is lang niet voor iedereen een beproeving. Wie tijdens de ochtend- en avondspits in hoofdstad Managua zijn ogen de kost geeft, verbaast zich over de enorme hoeveelheden auto’s. Die hangen lang niet allemaal van stukjes ijzerdraad aan elkaar; je ziet er heel wat nieuwe four wheel drives. Ik ben benieuwd hoe groot het percentage van de bevolking is dat in ‘goede doen’ leeft; wat betekent dat ze over een auto en een huis beschikken en voldoende geld hebben om zich niet al te veel zorgen te maken. Mijn zoektocht op internet levert niet veel op. Ik vind wel eindeloos veel informatie over armoede, armoedebestrijding, tienerzwangerschappen en analfabetisme, maar een overzicht waaruit je op kunt maken hoe groot de groep is die er in dit tropisch paradijs financieel warmpjes bij zit, ho maar! Iedere buitenlander die geen grote geldzorgen heeft, behoort volgens Nicaraguaanse begrippen tot ‘de rijken’. Die doen hun boodschappen in de supermarkt, rijden in auto’s en berekenen de prijzen in dollars. De armen en de categorie ‘net niet armen’ – de grote meerderheid van de bevolking- kennen de supermarkt alleen van buiten en leven in de ‘córdoba-economie’, waar alleen de nationale munt geldt. Ook al kunnen ze gratis naar school en naar de dokter, voor medicijnen of een operatie moeten ze wel betalen.
Door de bizarre tegenstelling tussen rijk en arm bestaan er tot op de dag van vandaag arbeidsverhoudingen die meer met slavernij dan met loonarbeid van doen hebben. Wie geld heeft, neemt voor een habbekrats een huishoudster voor dag en nacht, een tuinman of een nachtwaker in dienst. Vele tienduizenden vrouwen, sommige deskundigen spreken over een aantal van 200.000, werken als hulp in de huishouding voor een loon van iets meer dan 100 euro per maand. Ze wonen bij de familie, maar eten apart. Ze worden geacht van ’s ochtends vroeg tot ’s avonds laat beschikbaar te zijn en als ze inwonend zijn, bepaalt de werkgever of ze eens per maand of twee maanden een weekend vrijaf krijgen om hun kinderen en familieleden te bezoeken.
En wie doet de was?
Wanneer ze hun werk niet goed doen, chloorvlekken maken bij het wassen van de kleren, dom of brutaal zijn of teveel betalen voor de boodschappen, kunnen ze vertrekken. Want voor iedere werkzoekende arme zijn er tien anderen.
Wie het geluk heeft bij een prettig gezin te werken, waar de man des huizes of diens zonen niet ongevraagd aan je zitten, doet er alles aan om het dienstverband voort te zetten. Dan laat je het wel uit je hoofd om over salariëring of werkomstandigheden te beginnen. Omdat dergelijke patronen het product zijn van de Spaanse kolonisering van Latijns-Amerika en dus al eeuwenoud, is het geen uitgemaakte zaak dat de politieke gezindheid van de baas/bazin van invloed is op de omgang met het huishoudelijk personeel. Als je geen onderscheid weet te maken tussen de afstandsbediening van de televisie, de knop van de wasmachine en de vrouw die de koffie of het eten brengt, ontwikkel je vanzelf een instrumentele kijk op de medemens.
Hans Zwinkels (pseudoniem) maakt deel uit van de Nicaragua Steungroep Nederland en bezocht Nicaragua eind 2022. Lees hier het 1e, 2e, 3e en 4e deel van zijn verslag.
Foto’s: Hans Zwinkels
