Politieke oppositie wil met één kandidaat strijd aanbinden met de regering
In Venezuela is de toekomst altijd bijzonder onzeker, maar in 2024 zullen er waarschijnlijk wel presidentsverkiezingen worden gehouden. De ambtstermijn van president Nicolás Maduro loopt namelijk tot 2025. De oppositie is van plan de verkiezingsstrijd in te gaan met één kandidaat om een verdeel- en heersstrategie van de regering voor te zijn.
Om te bepalen wie haar presidentskandidaat wordt, wil de oppositie dit najaar voorverkiezingen houden. Aan kop in de peilingen gaat María Corina Machado, door veel mensen liefkozend María Corina of MCM genoemd. De Spaanse krant El País noemt haar de iron lady van Venezuela. Dit zegt wel iets over haar ideologie, het ‘volkskapitalisme’ (capitalismo popular), die vergelijkbaar is met die van Margaret Thatcher. Ze vindt dat familie en particulier eigendom boven alles staan en is tegenstander van een groot staatsapparaat en staatsbemoeienis met de economie: “wat van jou is neemt niemand je af”.
Dit verklaart meteen haar enorme populariteit. Een groot deel van de bevolking heeft op zijn zachtst gezegd een diepe afkeer ontwikkeld van de Bolivariaanse revolutie en de regeringspartij Venezolaanse Socialistische Eenheidspartij (PSUV), die zich bemoeit met alle aspecten van het privéleven van de Venezolanen, veel bedrijven heeft genationaliseerd en het synoniem is geworden van vriendjespolitiek en zakkenvullerij. De haat tegen de immer in het rood geklede chavisten is mede ontstaan als gevolg van de repressie, bedreigingen, ontvoeringen, afpersingen en martelingen waar de vele politiediensten en de twee geheime diensten zich permanent schuldig aan maken, en als gevolg van de aanhoudende intimidatie door de chavistische straatbendes (colectivos), die nu bijvoorbeeld ook leraren bedreigen omdat ze demonstreren voor betere salarissen. Maar de weerzin tegen de regering is ook sterk gegroeid als gevolg van de rampzalige economische situatie. Wie niet behoort tot de bovenlaag van dominante chavisten die elkaar baantjes toeschuiven, of op een andere manier profiteert van de status quo, heeft al jaren de grootste moeite om de eindjes aan elkaar te knopen. Dit is de voornaamste reden waarom inmiddels al bijna zeven miljoen Venezolanen eieren voor hun waardeloos geworden bolivares hebben gekozen en zijn vertrokken naar het buitenland.
Den Haag
De meeste Venezolaanse kiezers hebben überhaupt geen vertrouwen meer in de politiek en wantrouwen vooral alles wat naar socialisme zweemt. Ze verwachten geen oplossingen meer van de chavisten, maar ook nauwelijks van politici die akkoorden sluiten met chavisten. Als ze nog iemand vertrouwen in de nationale politiek, dan is dat María Corina Machado.
Dat Machado de iron lady wordt genoemd heeft ze niet alleen aan haar politieke ideeën te danken, maar ook aan het feit dat ze altijd haar rug recht heeft gehouden: ze heeft nooit compromissen gesloten met de chavisten. Haar rechtse partij, Vente Venezuela, maakt geen deel uit van het overwegend sociaaldemocratische oppositieplatform Plataforma Unitaria Democrática, dat vorig jaar tijdens onderhandelingen in Mexico een akkoord bereikte met de regering. De oppositie wil met deze onderhandelingen bereiken dat er vrije verkiezingen worden gehouden, dat de economische situatie verbetert, dat de politieke gevangenen worden vrijgelaten en dat er een einde komt aan de mensenrechtenschendingen. Het regime wil een einde aan de internationale sancties die zijn uitgevaardigd tegen de chavistische leiders, eist vrijlating van Alex Saab (een Colombiaanse zakenman die ervoor zorgde dat Venezuela de economische sancties kon omzeilen) en eist stopzetting van het vooronderzoek naar mensenrechtenschendingen door het Internationaal Strafhof (ICC) in Den Haag.
Bij de onderhandelingen in Mexico zijn twee belangrijke afspraken gemaakt. De eerste gaat over de besteding van de enorme Venezolaanse overheidstegoeden die in diverse buitenlanden zijn bevroren als gevolg van de Amerikaanse en Europese sancties tegen Venezuela. Deze moeten deels worden besteed aan de leniging van de humanitaire nood van de bevolking en deels aan de aflossing van de schulden van de Venezolaanse overheid. De tweede afspraak is inmiddels verwezenlijkt: de oliemaatschappij Chevron heeft een licentie gekregen om Venezolaanse ruwe olie te winnen en naar de Verenigde Staten te exporteren. De uitvoering van de afspraak over de buitenlandse tegoeden wil echter maar niet vlotten en de onderhandelingen liggen momenteel stil.
Amerikaanse huurlingen
De oppositie won in 2015 de parlementsverkiezingen. In 2017 zette het door chavistische juristen gedomineerde hooggerechtshof het parlement echter buiten spel. Dit leidde, samen met de economische crisis, tot breed gedragen, vreedzame protesten, die ruw werden onderdrukt. Het Internationaal Strafhof is inmiddels een onderzoek begonnen naar de grootschalige misdrijven tegen de menselijkheid tijdens deze antiregeringsprotesten. De tweede verkiezing van president Maduro in 2018 verliep oneerlijk. Kansrijke oppositiekandidaten werden geïntimideerd, gevangen gezet of kregen een officieel verbod om openbare functies te bekleden (inhabilitación). Bovendien had de oppositie geen mogelijkheden campagne te voeren in de media, waarvan het overgrote deel in handen van de staat is of onder bedreiging zelfcensuur toepast.
In januari 2019 riep Juan Guaidó, de voorzitter van het opzijgeschoven parlement, zich uit tot interim-president. De Venezolaanse grondwet schrijft dit voor wanneer er geen wettige president is. Guaidó werd door veel landen, waaronder Nederland, erkend. In april 2019 probeerde hij een couppoging te orkestreren, maar doorslaggevende militaire steun bleef uit. In mei 2020 volgde een tweede halfslachtige couppoging, waarschijnlijk gestimuleerd door de regering Trump. Ditmaal gingen er zelfs zelfs Amerikaanse huurlingen aan land. Inmiddels is de in feite machteloze regering Guaidó een zachte dood gestorven en is Guaidó zelf naar de VS gevlucht.
Vijandbeeld
De regering heeft al een voorschot genomen op manipulatie van de presidentsverkiezingen volgend jaar. Half juni traden plotseling de regeringsgezinde leden van de bestaande kiesraad af en werd de vorming van een nieuwe kiesraad in gang gezet. Maar belangrijker nog, op 30 juni heeft het regime María Corina een verbod opgelegd om de komende 15 jaar openbare functies te bekleden, omdat ze buitenlandse tegoeden niet zou hebben opgegeven. Ook brengt het regime haar in verband met een corruptiezaak waar Guaidó bij zou zijn betrokken. Hierdoor kan ze zich niet meer verkiesbaar stellen bij de presidentsverkiezingen van 2024. Ze toont zich echter onverschrokken, en zegt dat dit verbod zich als een boemerang tegen het Maduro-regime zal keren.
Het Venezolaanse regime probeert het beeld te scheppen dat het land een democratische rechtsstaat is. Het doel hiervan is vooral van de internationale sancties af te komen, het ICC-onderzoek naar de mensenrechtenschendingen van 2017 te dwarsbomen, en investeerders aan te trekken. Het land is aantrekkelijk voor investeerders: naast de grootste oliereserves ter wereld zitten er ook veel grondstoffen als coltan en goud in de bodem. De oorlog in de Oekraïne speelt het regime daarbij in de kaart, want veel landen zoeken naar alternatieven voor weggevallen Russische leveranties en zelfs de VS importeert nu dus weer ruwe olie uit Venezuela.
De oppositie is er de afgelopen jaren niet in geslaagd een aaneengesloten front te vormen tegen haar autoritaire tegenstanders en laat zich keer op keer uit elkaar spelen door middel van verdeel-en-heerspolitiek, intimidatie en waarschijnlijk omkoping. Mede daardoor is de regering van Guaidó nu ontbonden. Tegelijk is het regime internationaal minder geïsoleerd dan vroeger. De Braziliaanse president Lula da Silva heeft Maduro voor het eerst weer uitgenodigd voor een regionale conferentie. Daarnaast wordt de chavistische regering nog steeds gesteund door machtige bondgenoten als China, Rusland, Iran en Turkije. De VS en de NAVO, dus ook Nederland, worden door Maduro en de zijnen traditioneel als belangrijkste vijanden beschouwd, die uit zijn op omverwerping van het regime. De aanwezigheid van Amerikaanse Forward Operating Locations op Aruba en Curaçao, vliegvelden die door de Amerikaanse luchtmacht en de drugsbestrijdingsdienst DEA mogen worden gebruikt als uitvalsbasis, werkt dit vijandbeeld natuurlijk in de hand.
De continuïteit van het Venezolaanse regime wordt ook gegarandeerd door Europese, waaronder Nederlandse, bedrijven die zorgen voor het witwassen van het zwarte geld van de chavistische elite. Het in Venezuela gewonnen goud wordt via Aruba naar de internationale goudmarkt gesluisd. Iedereen in Venezuela weet hoe de hazen eigenlijk lopen: een kleine groep aan de top neemt samen de belangrijkste beslissingen. Deze groep bestaat uit president Nicolás Maduro en zijn vrouw Cilia, vicepresident Delcy Rodríguez, haar broer, parlementsvoorzitter Jorge Rodríguez, en Diosdado Cabello, partijbons van de ‘socialistische’ regeringspartij PSUV, met uitstekende connecties in de strijdkrachten.
De regering Maduro speelt dus een gehaaid geopolitiek spel. Wanneer de internationale druk hoog is, worden er politieke gevangenen vrijgelaten. Wanneer de omstandigheden ‘gunstig’ zijn, zoals nu, worden de duimschroeven aangedraaid en wordt het onderhandelingsproces in Mexico met de oppositie op de lange baan geschoven. Nederland, andere landen en grote investeerders moeten zich daarom geen rad voor de ogen laten draaien: Venezuela is geen democratische rechtsstaat. De chavistische elite wil zijn positie behouden en zich verder verrijken, ten koste van de bevolking en de natuur, en zo min mogelijk gehinderd door democratische hervormingen en mensenrechten.
