Luiz Inácio Lula da Silva nam geen blad voor de mond tijdens zijn urenlange inwijding tot president van Brazilië op zondag 1 januari 2023. Het werd een historische gebeurtenis vol betekenisvolle symboliek. Een afvalverzamelaarster hing Lula de presidentiële sjerp om.
Daar waren analisten en alle andere kijkers het roerend over eens: bij zijn inauguratie tot president was ‘Lula’ duidelijk en scherp, hij nam zeker geen blad voor de mond. Menigeen was tot tranen toe geroerd. Alleen al het omhangen van de presidentiële sjerp was een opzienbarend, emotioneel en uniek schouwspel. Gewoonlijk doet de vorige president dat, maar daar had de uiterst rechtse Jair Bolsonaro absoluut geen zin in. Hij vertrok daags voor de machtsoverdracht naar Florida (VS), naar een resort waar zijn bondgenoot Donald Trump, de voormalige president van de VS, een huis heeft.
Daarmee gaf Bolsonaro zijn linkse opvolger een uitgelezen mogelijkheid om geschiedenis te schrijven. Want nu hing ‘het Braziliaanse volk’ de sjerp om. Vertegenwoordigd door een bont gezelschap waaronder een gehandicapte man, een inheems stamhoofd, een zwart jongetje en een donkere vrouw die afvalverzamelaar is, de derde generatie zelfs in haar familie. Zij voltrok de handeling die gewoonlijk voorbehouden is aan de aftredende president.
Geen amnestie
Of Bolsonaro snel terugkeert naar Brazilië valt te betwijfelen, gezien de toch dreigende taal van de nieuwe president. Lula is niet uit op revanche en zal de president zijn van alle Brazilianen, benadrukte hij. Maar diegenen die misdaden hebben begaan, zullen gestraft worden, zei hij er direct achteraan. Om Bolsonaro in zijn toespraak ronduit van “genocide” tijdens de coronapandemie te beschuldigen. De aanhang voor het presidentiële paleis in Brasília scandeerde vervolgens “geen amnestie”.
Hond
De dag zat vol betekenisvolle symboliek en filmische momenten. De pen waarmee Lula de officiële overdracht ondertekende had hij in 1989 gekregen van een aanhanger van zijn Arbeiderspartij (PT) in de arme deelstaat Piauí, om zijn ambtstermijn als president te ondertekenen. Maar hij verloor drie verkiezingen op rij. De pen vond hij recent terug, om hem nu wel te gebruiken op het moment suprême. Hij vertelde er uitgebreid over, hoewel het protocol dat niet voorschreef.
Niet alleen gewone Brazilianen kregen een erepodium, ook een hondje behoorde tot het selecte gezelschap. Een vuilnisbakkenras, met de naam Resistência (verzet). De straathond bleef 580 dagen lang bij de groep fanatieke ‘lulistas’ die kamperend de wacht hield voor de gevangenis in Curitiba. Na zijn vrijlating namen Lula en zijn vrouw, de sociologe Rosângela da Silva (Janja), de hond in huis, en nu liep hij aan de lijn van zijn baas van het ene officiële ritueel naar het andere. De traditionele kanonschoten had Janja laten afblazen om dieren en mensen met een gehoorafwijking te ontzien.
De vlag is terug
Wel controleerde Lula de presidentiële garde. Het was een gevoelig moment omdat Bolsonaro het leger aan zijn zijde claimde te hebben. De harde kern van zijn aanhang geloofde tot op het laatste moment in een militaire coup. Maar het leger is niet zo eensgezind, een coup hing eigenlijk nooit in de lucht.
Rosângela da Silva
In een open Rolls-Royce, omringd door tientallen rennende beveiligers, reden de 77-jarige Lula en de 70-jarige vice-president Geraldo Alckmin (centrumpoliticus en voorheen politiek tegenstander) met hun vrouwen langs de rood uitgedoste menigten. Boven de rode gloed ontrolde zich een reusachtige Braziliaanse vlag. In die handeling lag de boodschap: de vlag en de nationale kleuren zijn terug bij het volk en behoren niet alleen aanhangers van Bolsonaro toe. Alles verliep zonder incidenten, al was in de aanloop naar de ceremonie wel een man opgepakt die met explosieven en een mes het terrein wilde betreden.
Harde toon
In zijn toespraken tot het parlement en later tot het volk sloeg Lula een harde toon aan. Zo ferm hadden de analisten het nog nooit gehoord tijdens een presidentiële inwijding. Hij heeft ‘een land in puin aangetroffen, dat nu weer opgebouwd moet worden’. Hij volgt een president op die leunde op “leugens en fakenews via sociale media en aanzetten tot haat”. Lula wil er “hoop, liefde en waarheid” tegenover stellen. En: “Democratie voor altijd.”
De kunst van het overdrijven verstaat hij ook, merkten analisten op televisie op. Want een wederopbouw van de staatsbedrijven is bijvoorbeeld niet actueel, het gaat immers goed met die bedrijven. Ook wijdde Lula wel erg lang (ook cijfermatig) uit over alle prestaties die hij tijdens zijn vorige bewind als president (2003-2010) had geleverd, waarbij elke vorm van zelfkritiek ontbrak. Zijn rede tot het parlement was nog zakelijk van aard, maar toen hij zich op emotionele wijze rechtstreeks tot het volk richtte vanaf het paleisbordes, weerhielden tranen hem er een paar keer van verder te spreken.
37 ministers
Hij moet met zijn equipe van liefst 37 ministers vanaf nul beginnen, dat wilde hij duidelijk melden. De 32 miljoen landgenoten die honger hebben aan drie maaltijden per dag helpen, dat is zijn prioriteit. Daarnaast zullen openbare diensten, onderwijs en gezondheidszorg op flinke investeringen kunnen rekenen, er is geen uitgaveplafond. De groene economie wil hij optuigen samen met ondernemers en vakbonden. En hij herhaalde zijn ambitieuze doelstelling die hij op 30 oktober na de nipte verkiezingswinst ook uitsprak: nul ontbossing en bescherming van de Amazone. De ontboste gebieden in Brazilië zullen herplant worden, kondigde hij zondag aan, wat ook veel werkgelegenheid gaat brengen. En als belangrijke bijvangst: internationale erkenning.
Elf vrouwen telt zijn ministersploeg, een record. In de benoemingen heeft echtgenote Janja een belangrijke rol gespeeld. Lula lichtte drie ministers er meerdere malen uit tijdens zijn toespraken: die van Raciale Gelijkwaardigheid, Inheemse Volken (een inheemse vrouw) en Vrouwen.
