Gebrekkige toegang tot hoger onderwijs in de Chaco
In Puerto Casado in de Chaco-steppe steken twee bevriende volwassen studenten dagelijks de brede Paraguayrivier over in een klein motorbootje om naar de universiteit in Vallemí te gaan. Zij zetten hun leven op het spel voor hun studie. Hun droom – studeren aan de openbare universiteit in Asunción – is voor hen onbereikbaar.
Om drie uur ’s middags neemt Christian Quiñónez afscheid, pakt een jerrycan met brandstof en begeeft zich naar de oever van de Paraguayrivier, waar zijn bootje klaar ligt om naar de universiteit te gaan. De gewoonste zaak van de wereld voor hem, zijn familie en de inwoners van Puerto Casado, een district in de Chaco, 650 kilometer ten noorden Asunción, de hoofdstad van Paraguay. Niets bijzonders voor wie eraan gewend is dat zowel de dichtstbijzijnde pinautomaat als de meest naburige universiteit zich op twintig kilometer afstand bevinden. Maar dan aan de andere kant van de rivier.
Het dagelijkse ritueel begint om drie uur ’s middags wanneer Christian zijn kinderen een knuffel geeft. James van één jaar klemt zich vast aan zijn vader, Jonás van drie jaar is eraan gewend geraakt: papa gaat naar de faculteit om te studeren. Alleen Estefanía González, zijn partner en de moeder van James en Jonás, begrijpt de angsten van Christian. Elke keer dat hij vertrekt zijn beiden ongerust. Iedereen weet wat er kan gebeuren met wie de oversteek waagt.
Looizuurbedrijf
Van maandag tot vrijdag werkt Christian in de ochtend als griffier bij het kantongerecht van Puerto Casado. Het stadje is vernoemd naar de Spanjaard Carlos Casado die in het gebied een bedrijf oprichtte dat looizuur won uit de schors van quebracho-bomen. Aan het begin van de twintigste eeuw zorgde de exploitatie van de quebracho-bossen voor een niet eerder vertoonde groei van Puerto Casado. Bijna alle bewoners in de omgeving werkten in het bedrijf.
De huidige bevolking van Puerto Casado, iets meer dan zevenduizend mensen, bestaat voor het merendeel uit afstammelingen van de arbeiders van het vroegere bedrijf. Het huis waar Christian opgroeide, en waar hij nu met zijn familie woont, is de vrucht van de arbeid van zijn vader en de erfenis van een periode van overvloed in deze streek.
Toekomst
Puerto Casado heeft geen openbare of particuliere universiteit meer. Daarom bevindt zich voor Christian, derdejaars 
student rechten, de enige hoop op een universitaire titel aan de overkant van de rivier, in de stad Vallemí in het district Concepción. Daarheen maakt hij van maandag tot donderdag de oversteek samen met Éver Pereira, met wie hij al sinds de middelbare school bevriend is. Beiden studeren aan de Universiteit María Serrana, een particuliere opleiding.
Als hij had mogen kiezen, zou Christian naar een openbare universiteit zijn gegaan. “De droom van wie een goede professional wil worden is naar de Nationale Universiteit van Asunción gaan”, zegt hij. Maar zijn ervaring is dat willen zelden kunnen is. De voor hem dichtstbijzijnde openbare universiteit is de Nationale Universiteit van Concepción, gelegen in de stad met dezelfde naam op meer dan 200 kilometer van zijn dorp.
Het aanbod van openbaar hoger onderwijs is beperkt in Paraguay. Er zijn zeven openbare universiteiten in het hele land, met dependances in enkele steden. Daarnaast zijn er 47 particuliere universiteiten met een groot aantal afdelingen verspreid over het hele land. Daarbij komt dat de meeste mensen niet kunnen studeren aan openbare universiteiten. Het collegegeld is hoog en de lesroosters van sommige opleidingen maken het onmogelijk om de studie te combineren met werk.
Christians vriend Éver Pereira, student boekhouding, is ook vader van twee kleine kinderen, die hij onderhoudt door het kappen van bomen waar palen van gemaakt worden. Het is uitputtend werk diep in het bos. Het was daar dat hij op een dag in 2015 besloot weer te gaan studeren. Een oudere kameraad zei tegen hem: “Je moet gaan studeren, want daar heb je je hele leven wat aan, terwijl je het zware werk in het bos alleen kunt doen zolang je nog jong bent.”
Schipbreuk
Op een zonnige, windstille dag duurt de overtocht naar Vallemí minstens anderhalf uur. Zelfs onder gunstige weersomstandigheden – met de immensiteit van de Paraguayrivier waar deze samenkomt met de Aparivier – is het niet bepaald een pleziertochtje. Het oorverdovende motorgeluid van de boot dompelt de reizigers onder in eenzame overpeinzingen in een natuurlijke omgeving die fascinerend is voor wie het voor de eerste keer ziet, maar verveelt wanneer het routine wordt.
Op 8 juni 2016, een koude herfstdag, staken Christian, Éver en zijn broer Luis zoals gewoonlijk de rivier over op weg naar de universiteit. Dit keer kregen ze gezelschap van Ramón Paredes en zijn zoon Blásido, die een lift hadden gevraagd tot Vallemí, waar zij motoronderdelen gingen kopen. Het was niet de eerste keer dat monteur Ramón met hen meevoer. Niemand kon vermoeden dat het de laatste keer zou zijn.
Het is gebruikelijk in Casado om iemand een lift te geven, het alternatief om in Vallemí te komen is een boot van een commercieel vervoersbedrijf, die maar twee keer per dag vaart en ruim zes dollar kost. Een andere optie is een speedboot delen van een dorpsbewoner die voor 32 dollar de overtocht maakt voor maximaal drie personen. Dankzij de motorboot die Christian aan het begin van het jaar had gekocht, kost de overplaatsing hen niet meer dan de brandstof, ongeveer één dollar.
Geen reddingsvest
De heenreis verliep zonder problemen, de terugreis – misschien door het extra gewicht van de dozen met reserveonderdelen die mee terug gingen – catastrofaal. Toen de boot twintig minuten onderweg was, kreeg de angst de opvarenden in haar greep. Het was bijna tien uur ’s avonds toen het vaartuig begon te zinken op meer dan zes kilometer van de haven van Vallemí. Bij het licht van een zaklamp probeerden de vijf opvarenden het water dat maar bleef binnenstromen uit de boot te scheppen, zonder resultaat. Niemand had een reddingsvest.
“Ik sprong in het water zonder iets te zien. Ik zwom een stukje, greep me vast aan wat waterplanten en klom uit het water”, herinnert Christian zich nog van het rampzalige moment. Hij bevond zich op een klein eiland in het midden van de rivier. De broers Pereira, uitstekende zwemmers uit een vissersfamilie, hadden het eiland ook bereikt. Maar er was geen spoor van Ramón of Blásido Paredes.
Christian en de broers Pereira riepen een paar minuten lang hun namen, maar niemand antwoordde. Doorweekt en op de rand van onderkoeling liepen ze het eiland op om hulp te zoeken. Een groep vissers hielp met zoeken naar hun vrienden. Het levenloze lichaam van Blásido Paredes werd enige uren later gevonden, dat van zijn vader drie dagen later bij een zoektocht door het leger. “We waren ons ervan bewust dat dit een keer kon gebeuren, maar niet dat het zo ernstig zou zijn. Dit risico namen we iedere keer dat we in het bootje stapten”, aldus Christian.
Andere wereld
Na het ongeluk zag Luis Pereira af van zijn studie. Maar zowel Éver als Christian denken niet aan opgeven. Niet nu, niet halverwege, zeggen ze, zelfs niet nu ze het gevaar van de rivier hebben leren kennen. Verhuizen naar Vallemí of misschien naar Concepción om de gevaarlijke dagelijkse oversteek te vermijden, is voor hen geen alternatief. Ze worden tegengehouden door hun werk, hun familie, hun wortels en hun betrokkenheid bij een gemeenschap met al haar problemen, zoals het gebrek aan ziekenhuizen en begaanbare wegen.
“Als ik aan de overkant ga wonen, wen ik snel aan de omstandigheden daar en wil ik niet meer terug naar Casado. En 
zonder professionals zal er in onze gemeenschap nooit een universiteit komen”, zegt Christian, die niet alleen aan zijn eigen toekomst denkt, maar ook aan die van zijn kinderen James en Jonás. “De autoriteiten in de hoofdstad zullen meer deze kant op moeten kijken. Vanuit hun hoge gebouwen zien ze waarschijnlijk niet dat er niets is in de Chaco. ”
Hij doelt hiermee op de spiegelende gebouwen in het economische centrum van de hoofdstad Asunción, waar in hoog tempo wolkenkrabbers verrijzen. Dat is voor Christian een parallel universum dat afsteekt tegen de hardheid van het leven in de Chaco, waar het jaar is verdeeld tussen een regentijd en een droge tijd. Als het niet de grond is die openbarst van de droogte, dan is het wel het isolement door het gebrek aan begaanbare wegen dat verstikkend werkt.
Zeven jaar geleden duurde de reis van Asunción naar Puerto Casado op regenachtige dagen 36 tot 48 uur. Met de nieuwe weg die Concepción verbindt met Vallemí, is er nu een dagelijkse busverbinding tussen de hoofdstad en Vallemí, die er negen uur over doet. Christian Quiñónez maakt hier gebruik van als hij bijvoorbeeld een kinderarts moet raadplegen. “Ik ben jaloers op de mogelijkheden die mensen hebben aan de overkant van de rivier”, zegt hij. “Voor ons is het een andere wereld.”
Vertaald uit het Spaans door Wim Hardeman.
Deze bijdrage vormt onderdeel van de ‘Paraguay Special‘, voorjaar 2017.
