Politiek & Maatschappij

Het bibberende Brazilië van Bolsonaro

24 juni 2020

Hans Veltmeijer

Het jaar 2020 ontwikkelt zich tot een rampjaar voor Brazilië. President Jair Bolsonaro beheerst met zijn dubieuze uitspraken en acties het dagelijks nieuws en wakkert de polarisering in het land verder aan. Ondertussen nemen de zorgen toe over de uitholling van de democratie.

In Nederland draaide de economie nog beperkt door tijdens de intelligente lockdown en kinderen kregen online les. In Brazilië niet. Onderwijzers en leerlingen zitten al maanden thuis en ook in andere sectoren is nauwelijks doorgewerkt. De nabrander van de coronapandemie zal voor de Braziliaanse economie daarom extra pijnlijk zijn.   De bevolking verkeert daarbij al die tijd in opperste verwarring. De verschillende overheden zijn het meestal oneens en vechten elkaars maatregelen aan bij de rechter. Zo worden versoepelingen van de federale overheid teruggedraaid en lockdowns van deelstaten en gemeenten weer opgeheven. De profvoetballers moesten hun competitie hervatten, maar vochten dit besluit van de voetbalbond met succes aan. Brazilië probeert te versoepelen terwijl de piek van besmettingen en doden zelfs medio juni nog niet is bereikt. Het virus trekt dan het binnenland in. 

Gegoochel met cijfers

Terwijl een groot deel van de wereld eind mei langzaam aan het terugkeren was naar het normale leven, stapelden Brazilië en de Verenigde Staten record op record, in negatieve zin. De leiders van die landen lijken in opvattingen en gedrag erg op elkaar, ook qua aanpak van de coronapandemie. Eigenlijk geen aanpak. Ze blijven er onverschillig onder en houden zich staande met provocaties en het zoeken van de confrontatie met hun tegenstanders. Daarmee binden ze hun fanatiekste eigen aanhang sterker aan hun persoon, maar de polarisering in de landen neemt almaar toe.
Bolsonaro probeerde eigenhandig de ellendige coronacijfers een positieve draai te geven. Hij verordonneerde de ware statistieken niet meer te openbaren maar een flauwe afspiegeling daarvan, waardoor het er allemaal een stuk beter uit zag. Het Hooggerechtshof moest er weer aan te pas komen om een einde te maken aan de zoveelste uitglijder van de Braziliaanse president, ditmaal gegoochel met cijfers. 

Militaire regering

Intussen komt een militaire coup steeds dichterbij, wanneer het aantal militairen in de regering daar een indicatie voor is. Tien van de 22 ministers komen uit het leger. De in een jaar tijd negen vertrokken ministers werden vrijwel allemaal vervangen door een militair. Ook de derde minister van Gezondheid in ruim een maand is nu een generaal. Wanneer de oppositie doorgaat met afzetpogingen en het Hooggerechtshof de president blijft terugfluiten, gaat het leger ingrijpen. Dit is een veelgehoorde voorspelling. Het Hooggerechtshof toetst als hoogste rechterlijke macht de wetten en daden van de regering aan de grondwet, en komt daardoor steeds in aanvaring met Bolsonaro. In het voor democraten nog meest gunstige scenario worden langzaam de democratische instituties uitgehold. Dan nog is het wachten op een vanzelf ontstane dictatuur, vrezen sommige analisten. Net zoals dat in Venezuela is gebeurd, maar dan met een heel andere politieke kleur. 

Aanval op Hooggerechtshof

De symbolische aanval op de rechtsstaat vond plaats op 14 juni 2020 op het Plein van de Drie Machten in Brasília. Natuurlijk op de zondag, de manifestatiedag van Bolsonaro-aanhangers, ook in coronatijd. De rechters van het hof werden uitgescholden. Zo gaat deze beweging steeds een stapje verder, en de president staat het oogluikend toe. Er kwam in ieder geval geen enkele publieke reactie uit zijn president, wel was er nadien één arrestatie. Het absurdistische nieuws rond hem houdt maar niet op. In dezelfde week deed hij een oproep aan het volk om ziekenhuizen binnen te vallen en vast te leggen, in woord en beeld, hoeveel patiënten met corona er werkelijk liggen. Bolsonaro gelooft de cijfers van zijn eigen diensten niet.
Het land bibbert. Juist op dit gevaarlijke moment is het de tijd om de democratische instituties te beschermen en je uit te spreken over het belang ervan, zegt Cardoso. Maar de ‘fundamentele institutie’ is het leger. Hij gelooft niet dat de militairen eenzelfde plan hebben als in 1964, toen een staatsgreep werd gepleegd die leidde tot ruim twintig jaar dictatuur.

Grijs gebied

Hoewel het land zich op glad ijs bevindt, denkt de ex-president vooralsnog dat de militairen de grondwet blijven respecteren. Dat hebben ze zelf overigens ook verklaard. En wat Bolsonaro betreft noteert Cardoso diens autoritaire discours maar hij ziet ‘nog geen zwaard in zijn hand’. “We bevinden ons in grijs gebied, en dat is maar goed ook.”
De sociaal-liberaal Cardoso was begin jaren negentig, na jaren zware economische en politieke crisis, de bedenker van het plano real, een grondige monetaire hervorming met een nieuwe munt – die onder Bolsonaro naar recordlaagtes devalueert. Dat deed hij als minister van Economische Zaken. Daarna was hij acht jaar lang de meest stabiele president die Brazilië waarschijnlijk ooit heeft gehad. Geen spraakmakende schandalen, geen verbale agressie en een consistent beleid met een regering van weinig personele wisselingen. Hij werd wel gekenschetst als een ‘te rustige en nette president’ voor het temperamentvolle volk.   

Wereldbank

Met Bolsonaro is er nu een complete tegenpool aan de macht. Eentje die straattaal spreekt en met een verre van stabiele regering. De laatste minister die aftrad was Abraham Weintraub, van Onderwijs. Niet als gevolg van een conflict met zijn baas maar voor eigen gewin. Het bracht nogal wat commotie teweeg. Hij verruilde namelijk zijn ministerspost voor een plek in de directie van de Wereldbank, waar hij vier keer zoveel gaat verdienen. Maar de keuze valt niet goed binnen de Wereldbank, waarvan medewerkers aan de krant Estado de São Paulo melden dat “Brazilië op weg is een internationale grap te worden”. Want Weintraub heeft zich als minister juist vaak negatief uitgelaten over multilaterale samenwerking. En op sociale media ging hij regelmatig op zijn Bolsonaro’s tekeer tegen andere landen en volken. Zo bespotte hij de Chinezen tijdens de coronapandemie.
Hij gaat de stoel bezetten namens Brazilië, Colombia, EcuadorTrinidad en Tobago, De Filippijnen, SurinameHaïti, De Dominicaanse Republiek en Panama. De stemming is een formaliteit, omdat Brazilië over de helft van de stemmen beschikt. Als Weintraub zich niet constructief zal opstellen, bestaat volgens analisten het risico dat Brazilië een paria binnen de Wereldbank wordt. Door dat isolement zouden projecten van belang voor de Braziliaanse regering tegengehouden worden. Dan kan gedacht worden aan ontginning en ontwikkeling van gebieden in de Amazone, daar heeft Bolsonaro grote plannen voor. 

Twee werelden

Intussen draait zijn propagandamachine door, onder leiding van zoon en parlementslid Eduardo. Ditmaal met een video waarin Eduardo, als een volleerd shownieuwspresentator, landgenoten oproept en instrueert om lid te worden van de nieuwe politieke partij in dienst van ‘het project Bolsonaro’, Aliança pelo Brasil. Klaar voor de gemeenteraadsverkiezingen dit jaar zal de partij overigens nog niet zijn. Dus Brazilianen mogen nog op een ander stemmen, laat Eduardo weten, ‘als het maar geen linkse partij is’.  
Zo krijgt de polarisering tussen rechts en links een nieuwe impuls. Een ander filmpje dat rondgaat op sociale media brengt loepzuiver nog een ingesleten tegenstelling in beeld binnen het land: die tussen arm en rijk. De filmer toert eerst door de buitenwijk Madureira in de Zona Norte van Rio de Janeiro. Kijk, hier is helemaal geen corona, stelt hij lachend vast. Alle winkels geopend, straatventers en grote groepen mensen bij elkaar. Een alledaags precorona straatbeeld. In een ander stadsdeel, de rijkere Zona Sul, lijkt het op Europa tijdens de lockdown. Een vrijwel leeg winkelcentrum in de wijk Leblon met overal de coronamaatregelen en een beperkt aantal bezoekers. Strak geregisseerd door medewerkers in uniform en met mondmaskers. Er is zelfs een desinfecterende mat voor de schoenzolen. Het is zoals de president de preventieve aanpak van de pandemie graag ziet: iedereen moet zelf maar weten wat hij doet.  

Gerelateerde berichten

Democratie in Latijns-Amerika niet langer vanzelfsprekend

Democratie in Latijns-Amerika niet langer vanzelfsprekend

Afgelopen jaar is de wereld weer iets minder democratisch geworden en in Latijns-Amerika is de terugval het grootst. Dat komt met name door de scherpe daling van het democratiegehalte van een aantal Midden-Amerikaanse landen. Van het idee van twintig jaar geleden dat de democratie in Latijns-Amerika vrij stevig was verankerd, is weinig meer over. Zo blijkt uit de Democracy Index 2023.

Lees meer
Uitzending Spoorloos 1 november over geroofde Argentijnse baby’s

Uitzending Spoorloos 1 november over geroofde Argentijnse baby’s

De uitzending was woensdagavond 1 november, maar kan op Uitzending gemist worden teruggekeken. In de laatste uitzending van dit seizoen vertelt de in Nederland woonachtige Ana haar verhaal. Tien jaar geleden werd middels DNA-onderzoek vastgesteld dat zij tot de zogenaamde roofbaby’s behoort. Haar beide ouders zijn tijdens de Videla-dictatuur vermoord. Haar moeder was vijf maanden zwanger toen zij werd gearresteerd. Op één klein berichtje kort na haar arrestatie werd nooit meer iets van haar vernomen. Haar dochter Ana is geadopteerd, iets dat zij pas op 36-jarige leeftijd te horen kreeg.

Lees meer
agsdix-null

Politiek & Maatschappij

agsdix-null

Kunst & Cultuur

agsdix-null

Vrije tijd & Toerisme

agsdix-null

Economie & Ondernemen

agsdix-null

Milieu en Natuur

agsdix-null

Onderzoek & Wetenschap

Blijf op de hoogte

Adverteren op onze website?

Dat kan! Tegen een scherp tarief plaatsen wij uw advertentie.

Ontvang onze nieuwsbrief

Schrijf u in en ontvang onze digitale nieuwsbrief met een overzicht van onze nieuwe artikelen.

Volg ons op social media

Wees als eerste op de hoogte van nieuwe artikelen en deel artikelen met uw netwerk.

Share This