Geen reden om feest te vieren
Op 15 september zou tweehonderd jaar onafhankelijkheid van de Spaanse overheersing gevierd worden. Vanwege de derde coronagolf die Guatemala teistert, had de regering-Giammattei echter alle feestelijkheden afgeblazen. Ook voor veel Guatemalteken is er geen reden om feest te vieren. Zij vragen zich af of onafhankelijkheid in deze tijd wel iets betekent.
In 2021 vieren Guatemala, Honduras, El Salvador, Nicaragua, Costa Rica en de nu bij Mexico horende gebieden Chiapas en Soconusco dat ze tweehonderd jaar geleden onafhankelijk werden van Spanje. Bijna driehonderd jaar hadden de Spanjaarden de dienst uitgemaakt in Midden-Amerika. De ondertekening van de Onafhankelijkheidsakte van Guatemala, op 15 september 1821, behoort tot het historisch geheugen van het land en wordt jaarlijks uitbundig gevierd; het is de Nationale feestdag.
Kermis
Guatemalteken zijn altijd maanden bezig met de voorbereidingen van deze viering. Op scholen worden extra muzieklessen gegeven, in de buitenlucht wordt – ook buiten schooltijd – luidruchtig gerepeteerd en er worden danspasjes geoefend. Tijdens optochten en vieringen in alle departementen van het land paraderen studenten, brandweerlieden en muziekkorpsen vol trots. Op 15 september kleurt de nationale vlag de straten, het is een officiële vrije dag. ‘Xelafer’, feria de Quetzaltenango is zonder twijfel de grootste kermis van Guatemala met attracties zoals het reuzenrad, zweefmolens, botsautootjes, draaimolens, maar ook traditionele eenvoudige spelen zoals doelschieten, gokspelletjes en vis vangen. Xelafer duurt twee weken en trekt bezoekers uit het hele land. Er is muziek; cumbia, marimba, er zijn concerten, parades, wedstrijden, er wordt gefeest, gegeten en gedronken, hier ontmoet men elkaar.
Gelijkheidsbeginsel
De onafhankelijkheid van de Verenigde Staten (1776) en de Franse Revolutie (1789–1799) waren van invloed op het verlangen naar onafhankelijkheid in Midden-Amerika. Ook de Verlichting, een politieke en filosofische stroming die in de achttiende eeuw opkwam in Europa met nieuwe ideeën van over hoe de ideale samenleving er uit zou moeten zien, werkte door. Vrijheid en gelijkheid waren de belangrijkste speerpunten om een ideale samenleving te kunnen bereiken. Het gelijkheidsbeginsel vond hier z’n wortels. De nieuwe groep rijken, bestaande uit sommige mestiezen – van gemend Spaanse/inheemse afkomst- en blanken, had goed geld verdiend tijdens de kolonisatie. Deze mensen hadden er genoeg van de Spaanse Kroon via belastingen te spekken en verklaarden zich onafhankelijk.
Pandemie
Voor het tweede jaar op rij werd 15 september niet gevierd. Volgens officiële cijfers vielen tot nu toe 12.795 doden covid-doden te betreuren. Guatemala is hard geraakt door de pandemie. Er zijn pas vijf miljoen vaccinaties geregistreerd op zeventien miljoen inwoners. De herdenkingsevenementen werden twee weken voor de datum, op 31 augustus, door president Alejandro Giammattei afgelast, omdat het land sinds juni te kampen heeft met de derde golf van het coronavirus.
Bij dit slechte nieuws – dat de viering niet door ging – was volgens Giammattei ook goed nieuws, namelijk een besparing van negen miljoen dollar: de kosten van de activiteiten. Door lokale media werd dit in twijfel getrokken. Er zou al acht miljoen uitgegeven zijn aan herdenkingsartikelen, zoals pennen, petten, sleutelhangers en T-shirts.
Ook is de onafhankelijkheidsfakkel in de afgelopen maanden tweehonderd gemeenten in Guatemala afgereisd, en daarbij door burgemeesters in de verschillende steden en dorpen met kleine ceremonies ontvlamd. Ter afsluiting van deze tour door het land is de fakkel op 14 september, bij aankomst in de hoofdstad, door president Giammattei feestelijk ontstoken. Verder is er een speciale postzegel uitgebracht; dat komt goed van pas, want de posterijen zijn weer open na een sluiting van enkele jaren. Zo deed de regering een poging er toch nog iets feestelijks van te maken.
Protesten
Steeds meer mensen vragen zich af wat die onafhankelijkheid eigenlijk betekent in deze tijd. Eind juli werd er gedemonstreerd tegen de regering en de roep om het aftreden van president Giammattei en de procureur-generaal klinkt steeds luider. Voor velen is de situatie door corona alleen maar verslechterd.
Comité de Desarrollo Campesino (Codeca, een boerenorganisatie) en andere organisaties riepen op tot demonstraties tegen de herdenking van de tweehonderdste verjaardag van de onafhankelijkheid: “Er valt niets te vieren” na “200 jaar van rampspoed als gevolg van plundering, corruptie, racisme en onderdrukking”.
Op het Plaza de la Constitución in het centrum van Guatemala-stad, voor het Nationale Paleis, zetel van de regering, lieten zo´n 250 mensen hun ongenoegen blijken. Onder de aanwezigen waren leden van maatschappelijke organisaties en veel inheemse autoriteiten. Er werd een Maya-ceremonie uitgevoerd door verschillende inheemse gemeenschappen. Ook in andere departementen vonden demonstraties plaats, waarbij in twijfel werd getrokken of de onafhankelijkheid voor Guatemala wel iets heeft opgeleverd.
Spanje
Van de Spaanse regering ontvingen Guatemala, Costa Rica, El Salvador, Honduras en Nicaragua felicitaties met de tweehonderdste verjaardag van hun onafhankelijkheid. Spanje herinnerde daarbij aan “het rijke gezamenlijke verleden” en de hernieuwde “betrokkenheid” van Spanje bij de Midden-Amerikaanse regio.
In een verklaring liet de Spaanse regering weten miljoenen vaccins aan Latijns-Amerika en het Caribisch gebied te doneren. “Voor Spanje is het een prioriteit om solidair op te treden om samen uit deze gezondheidscrisis te geraken”.