Levert de stoelendans van de macht een vrouwelijke president op?
Bijna acht miljoen kiesgerechtigde Guatemalteken mogen op 16 juni naar de stembus om hun nieuwe president te kiezen. De verkiezingsposters kleuren het straatbeeld. De strijd is hard. Verrassend genoeg dingen veel vrouwelijke kandidaten mee, al is een van hen vanwege doodsbedreigingen het land ontvlucht. Brengen deze verkiezingen de broodnodige verandering of is het slechts een stoelendans?
Op 16 juni mogen de Guatemalteken naar de stembus om hun nieuwe president te kiezen. Ook de vicepresident, parlementariërs, 340 burgemeesters, districtsvertegenwoordigers en afgevaardigden voor het Midden-Amerikaanse parlement worden gekozen door 7,8 miljoen kiesgerechtigde inwoners. Bij de laatste verkiezingen ging 70 procent van hen naar de stembus. De Guatemalteekse kiesraad voert al maanden campagne om het stemmen op 16 juni te promoten. Het lijkt allemaal goed geregeld: partijen die meedoen mogen 90 dagen campagne voeren, tot precies 2 dagen voor de verkiezingen. Vierentwintig uur voor de verkiezingen is de verkoop van alcoholische dranken verboden. Wat gaat de bevolking van het Midden-Amerikaanse land doen, en zullen de verkiezingen leiden tot de broodnodige verbeteringen?
Vier jaar geleden won de televisiekomiek Jimmy Morales met veel beloftes en beterschap de presidentsverkiezingen, maar veel is er niet gelachen tijdens zijn presidentschap. Wel heeft hij bijna de eindstreep gehaald en zijn ambtstermijn als regerende president volbracht. Dit in tegenstelling tot zijn voorganger Pérez Molina, die voortijdig moest aftreden vanwege een groot corruptieschandaal (zie de tabel onderaan voor een historisch overzicht van verkiezingen). Deze zaak kwam aan het licht door onderzoekers van de Internationale Commissie tegen de Straffeloosheid in Guatemala (CiCig) Ook tegen Morales is door de procureur-generaal van de CiCig een rechtszaak geopend op verdenking van fraude. Sinds dat moment ligt Morales op ramkoers met de onderzoekers van deze anticorruptiecommissie, en vecht hij voor zijn politieke carrière. De volkswoede over Pérez Molina plaveide de weg voor de overwinning van Morales, en de ironie wil dat juist dezelfde onderzoekers van de CiCig het ook die laatste behoorlijk moeilijk gemaakt hebben, zeker in de laatste periode van zijn presidentschap.
Meer dan de helft, of een tweede ronde?
De overwinning van Morales voor de conservatieve partij FCN-Nación werd vooral gezien als een stem voor iemand van buiten de politieke arena, iemand die zich afzette tegen de verrotte politiek, een komiek die met de slogan´niet corrupt, geen dief´ overtuigend won. Een verrassende uitslag en een uitzondering op voorgaande verkiezingsuitslagen. Als we de uitslagen vanaf het einde van de burgeroorlog in 1996 met elkaar vergelijken, zien we dat er voor alle verkiezingen een tweede ronde nodig was. Wat ook opvalt is dat de kandidaat die in de tweede ronde verliest, meestal wint bij de volgende verkiezingen. Hierop zijn twee uitzonderingen, Jimmy Morales, die vanuit het niets won en Manuel Baldizón. Deze politicus, advocaat, hotelondernemer en multimiljardair richtte met zijn vermogen de partij Lider op, en het is verrassend te noemen dat hij geen overwinning met zijn partij binnen wist te slepen. Hij werd tweede in 2012 en derde in 2016. Inmiddels is hij van het politieke toneel verdwenen. In januari van dit jaar werd hij op verzoek van Interpol opgepakt in Miami. Hij wordt verdacht van betrokkenheid bij de Odebrecht Groep, een Braziliaans conglomeraat van diverse bedrijven dat verdacht wordt van corruptie en het betalen van steekpenningen.
Familie in de politiek, politiek in de familie
De Guatemalteekse politiek gaat over machtsbehoud en niet over ideologie. En zo wordt waar mogelijk het stokje van de macht binnen de familie overgedragen. Zoals bij vader Efraín Ríos Montt en dochter Valor Zury Ríos, die nu kandidaat is voor het presidentschap. We zien dit ook bij ex-echtgenoten Álvaro Colom (president 2008-2011 voor de sociaaldemocratische partij UNE, Unidad Nacional de la Esperanza) en Sandra Torres (de huidige kandidaat voor dezelfde partij). Of met de hele familie, vader, moeder en zoon. Álvaro Arzú was president van Guatemala van 1996-2000 en van 2003-2018 burgemeester van de hoofdstad. Echtgenote Patricia de Arzú was in 2011 lijsttrekker voor de Partido Unionista. En nu is het de eer aan zoon Roberto om de rechts-conservatieve partij PAN (Partido de Avanzada Nacional), door zijn vader opgericht, naar de overwinning te duwen en de macht binnen de familie Arzú te behouden. Politiek in Guatemala is vooral van de traditionele elite.
Vrouwelijke kandidaten
Maar liefst vier vrouwelijke kandidaten wilden meedingen in de race om dit presidentschap, maar slechts twee daarvan mochten wettelijk meedingen.
tekst gaat door onder foto
Voor de partij Valor stelde Valor Zury Ríos, congreslid en dochter van ex-dictator Efraín Ríos Montt, zich kandidaat. Haar vader, veroordeeld wegens genocide en misdaden tegen de menselijkheid, heeft ze altijd verdedigd. Op 13 mei kreeg ze te horen dat ze niet mee kan dingen naar het presidentschap: artikel 186 van de grondwet verbiedt familieleden van de plegers van een staatsgreep om mee te dingen.
Thelma Esperanza Aldana Hernández is lijsttrekker van de partij Semilla, voortgekomen uit de gelijknamige beweging Semilla ontstaan in 2015 naar aanleiding van de vele massale demonstraties tegen de regering van Pérez Molina. Aldana is een Guatemalteekse jurist en politicus, voormalig president van het hooggerechtshof en voormalig procureur-generaal. Samen met de CiCig ontrafelde ze een reusachtig corruptieschandaal en kregen ze president Otto Pérez Molina en zijn vice-president Roxana Baldetti achter de tralies. Als staatshoofd hoopte ze de strijd tegen corruptie voort te kunnen zetten en het mandaat van de CiCig te verlengen. Volgens haar zijn er nog zeker zes jaar nodig om de slagkracht van de lokale instituten blijvend te versterken. Pas als dat bereikt is kan Guatemala de strijd tegen corruptie op eigen houtje voortzetten. Ze is een type dat niet snel opgeeft, maar gezien de serieuze doodsbedreigingen die ze ontving was het voor haar niet meer mogelijk om in Guatemala te blijven, zelfs niet met bodyguards. Ze vluchtte naar buurland El Salvador en zou inmiddels in de Verenigde Staten verblijven. Op 15 mei kreeg ze te horen dat ook haar inschrijving als kandidaat voor de presidentsverkiezingen door het Constitutioneel Gerechtshof is afgewezen. Haar inschrijving zou niet geldig zijn, maar waarop dit precies gebaseerd is blijft moeilijk te achterhalen. Wel is de gevestigde macht bang voor haar, men vreest haar strijd tegen het pact der corrupten.
Thelma Cabrera van de MLP (Movimiento para la Liberación de los Pueblos) zet zich van jongs af aan in voor rechtsgelijkheid van de inheemse bevolking. De traditionele partijen waren verbaasd dat de MLP er in slaagde te voldoen aan de voorwaarden om mee te kunnen doen aan de verkiezingen. Cabrera geniet vanwege haar activisme op internationaal niveau meer bekendheid buiten dan binnen Guatemala. De president van Bolivia, Evo Morales feliciteerde haar met haar kandidaatschap. Ze dingt nog steeds mee naar het presidentschap, maar het ziet er niet naar uit dat ze een kans maakt.
Presidentskandidaat voor de UNE is Sandra Julieta Torres Casanova. Van 2008 tot 2011 was zij als echtgenote van Alvaro Colom de First Lady van Guatemala. Na haar scheiding is deze politica zich blijven inzetten voor de partij. Ze is vooral populair op het platteland. In de rurale gebieden heeft ze tijdens de regeerperiode van haar man succesvol een aantal sociale programma´s voor de arme bevolking gerealiseerd. Ook zijn er landelijk gezien veel burgemeesters van de UNE. Maar ze is niet populair bij iedereen, in de ranking van totale afkeuring scoort ze ook hoog.
Uitslag
De uitslag van de zevende verkiezingen – sinds het tekenen van de vredesakkoorden in 1996 – zal waarschijnlijk pas in een tweede ronde, op 11 augustus, definitief worden beslist. Tenzij een kandidaat in de eerste ronde meer dan de helft van de stemmen voor zich weet te winnen, maar daar lijkt het vooralsnog niet op. Of de uitslag verandering zal brengen, meer rust en veiligheid? Dat is waar de Guatemalteekse bevolking naar uit ziet. De partijprogramma´s beloven veel, vooral veel van hetzelfde. Alle partijen willen de corruptie bestrijden, zijn tegen geweld, voor transparantie, en ook het meer mondiale thema klimaat staat op een antal agenda´s. Meestal worden de gemaakte beloftes in de verkiezingscampagne tijdens het regeren vergeten. Het is vooral de stoelendans van de macht die weer begonnen is.
