Politiek & Maatschappij

Gedeeltelijk vrije pers en veel vermoorde journalisten

5 november 2015

Jan de Kievid

Persvrijheid in Latijns Amerika in vergelijkend perspectief
2014 was wereldwijd het slechtste jaar voor de persvrijheid sinds meer dan een decennium. Ook in Latijns Amerika waren er veel problemen, al is het na Europa het continent met de meeste vrijheid. Toch worden er, op het Midden-Oosten na, nergens zoveel journalisten gedood als in Latijns Amerika.

Het zijn slechte tijden voor de persvrijheid, wereldwijd en in Latijns Amerika. Dat blijkt duidelijk uit de laatste jaarrapporten van twee organisaties die de vrijheid van de media scherp in de gaten houden: de van oorsprong Franse organisatie Reporters without Borders en de organisatie Freedom House (FH) uit de Verenigde Staten. Het rapport van de eerste organisatie heet Decline on all Fronts, dat van de tweede Harsh Laws and Violence Drive Global Decline.

Reporters bekijkt de situatie in 180 landen. Freedom House beoordeelt ook ministaatjes als Andorra, Monaco en kleine Caribische eilandjes en komt daardoor op 199. Ze hebben een iets verschillende methodologie om per land een cijfer te geven voor de mate van pers(on)vrijheid. Ze besteden daarbij wel allebei aandacht aan de wettelijke, politieke en economische omgeving waarin de pers functioneert, de mate van pluralisme, de (on)afhankelijkheid van de media van overheden en grote bedrijven en de vrijheid en veiligheid van journalisten.

 

Paradox

De rapporten gaan over 2014. Volgens FH was dat het slechtste jaar sinds meer dan een decennium. Reporters laat eenzelfde geluid horen: tweederde van de landen deed het slechter dan in 2013, en wereldwijd scoorde de persvrijheid bijna 10 procent lager dan twee jaar eerder. Dat komt vooral door toename van (burger)oorlogen en geweld door niet-statelijke organisaties zoals terroristische groepen en drugsbendes én het aanscherpen van veiligheidswetten tegen terrorisme. Steeds vaker behandelen autoriteiten en politie journalisten die demonstraties verslaan net zoals ze tegen demonstranten doen: opjagen, slaan en arresteren.

FH vestigt de aandacht op een opmerkelijke paradox: “In een tijd van schijnbaar onbeperkte toegang tot informatie en nieuwe methoden om die informatie te verwerven, raken steeds meer gebieden in de wereld feitelijk ontoegankelijk voor journalisten.” Dat geldt voor oorlogsgebieden, maar ook voor plekken waar journalisten een grote kans hebben op ontvoering en – in Latijns Amerika – waar drugsbendes de baas zijn.

In alle continenten is de situatie verslechterd. Dat geldt niet alleen voor dictaturen en hybride politieke systemen (mix van dictatuur en democratie), maar ook voor veel democratieën. Met het doel (of onder het mom) van het beschermen van burgers tegen terrorisme, hebben ook democratieën vaak de persvrijheid ingeperkt.

De mate van persvrijheid verschilt aanmerkelijk per regio. Freedom House onderscheidt landen met een vrije, gedeeltelijk vrije en niet vrije pers. Als je naar de inwonersaantallen kijkt, ziet het er per regio als volgt uit.

De rangorde van de regio’s naar mate van persvrijheid bij FH is hetzelfde als bij Reporters. Volgens FH woont slechts 2 procent van de bewoners van Latijns Amerika en de Cariben in een land met vrije pers. Dat zijn weinig volkrijke landen: Jamaica, Costa Rica, Uruguay, Suriname, Belize, Trinidad en Tobago en zeven Engelstalige Oost-Caribische eilandjes, met in totaal 14 miljoen inwoners. De nogal hoge 29 procent inwoners die het met een onvrije pers moeten stellen, komt vooral doordat Mexico daarbij hoort; daar wonen 115 miljoen van de 193 miljoen mensen met een onvrije pers.

Reporters en FH publiceren jaarlijks ranglijsten (indexen) van landen naar de mate van persvrijheid.

Ranglijsten voor persvrijheid 2014
Dit zijn de plaatsen voor de Latijns-Amerikaanse landen op de wereldranglijst.
1: meeste persvrijheid            180 of 199: minste persvrijheid

De twee lijsten verschillen niet wezenlijk. Dezelfde landen staan in de top acht van landen met de meest vrije pers. Ook onderaan is behoorlijke overeenstemming. FH klasseert vijf landen als niet vrij: Mexico, Ecuador, Honduras, Venezuela en Cuba. Van deze vijf scoort alleen Ecuador bij Reporters wat beter. In het middengebied van de landen met gedeeltelijke persvrijheid zit de meeste variatie, bijvoorbeeld bij Haïti en Argentinië. De reus Brazilië, waar een derde van de Latijns-Amerikanen woont, staat in beide indexen in de middenmoot.

Van de vijf landen met een onvrije pers staat Mexico al jaren in die categorie wegens het geweld van drugskartels en politie tegen journalisten, de persvrijheid inperkende wetgeving en de noodzakelijke zelfcensuur om te kunnen overleven. Het is het land met de meeste vermoorde journalisten. In Ecuador treedt de regering steeds vijandiger op tegen kritische media en zijn de wettelijke mogelijkheden om in te grijpen uitgebreid. Vooral sinds de staatgreep van 2009 werken journalisten in Honduras in een steeds vijandiger politieke omgeving. Nergens op het continent worden verhoudingsgewijs zoveel journalisten vermoord. In Venezuela dwarsboomt de regering al jaren kritische media. Nieuw is dat de politie bij een demonstratie van de oppositie in 2014 schoot op journalisten die duidelijk als zodanig herkenbaar waren. Nergens heeft de staat de media, waaronder internet, zo strak onder controle als in Cuba. Er worden ook regelmatig onafhankelijke journalisten gearresteerd.

Levensgevaar

Reporters registreert ook hoeveel journalisten zijn gedood wegens de uitoefening van hun beroep. Daarin zijn ook voorlopige cijfers van 2015 (die nog niet gebruikt zijn voor de laatste algemene landenranglijst van 2014) verwerkt. De afgelopen vijf jaar (2015 nog niet voltooid) zijn dat er wereldwijd 352.

Vijftien of meer journalisten zijn afgelopen vijf jaar gedood in Syrië (48), Somalië (43), Pakistan (30), Irak (25), Mexico (19), Brazilië (18), India (    18) en Filippijnen (18). In vergelijking met het inwonersaantal zijn er in Syrië 45 keer zoveel doden, in Somalië zelfs 68 keer, in Mexico 3,3 keer en in Brazilië 1,8 keer. Journalisten lopen relatief weinig levensgevaar in landen met een vrije pers en ook in landen met een onvrije pers waar de regering alles streng onder controle houdt, zoals China en Cuba. De doden vallen vooral in landen met een onvrije en soms gedeeltelijk vrije pers met binnenlandse oorlogen, drugsoorlogen en terroristische groepen.

Afgelopen vijf jaar vond 83 procent van de moorden op Latijns-Amerikaanse journalisten plaats in Mexico (19), Brazilië (18), Honduras (9) en Colombia (6). Ook over een langere periode zijn dit de vier gevaarlijkste landen, waar sinds 2000 totaal 208 journalisten door geweld zijn omgekomen: 83 in Mexico, 57 in Colombia, 41 in Brazilië en 27 in Honduras. In verhouding met de inwonerstallen van deze landen is dat een oververtegenwoordiging van 4,5 voor Mexico, 8 voor Colombia, 1,3 voor Brazilië en niet minder dan 21 keer voor Honduras. De moorden worden bijna nooit opgelost, vaak werken corrupte ambtenaren het onderzoek tegen. Meestal berichtten de journalisten over falende overheden, mensenrechtenschendingen, georganiseerde misdaad en corruptie.

Van deze vier landen staan Mexico en Honduras in de ranglijsten onder ‘onvrije pers’. Colombia zit in het grensgebied tussen gedeeltelijk vrije en onvrije pers en Brazilië met een gedeeltelijk vrije pers in de regionale middenmoot. Daar zijn verhoudingsgewijs minder moorden dan het regionale gemiddelde, maar door het grote aantal inwoners is het absolute aantal vermoorde journalisten hoog. Ecuador en vooral Cuba gelden als onvrij, maar daar zijn de afgelopen vijf jaar nauwelijks (één in Ecuador) journalisten vermoord.

Gewelddadig continent

Geen van deze landen is in officieel in oorlog, maar in Colombia woedt al tientallen jaren een slepend gewapend conflict en Mexico een ‘oorlog´ tussen de staat en de drugskartels. Ook in Brazilië en Honduras spelen drugsbendes een rol. Daarnaast steeg in Honduras het aantal moorden snel in de verwarrende en repressieve periode na de staatsgreep van 2009. Nergens op het continent was afgelopen jaren de kans zo groot om als journalist gedood te worden. Honduras heeft ook het hoogste algemene moordcijfer van Latijns Amerika: zo’n 90 doden per jaar per 100.000 inwoners (Nederland 1 per 100.000). De moordenaars van journalisten komen niet alleen uit de drugswereld, ook militairen, politie en paramilitairen leveren hun aandeel.

Van de zes continenten/regio’s is Latijns Amerika na Europa (met de Verenigde Staten, Canada en Australië) het meest democratische met de grootste persvrijheid. Maar bij veiligheid voor journalisten is het alleen beroerder in het Midden-Oosten dat in alle rijtjes – democratie, persvrijheid, gedode journalisten – hekkensluiter is. Verschillende factoren kunnen aan dat hoge aantal gedode journalisten hebben bijgedragen. Latijns Amerika is het gewelddadigste continent ter wereld met 23 moorden per 100.000 inwoners tegenover een wereldgemiddelde van 6,5. Zo’n gewelddadig maatschappelijk klimaat zal vaak ook doorwerken in het optreden tegen journalisten.

Ook het recente ontstaan en de magere kwaliteit van veel van de huidige democratieën hebben er misschien mee te maken. De grondwetten en ambities van veel journalisten gaan vaak uit van democratische idealen, maar veel formele en informele machthebbers hebben zulke maatstaven nog niet geaccepteerd. Een deel van hen vindt kritiek onacceptabel: journalisten die ver gaan met onthullingen, moeten worden uitgeschakeld. Overigens is in zestien Latijns-Amerikaanse en Caribische landen, waar zo’n 30 procent van de inwoners van het continent woont, afgelopen vijf jaar geen enkele journalist gedood.

Lees ook ons artikel over Persvrijheid en zelfcensuur in Mexico

 

Gerelateerde berichten

Democratie in Latijns-Amerika niet langer vanzelfsprekend

Democratie in Latijns-Amerika niet langer vanzelfsprekend

Afgelopen jaar is de wereld weer iets minder democratisch geworden en in Latijns-Amerika is de terugval het grootst. Dat komt met name door de scherpe daling van het democratiegehalte van een aantal Midden-Amerikaanse landen. Van het idee van twintig jaar geleden dat de democratie in Latijns-Amerika vrij stevig was verankerd, is weinig meer over. Zo blijkt uit de Democracy Index 2023.

Lees meer
Uitzending Spoorloos 1 november over geroofde Argentijnse baby’s

Uitzending Spoorloos 1 november over geroofde Argentijnse baby’s

De uitzending was woensdagavond 1 november, maar kan op Uitzending gemist worden teruggekeken. In de laatste uitzending van dit seizoen vertelt de in Nederland woonachtige Ana haar verhaal. Tien jaar geleden werd middels DNA-onderzoek vastgesteld dat zij tot de zogenaamde roofbaby’s behoort. Haar beide ouders zijn tijdens de Videla-dictatuur vermoord. Haar moeder was vijf maanden zwanger toen zij werd gearresteerd. Op één klein berichtje kort na haar arrestatie werd nooit meer iets van haar vernomen. Haar dochter Ana is geadopteerd, iets dat zij pas op 36-jarige leeftijd te horen kreeg.

Lees meer
agsdix-null

Politiek & Maatschappij

agsdix-null

Kunst & Cultuur

agsdix-null

Vrije tijd & Toerisme

agsdix-null

Economie & Ondernemen

agsdix-null

Milieu en Natuur

agsdix-null

Onderzoek & Wetenschap

Blijf op de hoogte

Adverteren op onze website?

Dat kan! Tegen een scherp tarief plaatsen wij uw advertentie.

Ontvang onze nieuwsbrief

Schrijf u in en ontvang onze digitale nieuwsbrief met een overzicht van onze nieuwe artikelen.

Volg ons op social media

Wees als eerste op de hoogte van nieuwe artikelen en deel artikelen met uw netwerk.

Share This