Spannende verkiezingen in Argentinië
Drie kandidaten hebben kans de presidentsverkiezingen van 22 oktober te winnen: de linkse peronist Sergio Massa, de rechtse Patricia Bullrich en de rechtsextremist Javier Milei. De laatste domineert het nieuws met plannen als invoering van de dollar en vrije verkoop van wapens en menselijke organen. Door zijn opvallende optreden en doordat Argentijnen weinig meer verwachten van de traditionele partijen, zou Milei president kunnen worden.
Op 17 oktober, vijf dagen voor de verkiezingen van 22 oktober, hield de peronistische presidentskandidaat Sergio Massa een grote bijeenkomst in een voetbalstadion in een buitenwijk van Buenos Aires. Een symbolische plaats en dag, want van daaruit vertrokken op 17 oktober 1945 de arbeiders naar het centrum om hun gevangen leider Juan Perón te bevrijden. De presentatrice riep: “Wij hebben de sociale media niet nodig. Wij weten dat wij als peronisten de grootste beweging vormen.”
Dat laatste sloeg op presidentskandidaat Javier Milei die zijn aanhang vooral via sociale media werft. Met Milei van La Libertad Avanza (De Vrijheid Trekt op) heeft Argentinië zich gevoegd bij de landen met extreemrechtse leiders, zoals Jair Bolsonaro in Brazilië en José Antonio Kast in Chili. Na zijn eerste plaats met 30,2 procent bij de voorverkiezingen op 13 augustus zou Milei de verkiezingen kunnen winnen. Daarbij concurreert hij met Patricia Bullrich van het rechtse Juntos por el Cambio (Samen voor de Verandering) en de linksere peronist Sergio Massa van Unión por la Patria (Verbond voor het Vaderland), die ieder iets minder stemmen kregen dan Milei. Met deze verkiezingen komt – voorlopig? – een einde aan het tijdperk van de Kirchners (Nestór en zijn vrouw Cristina), die tussen 2003 en 2023 de Argentijnse politiek beheersten: van 2003 tot 2015 als president en daarna als oppositieleidster en vicepresident.
Corona
De nieuwe president wordt de opvolger van de peronist Alberto Fernández die in 2019 de verkiezingen won met Cristina Kirchner als vicepresident. Fernández is een bestuurder zonder grote woorden en scheldpartijen zoals Cristina. Na een ruzie hadden ze acht jaar, tot 2019, niet meer met elkaar gesproken. Fernández was net president toen begin 2020 corona alles overhoopgooide. Economisch ging het ook niet goed. Voor Latijns-Amerika en de Cariben voorspelt het IMF voor 2023 een groei van 2,3 procent. Maar met Argentinië is het met een krimp van 2,4 procent het slechtst gesteld. Een ‘klassiek’ Argentijns probleem stak de kop op: steeds hogere inflatie, over het afgelopen jaar niet minder dan 140 procent.
Cristina, Alberto en Mauricio exit
De 64-jarige Alberto Fernández had kunnen opgaan voor een tweede presidentschap, maar besloot dat niet te doen. Hij zei dat hij zich volledig wilde richten op de economische problemen. Het ging echter ook niet goed in de peilingen. Ook de 64-jarige rechtse leider Mauricio Macri, van 2015 tot 2019 president, kondigde aan niet mee te dingen. Vicepresident Cristina Kirchner was in december 2022 wegens corruptie veroordeeld tot zes jaar gevangenschap en een levenslang verbod op bekleden van publieke functies. Dat gaat in als ze ook in hoger beroep is veroordeeld, maar dat loopt nog. In deze situatie besloot de 70-jarige Cristina zich niet opnieuw kandidaat te stellen voor president of vicepresident.
Excentrieke kandidaat
Er zijn vijf presidentskandidaten, steeds namens een reeks partijen en partijtje: Javier Milei, Patricia Bullrich, Sergio Massa, de dissidente peronist Juan Schiaretti en de radicaal socialistische Myriam Bregman. Veruit de meeste aandacht krijgt de 53-jarige Javier Milei. Net als andere extreemrechtse of populistische kandidaten presenteert hij zich als politieke buitenstaander, die zal afrekenen met de ‘politieke kaste’. Deze econoom werd bekend als televisiepersoonlijkheid met een excentriek privéleven: vrije liefde, een tijdje coach tantrische seks, bezig met telepathie, esoterie en gesprekken met zijn overleden hond. Hij gebruikt agressieve retoriek, met schelden op politici, journalisten en vrouwen, en bewondert Trump en Bolsonaro.
Meer dan zijn collega’s in andere landen is hij extreem neoliberaal: een libertair, voorstander van een anarcho-kapitalisme. En tegelijk conservatief over abortus, familie en vrouwenrechten. De staat is zijn vijand: ‘Een criminele organisatie die zichzelf financiert door met geweld aan de mensen opgelegde belastingen. Wij geven het geld terug dat de politici hebben gestolen.”
‘de kanker van het land’
Hij wil “Argentinië weer terugbrengen naar het bloeiende land dat we waren rond 1900.” Zulke nostalgie kan Argentijnen aanspreken als het heden weinig rooskleurig is. Milei wil alles wat socialistisch of communistisch is uitroeien, zoals vakbonden. Daarom wil hij het grondwetsartikel schrappen dat arbeidsrechten, pensioenen en sociale zekerheid garandeert, want dat is ‘de kanker van het land’. Klimaatverandering heeft natuurlijke oorzaken. Dat het door menselijk gedrag komt, is een socialistisch verzinsel. De Argentijnse paus Franciscus is ‘een Jezuïet die communisme bevordert… de vertegenwoordiger van het kwaad op aarde.’
De staat moet kleiner en minder machtig worden, met minder ambtenaren en politieke benoemingen. De staat dient alleen voor orde en ‘fundamentele rechten als leven, vrijheid en eigendom’. Dus privatisering van staatsbedrijven, veel lagere belastingen (belasting is een ‘hel’) en opheffing van de Centrale Bank. Ministeries van Onderwijs, Volksgezondheid, Arbeid, Sociale ontwikkeling en Vrouwenzaken, gender en diversiteit moeten samengaan in één ministerie van Menselijk Kapitaal. Onderwijs en gezondheidszorg moeten geleidelijke worden geprivatiseerd.
Dollarisering
Mileis grote voorstel is dollarisering van de economie. De Argentijnse peso moet worden vervangen door de Amerikaanse dollar. Hoewel daaraan gevaarlijke risico’s zitten, spreekt zoiets veel mensen aan. Door de hoge inflatie is hun inkomen en spaargeld vaak fors verminderd. Een voorstel dat pretendeert zulke probleem voor altijd op te lossen, geeft hoop.
Als Milei z’n zin krijgt, worden de recente progressieve abortuswet en seksuele voorlichting op scholen teruggedraaid. Wapens moeten vrij verkoopbaar zijn, net als menselijke organen. Milei en vooral zijn kandidate voor het vicepresidentschap Victoria Villarruel steunen militairen die vinden dat de mensenrechtenrechtenprocessen over de dictatuur (1976-1983) moeten stoppen en de gevangenen vrijgelaten.
Veel voorstellen spreken onzekere, teleurgestelde en boze mensen aan, die met een stem op Milei ook de traditionele partijen en politici willen afstraffen. Veel jongere kiezers zien wel wat in zulke non-conformistische plannen en laten zich beïnvloeden door een effectieve sociale mediacampagne, speciaal via TikTok.
Repressief beleid
De kandidaat van traditioneel rechts is de 67-jarige Patricia Bullrich, een geharde politica. Al jong was ze lid van de Peronistische Jeugd, die verbonden was met guerrillabeweging Montoneros die vijanden doodde. Als negentienjarige zat ze zes maanden gevangen. In 1977, na de militaire staatsgreep, vluchtte ze via Brazilië naar Spanje. Daar leidde Bullrich de Peronistische Jeugd in ballingschap. In 1993 werd ze op een peronistische lijst gekozen in de Kamer van Afgevaardigden.
In 2000-2001 was Bullrich minister van Arbeid van de radicale (links-liberale) president Fernando de la Rúa. Later werd ze bekend als minister van Veiligheidszaken van de rechtse president Macri (2015-2019). Ze voerde een hard repressief beleid met meer bevoegdheden voor politie en veiligheidsdiensten. Daarbij was ze betrokken bij allerlei controverses. Bullrich belooft als president met harde hand gezag en orde te handhaven. Daarbij is ze fel tegen de vrije wapenverkoop van Milei. Aan wegens mensenrechtenschendingen veroordeelde militairen belooft ze een “rechtvaardige oplossing”, dus gratie, strafvermindering of huisarrest.
Ambitieus en opportunistisch
De 51-jarige Sergio Massa wist, net als Patricia Bullrich, al heel jong dat hij president wilde woorden. Deze ambitieuze, hyperactieve en nogal opportunistische man heeft een goed politiek gevoel met wie hij bevriend moet worden en waarbij hij zich op het juiste moment moet aansluiten. Hij was een jaar kabinetschef van president Cristina Kirchner en werd in 2015 derde bij de presidentsverkiezingen. Van 2019 tot 2022 was hij lid en voorzitter van de Kamer van Afgevaardigden en in 2021 werd hij unaniem als voorzitter herkozen.
Massa slaagt erin mensen na een conflict weer voor zich te winnen. Zo is hij de nu de kandidaat van bijna alle peronisten. Sinds juli 2022 is Massa minister van Economische Zaken. Daar kreeg hij niet alleen te maken met de hoge inflatie, maar ook met een grote droogte die het inkomen van landbouwers halveerde.
Moddergooien
Zoals altijd wordt er tijdens de verkiezingscampagne veel modder gegooid. President Fernández heeft rechtszaken aangespannen tegen Milei omdat die door onverantwoorde uitspraken de positie van de peso ernstig verzwakt zou hebben. Om Milei met zijn anti-overheidskreten de wind uit de zeilen te nemen, maakte de regering bekend dat mensen die zonder overheidssubsidie met openbaar vervoer willen reizen, dat kunnen doen. Ze moeten wel beseffen dat ze dan acht keer zoveel voor een metrokaartje moeten betalen.
Milei probeert Bullrich in diskrediet te brengen met het verhaal dat ze bij de Peronistische Jeugd een terroriste was, betrokken bij moorden, wat ze ontkent. Bullrich zelf stuurde een campagnevideo rond met een maquette van een nieuwe gevangenis, genaamd ‘Strafgevangenis Dr. Cristina Fernández de Kirchner’. Ze pakt de peronistische regering en dus kandidaat Massa stevig aan over corruptie. Socialiste Myriam Bregman verwijt de andere kandidaten gebrek aan aandacht voor hoe het kapitalisme de aarde verwoest.
Ondertussen sloot Milei zijn campagne af met een groot festijn, waarbij hij riep ‘Ik ben de koning, ik ben de leeuw’, terwijl zijn aanhang van vooral jongeren en mannen enthousiast ‘Vrijheid, vrijheid’ scandeerde. De traditionele partijen genieten zo weinig vertrouwen dat ze weinig overtuigende alternatieven voor Milei kunnen bieden.
Eerste ronde
Een kandidaat is verkozen als hij/zij in de eerste ronde op 22 oktober 45 procent van de stemmen krijgt. De kandidaat is ook verkozen met 40 procent als het verschil met nummer twee minstens 10 procentpunten bedraagt. Als niemand dat haalt komt er op 19 november een tweede ronde tussen de twee hoogst scorende kandidaten.
De kans is klein dat iemand na de eerste ronde al president wordt, want er zijn drie kandidaten die elk ongeveer een derde van de stemmen (kunnen) halen. Tot 14 oktober mochten enquêtes worden gepubliceerd. Volgens de laatste twaalf peilingen zou Milei bijna steeds eerste worden met gemiddeld zo’n 33 procent, 3,5 procentpunten boven Massa. In een paar peilingen wint Massa. Bullrich eindigt vrijwel steeds als derde. Maar veel zegt dat nog niet. Bij de voorverkiezingen zaten de voorspellingen er flink naast, terwijl de meestal hogere opkomst bij de echte dan bij de voorverkiezingen ook effect kan hebben.
‘psychologisch onderzoek’
Als er een tweede ronde komt van Milei tegen Bullrich of Massa, wordt belangrijk hoe de laatste twee gaan reageren. In een vergelijkbare situatie in Chili eind 2021 steunde traditioneel rechts de extreemrechtse kandidaat. Maar die had minder gekke voorstellen dan Milei. Kunnen de traditionele kandidaten van rechts en links over hun eigen schaduw heen springen en aanraden op de ander te stemmen? Massa heeft aangekondigd dat hij bij een tweede ronde ‘een psychologisch en psychiatrisch onderzoek van de kandidaten’ gaat vragen. Volgens de peilingen zal Milei vrijwel altijd de tweede ronde winnen, maar bij Massa met een klein verschil. Bullrich maakt kans in een tweestrijd met Massa. Waarschijnlijk stappen stemmers op Milei eerder over naar rechts dan naar links. Maar ook hier kunnen de peilingen zich vergissen.
Overigens kan Milei als hij president wordt zijn meeste radicale plannen voorlopig niet doorzetten. Hij heeft geen stevige partijorganisatie en nu slechts vier zetels in het Huis en geen enkele in de senaat. Bij de gelijktijdige parlementsverkiezingen wordt de helft van de leden van het Huis en een derde van de senatoren vervangen. Dus in het onwaarschijnlijke geval dat zijn partij La Libertad Avanza de helft van de stemmen haalt, is dat maar een kwart van de leden van de Kamer en een zesde van de Senaat.
Als Milei wint, valt te verwachten dat de vakbeweging en de vrouwenbeweging massaal de straat op gaan. Ze hebben nu al tegen Milei gedemonstreerd. Dat zullen dat waarschijnlijk ook doen als traditioneel rechts geneigd is met plannen van Milei mee te gaan. Het is de vraag in hoeverre de Argentijnse democratie al deze spanningen aankan.
Deze bijdrage is een onderdeel van de Argentinië Special, oktober-november 2023