Politiek & Maatschappij

Falende gezondheidszorg in Latijns Amerika en de Cariben

22 juni 2020

Maja Haanskorf

De gezondheidszorg in Latijns Amerika en de Cariben is ondermaats en voor grote groepen mensen onbereikbaar. Bijna nergens ter wereld investeren overheden er zo weinig in. Nu het coronavirus zich er steeds verder verspreidt zal dat vooral voor de arme bewoners en voor mensen in afgelegen gebieden rampzalige gevolgen kunnen hebben. Temeer daar de regio ook de dengue-epidemie, die vorig jaar zorgde voor 3 miljoen besmettingen en ruim 1500 doden, nog niet te boven is.

In de meeste Latijns-Amerikaanse en Caribische landen is gezondheidszorg weliswaar een sociaal recht, maar in de praktijk is de toegang tot gezondheidsdiensten lang niet voor iedereen weggelegd. De regio heeft een gammel, slecht functionerend en sterk geprivatiseerd gezondheidsstelsel met grote hiaten in de toegang ertoe. Voor veel medische diensten moet worden betaald, ook al omdat de kwaliteit van de publieke gezondheidszorg vaak te wensen overlaat. Omstandigheden in private ziekenhuizen zijn bijvoorbeeld beter dan in publieke ziekenhuizen. In veel landen investeren overheden maar in geringe mate in vaccinatie en ziektepreventie. Voor goede gezondheidszorg moet je dus geld hebben. Van de werkzame personen van 15 jaar en ouder heeft 57,3% een ziektekostenverzekering en van het armste deel van de bevolking heeft slechts 34% een gezondheidsdekking. Het maakt dat mensen die in armoede leven vanwege de hoge kosten geen medische hulp krijgen. De Pan-Amerikaanse Gezondheidsorganisatie (PAHO) schat dat 30% van de bevolking van de regio – die in totaal zo’n 630 miljoen mensen bedraagt – om economische redenen geen toegang heeft tot gezondheidszorg. Ook geografische omstandigheden spelen een rol; in afgelegen gebieden is medische zorg vaak niet voorhanden. De huidige coronapandemie laat zien hoe riskant deze situatie is voor de hele bevolking.

Armoede

Het cijfer van de PAHO over toegang tot gezondheidszorg komt overeen met het percentage mensen in de regio dat in armoede leeft, volgens de Economische Commissie voor Latijns-Amerika en het Caribisch gebied (ECLAC). Ruim 185 miljoen mensen leven in armoede en meer dan 10 procent van de totale regionale bevolking, ofwel 68 miljoen mensen, leeft in extreme armoede. Verzachting van de armoede is dus van belang voor toegang tot gezondheidszorg. Bij armoedebestrijding tellen twee dingen: werkgelegenheid en fiscale overdrachten. In de regio zijn die afdrachten te gering; ze zullen groter moeten worden en meer mensen moeten bereiken. Sommige regeringen doen aan overdrachten van inkomsten, maar dat is niet eenvoudig omdat de hulpprogramma’s een goed administratief beheer vereisen. Bovendien werken veel van deze programma’s bureaucratisch en op basis van politiek cliëntelisme. Wat betreft werkgelegenheid geldt dat ongeveer de helft van de werknemers, ofwel 140 miljoen mensen, werkzaam is in de informele sector, volgens gegevens van de Internationale Arbeidsorganisatie (ILO). In landen als Guatemala en Honduras gaat het zelfs om 80 procent en in Bolivia om 83 procent van de bevolking. Deze mensen leven van dag tot dag, hun inkomsten zijn vaak laag en onregelmatig. Ze hebben geen ziektekostenverzekering, geen spaargeld en geen toegang tot sociale voorzieningen.

Investeringen

Latijns Amerika en de Cariben investeren minder in gezondheidszorg dan de meeste regio’s: gemiddeld 949 dollar per hoofd van de bevolking per jaar tegen gemiddeld 3.364 dollar in landen van de Europese Unie, volgens cijfers van de Wereld Gezondheidsorganisatie (WHO). De regio investeert zelfs minder dan het Midden-Oosten en Noord-Afrika (1.420 dollar). De meest geïndustrialiseerde landen besteden 8 procent van het bruto binnenlands product (BBP) aan gezondheid, tussen 3.000 en 4.000 dollar per inwoner per jaar. Het regionale gemiddelde voor gezondheidsuitgaven bedraagt 3,7 procent van het BBP en slechts 2,2 procent hiervan betreft uitgaven van de centrale overheid, volgens cijfers van ECLAC en PAHO. Zelfs Brazilië, dat misschien wel het meest ambitieuze gezondheidssysteem in de hele regio heeft, investeert heel weinig in volksgezondheid: 3,8% van het BBP vergeleken met 7,9% in het Verenigd Koninkrijk, 8% in Spanje en bijna 10% in Frankrijk en Duitsland, en dat terwijl Brazilië drie of vier keer zoveel inwoners heeft als die landen.
In 2014 hebben de regeringen van de regio toegezegd de uitgaven voor gezondheidszorg te verhogen tot minstens 6 procent van het BBP, maar alleen Cuba (10,6 procent), Costa Rica (6,8 procent) en Uruguay (6,1 procent) hebben dat doel bereikt. Argentinië, Chili, Cuba en Uruguay geven ongeveer 2.000 dollar per persoon uit, maar Haïti, Honduras en Venezuela geven minder dan 400 dollar uit. Hoewel er geen verlagingen van de zorguitgaven worden verwacht, lijken nieuwe investeringen de komende jaren onwaarschijnlijk. In feite worstelen de meeste landen in de regio met het handhaven van het huidige financieringsniveau voor de publieke gezondheidszorg.

Eigen uitgaven

De eigen uitgaven, het bedrag dat mensen rechtstreeks aan een medische dienst uitgeven, zijn in ongeveer een derde van de landen van Latijns Amerika en de Cariben zelfs groter dan de overheidsuitgaven. In landen als Cuba, Costa Rica en Uruguay (10 tot 20 procent) zijn deze eigen uitgaven laag, maar ze zijn zeer hoog in andere landen, zoals Venezuela (63 procent), Guatemala (54 procent) en de Dominicaanse Republiek (45 procent).
Deze contante betalingen door individuen illustreren de ontoereikendheid van de publieke gezondheidszorg, de sociale zekerheid en de particuliere verzekeringen. Mensen betalen immers voor diensten die niet zijn opgenomen in de dekkingsplannen van de verschillende soorten verzekeringen. Of ze betalen omdat de kwaliteit van de publieke medische dienstverlening te wensen overlaat, of omdat die niet volledig genoeg is of te weinig kansen biedt. De publieke gezondheidszorg wordt daardoor verder verzwakt en duurder. Het leidt ertoe dat arme mensen, die het meest kwetsbaar zijn, afzien van het zoeken naar zorg die ze toch niet kunnen betalen.

Aanpak corona

De gebreken van de gezondheidszorg en de rol die armoede speelt bij gezondheid zien we terug in de aanpak van de coronapandemie. ‘Blijf thuis’ is de nieuwe slogan in de regio. Het probleem is dat niet iedereen dit kan, zoals de 140 miljoen werknemers in de informele sector. Thuisblijven is voor hen onmogelijk, ook bij een gezondheidscrisis moeten ze de straat op om te overleven. En dan nog is het moeilijk, want hun klanten uit de welvarender sectoren van de samenleving zitten binnen en doen hun inkopen via internet. Een speciale kwetsbare groep binnen de informele sector is de Venezolaanse diaspora. Van de 4,9 miljoen Venezolanen die zich genoodzaakt zagen hun thuisland te verlaten, woont bijna 80 procent in Latijns Amerika. Voor deze groepen bestaat geen sociaal vangnet.
Ook sectoren die niet het meest kwetsbaar zijn, zoals degenen die diensten verlenen aan huis als loodgieter, elektricien of schilder, worden getroffen. Al dit soort werk komt stil te liggen. Daarnaast speelt het probleem van huisvesting. In veel stedelijke gebieden in Latijns Amerika is sprake van ernstige overbevolking, zoals in de favela’s, waardoor isolatie niet haalbaar is. Ook de simpele boodschap om regelmatig je handen te wassen is voor veel gezinnen niet meer dan een grap; in de regio heeft 40 procent van de huishoudens geen toegang tot schoon water in hun huis.

Overbelasting

De zorginfrastructuur in de hele regio is al zwaar overbelast. Naast problemen met infectieziekten die typisch zijn voor minder ontwikkelde landen, heeft de regio ook te maken met dezelfde problemen als de meest ontwikkelde landen: chronische niet-overdraagbare ziekten. Hoewel Latijns Amerika vooruitgang heeft geboekt bij het terugdringen van sterfgevallen als gevolg van infectieziekten, blijven deze een prioriteit. Over het algemeen staan landen er beter voor dan tien jaar geleden wat betreft waterkwaliteit en basissanering. Ook is er meer controle op vectoren van infectieziekten, de organismen die de besmettelijke ziekteverwekker overdragen. Maar nog steeds lukt het niet arbovirussen, die worden overgebracht door geleedpotigen, te beheersen. Dengue is een opvallend geval, het wordt overgedragen door de denguemug en behandeling is moeilijk. In 2019 had Latijns Amerika een recordhoogte van 1.538 geregistreerde sterfgevallen als gevolg van dengue. In de eerste drie maanden van dit jaar waren er al meer besmettingen dan in dezelfde periode vorig jaar.

Daarnaast kent de regio een stijging van niet-overdraagbare ziekten, waaronder kanker en diabetes. In Latijns Amerika en het Caribisch gebied sterven jaarlijks meer dan 600.000 mensen aan hart- en vaatziekten, obesitas en diabetes. Kanker is de tweede belangrijkste doodsoorzaak. In 2018 werden 3,8 miljoen gevallen gediagnosticeerd en stierven 1,4 miljoen mensen aan deze ziekte. De WHO zei dat “als mensen toegang hebben tot eerstelijnszorg en vervolgens tot verwijzingssystemen, het mogelijk is om kanker vroegtijdig op te sporen, effectief te behandelen en te genezen.” Obesitas komt bij volwassenen in Latijns Amerika en het Caribisch gebied nu drie maal zo veel voor als in 1975 en treft bijna een kwart van de bevolking. De meest significante toename bij volwassenen vond plaats in het Caribisch gebied, waar het groeide van 6 procent in 1975 tot 25 procent nu, een stijging van 760.000 tot 6,6 miljoen mensen.

Slachtoffer

Gezien de weinig rooskleurige staat van de publieke gezondheidszorg en het grote deel van de bevolking dat in armoede leeft en daardoor helemaal geen toegang heeft tot medische zorg, valt te vrezen dat de regio wel eens het grootste slachtoffer kan worden van het coronavirus. Zelfs in goed georganiseerde en robuuste gezondheidsstelsels worden de uitdagingen van een pandemie snel gevoeld, en dit geldt nog sterker voor zwakke gezondheidsstelsels zoals in veel landen van Latijns Amerika. Carissa Etienne, directeur van de PAHO, wijst erop dat het regionale gemiddelde aan ziekenhuisbedden 27 op 10.000 inwoners bedraagt, waarvan een klein deel is bestemd voor intensieve zorg. Dat is niet toereikend. Ook stelt Etienne dat om werkelijk kwaliteitszorg te kunnen bieden de zorg minder versnipperd moet zijn en er meer in moet worden geïnvesteerd. Dat lijkt voorlopig een illusie.


Inheemse bevolking

Voor de inheemse bevolking is het coronavirus een groot probleem. Zeker voor de bevolking in toeristische gebieden. Door het gemeenschapstoerisme in hun dorpen komen ze vaak in contact met toeristen en andere buitenstaanders die het virus kunnen dragen. Tegelijkertijd is de inheemse bevolking minder beschermd door een gebrek aan informatie in de lokale talen en aan basisvoorzieningen, zoals stromend water in woningen en gezondheidscentra.
Inheemse organisaties van het Amazonebekken (COICA) hebben een noodoproep gedaan aan de regeringen van de negen lidstaten die het Amazoneregenwoud delen (Bolivia, Brazilië, Colombia, Ecuador, Guyana, Peru, Suriname en Venezuela, plus Frans-Guyana) om sanitaire maatregelen te nemen en noodplannen op te stellen voor de specifieke situatie waarmee inheemse volkeren worden geconfronteerd. Onder de maatregelen die de inheemse organisatie voorstelt, is strikte controle op binnenkomst en vertrek naar inheemse gebieden, vooral van mensen die niet tot deze gemeenschappen behoren, evenals beperkingen op de inheemse toegang tot toeristische plaatsen of waar er drukte is. Gezondheidsexperts waarschuwen dat de verspreiding van het virus dodelijk kan zijn voor de 850.000 inheemse mensen, die al eeuwen worden uitgeroeid door ziektes gebracht door Europeanen, van waterpokken en malaria tot de griep.


Dit artikel is eerder verschenen in het Surinaamse opinieblad De Parbode en met toestemming overgenomen.

Gerelateerde berichten

De macro-economische ontwikkeling van Argentinië

De macro-economische ontwikkeling van Argentinië

De Argentijnse president Javier Milei is inmiddels ruim een half jaar aan de macht. Bij zijn aantreden noemde hij als de belangrijkste uitgangspunten van zijn regering een beperkte overheid, respect voor privé-eigendom en vrije handel. De focus van het economisch beleid moest liggen op een herstel van de overheidsbalans, indamming van de inflatie en het aantrekken van buitenlandse investeringen. In dit artikel maakt de auteur de voorlopige balans op.

Lees meer
Uitzending Spoorloos 1 november over geroofde Argentijnse baby’s

Uitzending Spoorloos 1 november over geroofde Argentijnse baby’s

De uitzending was woensdagavond 1 november, maar kan op Uitzending gemist worden teruggekeken. In de laatste uitzending van dit seizoen vertelt de in Nederland woonachtige Ana haar verhaal. Tien jaar geleden werd middels DNA-onderzoek vastgesteld dat zij tot de zogenaamde roofbaby’s behoort. Haar beide ouders zijn tijdens de Videla-dictatuur vermoord. Haar moeder was vijf maanden zwanger toen zij werd gearresteerd. Op één klein berichtje kort na haar arrestatie werd nooit meer iets van haar vernomen. Haar dochter Ana is geadopteerd, iets dat zij pas op 36-jarige leeftijd te horen kreeg.

Lees meer
agsdix-null

Politiek & Maatschappij

agsdix-null

Kunst & Cultuur

agsdix-null

Vrije tijd & Toerisme

agsdix-null

Economie & Ondernemen

agsdix-null

Milieu en Natuur

agsdix-null

Onderzoek & Wetenschap

Blijf op de hoogte

Adverteren op onze website?

Dat kan! Tegen een scherp tarief plaatsen wij uw advertentie.

Ontvang onze nieuwsbrief

Schrijf u in en ontvang onze digitale nieuwsbrief met een overzicht van onze nieuwe artikelen.

Volg ons op social media

Wees als eerste op de hoogte van nieuwe artikelen en deel artikelen met uw netwerk.

Share This