Inleiding Special El Salvador
Waar denken mensen aan bij El Salvador, het kleinste en dichtst bevolkte land in Midden-Amerika? Een koffieproducerend land of stranden met perfecte golven om op te surfen? Of zijn het negatieve associaties zoals de moord op de Ikon-journalisten of de moord op aartsbisschop Romero? Hebben ze beelden op het netvlies van de burgeroorlog (1979-1992), bendes en veel geweld? Of grote migrantenstromen die over land de Verenigde Staten proberen te bereiken om geweld en armoede te ontvluchten? In de komende weken besteden we in een Special bijzondere aandacht aan dit kleine land (ongeveer de helft van Nederland) met zoveel verschillende aspecten, negatieve maar ook positieve.
Foto: Rob Brouwer
Onderweg
De Pan American Highway loopt van Alaska tot Vuurland, en daarbij komt deze route of netwerk van wegen ook door Midden-Amerika en El Salvador. Als je vanuit Guatemala de grens passeert, verandert er op het eerste gezicht niet veel. Ook de plaatsnamen duiden op de aanwezigheid van de oorspronkelijke inheemse bevolking, de Maya´s. De namen zijn niet veranderd, maar er is weinig van de inheemse cultuur overgebleven. Veel Salvadoranen kijken neer op deze cultuur van de armen en de oorspronkelijke bevolking is als zodanig vrijwel onzichtbaar.
We vervolgen de weg in El Salvador en net zoals in de buurlanden zorgen verkeersdrempels op de doorgaande wegen ervoor de snelheid van het verkeer te vertragen. Deze túmolos zijn ook de plekken om vers lokaal geoogst fruit en groente te verkopen in zelfgebouwde kraampjes. Het landschap is heuvel- en bergachtig met vulkanische kegels. Er lopen twee parallelle bergketens door het land, deze verdelen het klimatologisch in drie verschillende zones. Dat heeft grote invloed op het verbouwen van gewassen en de hieraan verbonden inkomsten. Zo wordt koffie verbouwd op la tierra templada, de zeer vruchtbare hoogvlakte met een aangenaam klimaat die ligt tussen de vulkanische Cadena Costera aan de kust en de Sierra Maestra del Norte langs de grens met Honduras.
Onrust op actieve breuklijn
Een derde van de bevolking woont in de hoofdstad San Salvador en aangrenzende voorsteden. De stad werd gesticht door de Spaanse veroveraar Pedro de Alvarado in 1525 en is sindsdien geregeld getroffen door aardbevingen en vulkaanuitbarstingen, veroorzaakt door de geologisch ongunstige ligging op een zeer actieve breuklijn. De geschiedenis van de stad wordt gekenmerkt door afbraak en wederopbouw, het centrum kent geen oorspronkelijke koloniale gebouwen meer, maar slechts kopieën. Onrustig is de stad ook vanwege het geweld van de maras (jeugdbendes) Mara-18 of Barrio 18 en Mara Salvatrucha, ook wel bekend onder de naam MS-13.
Geschat wordt dat één procent van de bevolking aangesloten is bij een van deze twee bendes. Ze komen vooral aan geld door afpersing, mensen die in gebieden wonen of werken waar de bendes macht hebben, moeten betalen in ruil voor ‘bescherming’. De cultuur van de bendes draait om geweld en status, je leeft voor de mara: “La Vida Por Mara”. Je bent lid voor het leven. De bendes hebben San Salvador opgedeeld in zones, waar of Barrio 18 of MS-13 het voor het zeggen heeft. Daardoor is het geweld enigszins ´georganiseerd´, maar de strijd om deze grenzen is extreem gewelddadig. De bevolking leeft niet alleen in de hoofdstad, maar in het hele land noodgedwongen tussen de bendes. Het daarbij horende geweld is – naast armoede en werkloosheid – een belangrijk emigratiemotief. Toch kun je het land als toerist bezoeken en niets van al deze ellende meekrijgen.
Surfers op perfecte golven
De kust van de Stille Oceaan heeft afwisselende stranden en een grote variëteit aan accommodaties. Voor surfers is het vanwege de perfecte golven een van de beste surfspots ter wereld. Ook natuurliefhebbers komen er aan hun trekken, al is het maar vanwege de waterschildpadden; er zijn verschillende broedprojecten voor bedreigde soorten. Rijke Salvadoranen kunnen zich vaak een tweede huis aan de kust veroorloven of verblijven in luxe resorts waar het zwarte strand een laagje wit opgespoten zand heeft en bewakers zorgen dat je ongestoord kunt genieten. Reizen naar het binnenland gaat vooral in opgeknapte (te) hard rijdende bussen naar koloniale stadjes zoals Suchitoto of naar het in de bossen gelegen La Palma bij de grens met Honduras. Daar wordt hout bewerkt tot souvenirs, een belangrijk exportproduct. Er zijn een paar restanten van de Maya beschaving te vinden, zoals in het Mayadorp Joya de Cerén dat is opgenomen in de UNESCO-werelderfgoedlijst.
Heilig verklaard
Naast geweld en natuurschoon kent El Salvador mensen waarop het trots kan zijn, al zijn de meningen daarover nog steeds verdeeld. Bijna veertig jaar voordat de paus aartsbisschop Óscar Romero in 2018 heilig verklaarde, was hij dat al voor veel Salvadoranen. Hij genoot grote populariteit onder de bevolking door zijn krachtige preken van hoop en optimisme. Romero zette zich in voor de armen en keerde zich tegen uitbuiting en repressie door het leger. Er ging een schok door El Salvador en de wereld toen hij in 1980 in zijn kerk in de hoofdstad tijdens de mis werd doodgeschoten. Romero, die met de dood werd bedreigd, had zijn moordenaar al tevoren vergeven. Hij had het volk opgeroepen het geloof nooit te verliezen en een rechtvaardige samenleving op te bouwen.
Tegenstellingen
Het kost moeite om zo’n samenleving te bereiken. De burgeroorlog tussen leger en linkse guerrilla (1979-1992) heeft diepe wonden geslagen die niet geheeld zijn. Er is nog steeds extreem veel geweld. Snelle daling van het aantal kinderen per vrouw en ruim 30 procent vrouwen in het parlement suggereren stappen vooruit met de vrouwenemancipatie. Maar hoe is het dan mogelijk dat – ook na tien jaar centrumlinkse regering van 2009 tot 2019 – nog steeds een extreem strenge abortuswet van kracht is? Worden er nog Maya-talen gesproken in El Salvador, of wordt Engels (Spanglish) van teruggekeerde migranten uit de VS een nieuwe tweede taal? En terwijl het milieu verder vervuilt, verbood het parlement – met ook de rechtse partijen voor – in 2017 als eerste land ter wereld iedere vorm van mijnbouw voor metalen grondstoffen. Wat voor koers vaart de in 2019 gekozen president Nayib Bukele en hoe bestrijdt El Salvador het coronavirus?
Heel veel vragen waarop we in deze Special dieper ingaan. Maar ondanks allerlei tegenstellingen zijn Salvadoranen het over een ding eens: de Pupusa, een tortilla gevuld met verschillende ingrediënten, is het nationale gerecht van El Salvador. Ook Honduras claimt de oorsprong van de Pupusa. Gelukkig heeft dit nog niet tot een oorlog geleid, zoals voetbalwedstrijden in 1969 wel de lont in een vol kruitvat waren voor een korte bizarre oorlog tussen El Salvador en dit buurland.
Deze bijdrage is onderdeel van de special El Salvador, voorjaar 2020
