Brazilië was urenlang in rep en roer. De meest extreme tak van de aanhang van ex-president Jair Bolsonaro zette het land op zijn kop op een rustige zondagmiddag, 8 januari. De eerste zondag na de inwijding van de nieuwe president Lula da Silva werd een historisch dieptepunt in de geschiedenis van het land. Circa vijfduizend bolsonaristas trokken ongehinderd door politie naar het Plein van de Drie Machten in hoofdstad Brasília en bestormden het parlementsgebouw, het hooggerechtshof en het presidentieel paleis.
Weer zitten we een zondagavond gekluisterd voor TV Globo, vorige week opgewonden tijdens een prachtige ceremonie, nu in shock. Een surrealistisch schouwspel trekt aan ons voorbij, van doorgedraaide mensen in het groen en geel gehuld die triomfantelijk het interieur van de regeringsgebouwen vernielen en elkaar daarbij filmen. Een politieman wordt van zijn paard getrokken en gemolesteerd. Het doet sterk denken aan de bestorming van het Capitool in Washington twee jaar geleden, alleen verbleekt die invasie qua omvang bij de Braziliaanse variant. In Brasília worden immers – door een grotere menigte dan in Washington DC ‒ niet alleen het parlementsgebouw, maar ook het hooggerechtshof en het presidentieel paleis aangevallen en bezet.
Militaire politie
Later duiken ook beelden op van leden van de militaire politie die tijdens de aanvallen gezellig staan te keuvelen met de bestormers en filmpjes voor hen opnemen. Vooral de eigen politie van het Huis van Afgevaardigden vecht voor de bescherming van de democratie en arresteert tijdens de invasie van de plenaire zaal van het parlement dertig ‘terroristen’, zoals de manifestanten direct in de media worden genoemd. Pas later doet ook de militaire politie haar werk en volgen honderden arrestaties. Even dreigt de opstand over te slaan naar andere delen in het land, maar het blijft bij een wegbezetting in São Paulo, de stad waar president Lula die dag verblijft.
Gesponsorde ‘terroristen’
De invasie zat al sinds december in de pijplijn, na gewelddadige acties van Bolsonaro-aanhangers. En in de eerste week van januari arriveerden nog zo’n vijftig touringcars vol met manifestanten in Brasília om zich bij hun geestverwanten aan te sluiten en ook hun tenten hier op te slaan. Blijkbaar allemaal gesponsord. Niet alleen de reis, ook het eten en zelfs barbecues waren allemaal gratis, vertelde een aangeslagen president Lula tijdens een persconferentie toen de invasie nog gaande was. Hij noemde ‘ondernemers uit de agrobusiness’ expliciet als geldschieters, en ‘zelfs sponsoren uit het buitenland’, en kondigde aan de herkomst van de sponsoring tot de bodem uit te laten zoeken.
Beveiliging gefaald
Lula wist het even niet meer en hij hield een nogal verwarrende toespraak, met onder meer een vlammend betoog tegen ontbossing en een verwijzing naar ‘de genocide’ tijdens de coronapandemie onder Bolsonaro. Meerdere malen verklaarde hij dat ‘links’ zich nooit schuldig heeft gemaakt aan bestormingen van overheidsgebouwen, zelfs niet in de tijd van het gewapende verzet tegen de militaire dictatuur. Tijdens zijn inwijding speelde hij ook al die linkse kaart, niet bepaald een hulpmiddel om tot verzoening in het gepolariseerde land te komen.
De beveiliging heeft opzichtig gefaald, terwijl er overduidelijk signalen voor de invasie waren. De chef van de openbare veiligheid in Brasilía, Anderson Torres, vertoefde echter op het moment van de bestorming bij Bolsonaro in Florida. Hij wordt nog tijdens de rellen ontslagen. De gouverneur van het federale district Brasília wordt negentig dagen op non-actief gesteld en tijdelijk opgevolgd door de vicegouverneur, een bondgenoot van de ex-president en een goede vriendin van diens vrouw Michelle Bolsonaro. Zoals het democratisch is vastgelegd, ook al kan dit nieuwe tegenwerking voor de regering impliceren.
Fort Brasília
Gouverneur Ibaneis Rocha biedt Lula zijn excuses aan voor de fouten, maar die worden niet geaccepteerd. Vanuit Florida veroordeelt Jair Bolsonaro uren laten omfloerst de vernielingen en het geweld van de manifestanten, om in hetzelfde bericht geweld van linkse manifestanten in het verleden te memoreren.
Lula ondertekent direct allerlei decreten, waarvan een federale interventie de meest vergaande is. Tot het eind van de maand januari wordt Brasília een fort. Opperrechter Alexandre de Moraes laat alle kampementen van bolsonaristas voor kazernes in het land binnen 24 uur ontruimen. De kampeerders smeekten daar wekenlang om militaire interventie en het nietig verklaren van de verkiezingsuitslag.
Afgelopen
De bom is gebarsten, maar de coup is mislukt. Ook vanuit de appgroep van mijn Braziliaanse voetbalvrienden in Rio de Janeiro komt er opvallend genoeg geen steun. Het blijft oorverdovend stil, zelfs deze bolsonaristas lijken aangedaan. Op een enkel filmpje van demonstranten met schotwonden (‘ze schieten met echte kogels!’) volgen geen reacties. Een andere kennis, gematigd bolsonarist, noemt de kwestie ‘gecompliceerd’, maar beaamt tegelijkertijd dat de acties ‘betreurenswaardig’ zijn.
In een andere appgroep, van radicale bolsonaristas, is de toon heel anders. Hier is volledige steun voor de ‘helden in Brasília’ en is er teleurstelling zelf niet bij deze historische gebeurtenis aanwezig te kunnen zijn. Maar wanneer de gebouwen zijn leeggeveegd, het kamperen wordt verboden en van militaire steun voor deze coup geen sprake blijkt, moeten ook zij concluderen: “Het is afgelopen.”