Politiek & Maatschappij

De economische agenda van de Mexicaanse President Andrés Manuel Lopéz Obrador

1 juli 2020

Auteur: Manja de Graaff

Twee jaar sinds verkiezing linkse nationalist

Deze maand twee jaar geleden verkoos Mexico met 53 procent van de stemmen de linkse populist Andrés Manuel López Obrador tot president; Mexico’s eerste president met een openlijk linkse agenda in vele tientallen jaren werd op 1 december 2018 voor een periode van zes jaar beëdigd. López Obrador, beter bekend met zijn initialen AMLO, beloofde naast een einde aan het drugsgeweld dat het land al jaren in zijn greep houdt, economische voorspoed door middel van een “Vierde Transformatie”: een revolutionaire beweging om corruptie uit te roeien, inkomensongelijkheid te bestrijden en met behulp van staatsinvesteringen nationale economische onafhankelijkheid te generen. Met zijn optimisme en beloften gaf hij een groot deel van de bevolking hoop en zelfs critici waren bereid de ‘politieke outsider’ een kans te geven. De vraag is wat er na anderhalf jaar presidentschap terecht is gekomen van zijn ambitieuze plannen.

Linkse veteraan

AMLO is geen nieuwkomer in het politieke speelveld. Hij begon zijn politieke carrière in 1976 als lid van de Partij van de Institutionele Revolutie (PRI): een autocratische partij die tot 2000 zeventig jaar lang onafgebroken aan de macht was. In de jaren tachtig raakte hij gedesillusioneerd van de PRI, wat hem ertoe bracht zich bij een linkse partij aan te sluiten, de Partij van de Democratische Revolutie (PRD). In 2000 werd hij verkozen tot burgemeester van Mexico-Stad, een rol die hem populariteit en zelfvertrouwen opgeleverde, genoeg om driemaal een gooi naar het presidentschap te doen. Zijn eerste twee pogingen waren in 2006 en 2012. Toen hij in 2006 met een krappe minderheid verloor, constateerde hij dat er fraude was gepleegd en weigerde zijn verlies toe te geven. Hij gaf de schuld aan de autonome overheidsinstelling verantwoordelijk voor het organiseren en toezicht houden op verkiezingen, die in zijn ogen net als andere democratische instituties de Mexicaanse elite bevoordeelt.

Tijdens zijn derde presidentiële campagne profiteerde hij van de lage waarderingscijfers van de toenmalige president Enrique Peña Nieto en diens betrokkenheid bij een reeks politieke en corruptieschandalen. De samenleving was moe van de wijdverspreide corruptie in de politiek en de uitzichtloze economische situatie waarin een groot deel van de bevolking zich verkeert; in 2018 leefden 52,4 miljoen van de bijna 130 miljoen Mexicanen onder de armoedegrens. AMLO werd gezien als een baken van hoop en presenteerde zichzelf als ‘man van het volk’ die samen met de armen de strijd tegen de rijke elite aan zou gaan. De Mexicanen stemden massaal voor de man die speciaal voor dat doel in 2014 een nieuwe partij opgericht had: de Morena (naar de Spaanse afkorting voor ‘Nationale Wedergeboorte’) partij.

De vierde transformatie van Mexico

Met AMLO’s bovengenoemde vierde transformatie probeert hij een einde te maken aan privilegemisbruik. Volgens hem zijn de eerste drie transformaties van het land de onafhankelijkheidsoorlog tegen Spanje van 1810 tot 1821; de hervormingsoorlog in de jaren vijftig van de 19e eeuw; en de revolutie van 1910. De vierde transformatie moet een vreedzame transformatie zijn die het land vooruit helpt. In plaats van het economische systeem te veranderen, kiest AMLO ervoor bureaucratie, machts- en geldmisbruik terug te dringen. Hij focust zich hierbij voornamelijk op de publieke sector. Wat hem op kritiek is komen te staan is dat door zijn soberheidsbeleid van drastische besparingen op de begrotingen van overheidsinstellingen hun capaciteiten sterk worden verzwakt. Volgens Harry van Schaick, regionaal redacteur voor het westelijk halfrond van de Oxford Business Group, hebben de besparingen op het budget van instellingen zoals Conacyt, de overheidsinstelling verantwoordelijk voor de promotie van wetenschappelijk onderzoek, en het sluiten van instellingen als ProMéxico, een publiek fonds dat onder toezicht stond van Mexico’s Ministerie van Economische Zaken dat internationale handel en investeringen bevordert, negatieve sociale en economische gevolgen voor het land. “Als institutionele capaciteiten afnemen betekent het dat de economie en dus het land langzamer draaien”. Van Schaick benadrukt hierbij het belang van innovatie: “Als je een economie geavanceerd wilt maken, moet je het innovatievermogen van bedrijven bevorderen”.

Daarentegen heeft AMLO bepaalde maatregelen genomen om Mexico’s ongelijkheid aan te pakken, zo heeft hij geïnvesteerd in verschillende sociale programma’s, verhoging van pensioenen en het minimumloon. Tevens heeft hij geïnvesteerd in het trainen van openbare aanklagers om ambtelijke en bureaucratische corruptie te bestrijden.

Terug naar het verleden

Een andere prioriteit op de economische agenda van AMLO is het optimaliseren van economische zelfvoorziening. Hij is openlijk nationalistisch en pleit met name voor zelfvoorziening in de voedsel- en olieproductie en keert zich tegen buitenlandse betrokkenheid in Mexicaanse industrieën. Ondanks dat Mexico het land is met de meeste vrijhandelsverdragen ter wereld – handel is goed voor zo’n 80 procent van het Mexicaanse Bruto Nationaal Product (BNP) – ziet AMLO het als zijn taak het land gedeeltelijk los te koppelen van de wereld. Hij verwijt zijn voorgangers problemen als armoede, ongelijkheid, corruptie en onveiligheid te hebben verergerd door hun neoliberale, en een naar buiten gerichte, economische en handelsbeleid. Hij wil terug naar het economische model van de jaren zestig en zeventig. In die tijd produceerde Mexico bijna alle producten die in het land werden geconsumeerd. Een groot deel van Mexico’s BNP kwam van de genationaliseerde olie-industrie. Mexico’s olie-industrie werd echter tijdens de neoliberale koers van de jaren tachtig en negentig grotendeels geprivatiseerd. Momenteel wordt een groot deel van Mexico’s olieconsumptie geïmporteerd uit landen zoals de Verenigde Staten (VS) en AMLO wil hier verandering in brengen. Om deze reden wil hij door middel van staatsinvesteringen de Mexicaanse olie-industrie een boost geven zodat Mexico wederom een grote energieleverancier kan worden en de hele productieketen in handen heeft. Hij vindt het ‘onpatriottisch’ hierin afhankelijk te zijn van de VS.

Daarnaast wil de president kleine leningen aanbieden aan boeren om bepaalde producten, zoals maïs, voor de lokale markt te verbouwen. Op deze manier stimuleert hij boeren af te stappen van productie van producten bestemd voor de export en zich te richten op lokale productie en consumptie. Sommige deskundigen stellen dat deze leningen ineffectief zijn om boeren vooruit te helpen. Zo zou het effectiever zijn om in plaats van leningen, trainingen aan te bieden om bijvoorbeeld irrigatiesystemen en kassen te bouwen om zo hoogwaardige producten te kunnen verbouwen die door middel van export meer geld kunnen opleveren. Dit gaat echter in tegen AMLO’s idee om de lokale bevolking van basisvoedsel te voorzien zoals maïs, bonen, rijst en melk.

Mexico’s schaduw economie

Wat betreft sociale ongelijkheid lijkt AMLO zich voornamelijk op twee doelgroepen te richten: de jeugd en ouderen met behulp van eerdergenoemde sociale programma’s en pensioenverhoging. Verder blijft het een grote uitdaging om de sociale ongelijkheid te verminderen en wat te doen aan Mexico’s informele economie, ook wel de schaduweconomie genoemd. In Mexico werkt naar schatting de helft van de bevolking in de informele sector. Door dit grote aantal niet geregistreerde economische activiteiten loopt Mexico net zoals veel andere landen in Latijns Amerika veel belastinginkomsten mis. Daarbij komen deze werkers niet in aanmerking voor sociale voorzieningen wat tot grotere sociale ongelijkheid leidt.

Een van de strategieën om economische groei te bevorderen, inkomensongelijkheid tegen te gaan en de informele sector te steunen, is het helpen van burgers aan een digitale bankrekening. Hiermee wil AMLO bereiken dat mensen die momenteel geen bankrekening hebben betalingen via hun telefoon kunnen doen en ontvangen zonder dat er kosten in rekening worden gebracht. Het project moet voornamelijk ten goede komen aan jongeren en mensen op het platteland. Ook hoopt hij door middel van investeringen in toerisme meer formele banen te creëren.

Samen met AMLO’s financiële steun aan de informele sector en de rurale bevolking, kan de hoge populariteit die hij nog steeds geniet worden toegeschreven aan zijn communicatiestrategie. Iedere doordeweekse ochtend houdt hij een persconferentie en na zijn verkiezingsoverwinning is hij doorgegaan met het bezoeken van rurale gemeenschappen om in lange toespraken zijn uitgebreide visie, op wat hij met zijn presidentschap voor ogen heeft, te delen. Bij deze campagne-achtige bijeenkomsten geeft hij historisch achtergestelde groepen het gevoel dat zij eindelijk gehoord worden. Omdat hij hier en tijdens persconferenties veelal kritiek uit op de hebzuchtige elite, de verdedigers van de status quo, wordt hij regelmatig beschuldigd van populisme. Zijn persconferenties worden zelfs met Donald Trump’s twitter tirades vergeleken.

Coronacrisis

AMLO’s eerste anderhalve jaar als president is op zijn zachtst gezegd bewogen geweest. 2019 was het gewelddadigste jaar in de moderne geschiedenis van het land, de economie kromp met 0,1 in plaats van een beloofde groei van 4 procent en als klap op de vuurpijl kwam daar begin 2020 de coronacrisis bij. De crisis heeft rampzalige gevolgen voor veel huishoudens; Mexico heeft zo goed als geen sociaal vangnet zoals een werkloosheidsuitkering. De uitkeringen die er zijn, zijn veelal ontoegankelijk voor de vele armen en werknemers in de informele sector. Als gevolg hiervan loopt Latijns Amerika’s tweede grootste economie het risico één van de zwaarst getroffen landen in de regio te worden. Volgens de VN kunnen 9 miljoen Mexicanen in armoede terecht komen. Dit zou het armoedecijfer verhogen naar 17 miljoen. Tegelijkertijd laten cijfers van het Mexicaanse bureau voor de statistiek Inegi zien dat in april alleen al 12 miljoen mensen hun baan hebben verloren, en degenen die hun baan wisten te behouden zagen hun lonen dalen.

Als reactie verstrekt de overheid kleine leningen aan ondernemers in een poging ze door de crisis heen te helpen. Experts betogen dat dit bij lange na niet genoeg is om de rampzalige economische gevolgen van de crisis tegen te gaan. Sommige economen raden AMLO aan financiële hulp te bieden aan bedrijven om banen te redden. Hiervoor zou de flexibele kredietlijn van 61 miljard dollar die het Internationaal Monetair Fonds (IMF) aan Mexico beschikbaar heeft gesteld aan flexibel krediet van dienst kunnen zijn. Mexico maakt al sinds 2009 gebruik van de ‘flexibele kredietlijn’ van het IMF. Deze biedt landen met een sterk economisch beleid de mogelijkheid krediet op te nemen om een financiële crisis te voorkomen en de gevolgen tegen te gaan. Maar AMLO is sceptisch en houdt hij zich liever aan zijn soberheidsbeleid. Hij verkiest persoonlijke leningen van burgers boven het generen van staatschuld waarvoor toekomstige generaties zouden moeten betalen. Hij claimt dat familie belangrijker is dan sociale voorzieningen en raadt de bevolking aan te vertrouwen op familie – volgens hem het belangrijkste instituut dat er is.

De toekomst met AMLO

AMLO’s pogingen Mexico ver van de globaliserende wereld vandaan te houden zijn hem op veel kritiek komen te staan. De hoop op verandering bij een groot deel van de bevolking in 2018 is inmiddels omgeslagen in teleurstelling en angst voor wat komen gaat. Zijn nationalisme en populisme hebben ertoe geleid dat hij inmiddels wordt vergeleken met rechts-populistische collega’s zoals Donald Trump en Jair Bolsonaro. Evenmin heeft zijn nationalistische soberheidsbeleid  vooralsnog niet voor de beloofde veranderingen gezorgd. Daarnaast schiet het demoniseren van de oppositie, het bedrijfsleven, democratische instituties, de vrije pers en het maatschappelijke middenveld de bevolking in het verkeerde keelgat. Desalniettemin blijven zijn vele trouwe supporters achter hem staan en lagen zijn waarderingscijfers in mei dit jaar nog ruim boven de 50 procent. Alleen de tijd zal leren of AMLO zijn beloften waar kan maken om Mexico een gelijkwaardiger land te maken.

Gerelateerde berichten

Democratie in Latijns-Amerika niet langer vanzelfsprekend

Democratie in Latijns-Amerika niet langer vanzelfsprekend

Afgelopen jaar is de wereld weer iets minder democratisch geworden en in Latijns-Amerika is de terugval het grootst. Dat komt met name door de scherpe daling van het democratiegehalte van een aantal Midden-Amerikaanse landen. Van het idee van twintig jaar geleden dat de democratie in Latijns-Amerika vrij stevig was verankerd, is weinig meer over. Zo blijkt uit de Democracy Index 2023.

Lees meer
Uitzending Spoorloos 1 november over geroofde Argentijnse baby’s

Uitzending Spoorloos 1 november over geroofde Argentijnse baby’s

De uitzending was woensdagavond 1 november, maar kan op Uitzending gemist worden teruggekeken. In de laatste uitzending van dit seizoen vertelt de in Nederland woonachtige Ana haar verhaal. Tien jaar geleden werd middels DNA-onderzoek vastgesteld dat zij tot de zogenaamde roofbaby’s behoort. Haar beide ouders zijn tijdens de Videla-dictatuur vermoord. Haar moeder was vijf maanden zwanger toen zij werd gearresteerd. Op één klein berichtje kort na haar arrestatie werd nooit meer iets van haar vernomen. Haar dochter Ana is geadopteerd, iets dat zij pas op 36-jarige leeftijd te horen kreeg.

Lees meer
agsdix-null

Politiek & Maatschappij

agsdix-null

Kunst & Cultuur

agsdix-null

Vrije tijd & Toerisme

agsdix-null

Economie & Ondernemen

agsdix-null

Milieu en Natuur

agsdix-null

Onderzoek & Wetenschap

Blijf op de hoogte

Adverteren op onze website?

Dat kan! Tegen een scherp tarief plaatsen wij uw advertentie.

Ontvang onze nieuwsbrief

Schrijf u in en ontvang onze digitale nieuwsbrief met een overzicht van onze nieuwe artikelen.

Volg ons op social media

Wees als eerste op de hoogte van nieuwe artikelen en deel artikelen met uw netwerk.

Share This