Lula moet met goede strategie komen voor tweede ronde
Gewonnen, maar het voelt eigenlijk als verloren. Dat was de stemming bij Lula en zijn aanhang op maandag 3 oktober, een dag na de verkiezingen in Brazilië. Ruim 48 procent van de stemmen heeft hij gekregen, niet genoeg voor het presidentschap. En de 43 procent voor Bolsonaro is veel meer dan de peilingen aangaven.
Het verbaast me niet, die stemming was voelbaar in het land. Het compleet verdeelde land, zoals nu nog duidelijker is. De media in Brazilië en ook in Nederland gingen al, zij het voorzichtig, uit van een beslissing in het voordeel van oud-president Luiz Inácio Lula da Silva (Arbeiderspartij) in de eerste ronde, en de huidige president Jair Bolsonaro werd ingeschat op ongeveer 33 procent. Maar het werd dus veel spannender, en die spanning loopt de komende tijd alleen maar op, tot de beslissende stemming op zondag 30 oktober.
Noord en zuid
Het geloof van de ‘bolsonaristas’ in hun leider is groot, net zoals de diepe afkeer van Lula van veel zwevende kiezers. De corruptieschandalen van zijn partij kleven aan hem, ook al zijn de veroordelingen geannuleerd wegens partijdigheid van rechter Sérgio Moro – die later kortstondig minister was onder Bolsonaro. Lula heeft altijd verklaard onschuldig te zijn en ziet zich zelf als slachtoffer van gepolitiseerde rechtspraak.
Tijdens de verkiezingsdag rekenden de bolsonaristas zich lange tijd rijk, want ze gingen aan de leiding. Het beeld kantelde toen de uitslagen binnenkwamen van de arme noordelijke en noordoostelijke deelstaten en op het hoofdkwartier van Lula in São Paulo ging gejuich op. Nadat de uitslag definitief was, gaf Lula toe dat het resultaat best tegenvalt. Op de kaart van Brazilië loopt nu een streep door het midden: grofweg is het zuiden ervan voor Bolsonaro, het noorden steunt Lula.
Bijeenkomst van Bolsonaro in Copacabana
Rio de Janeiro
Bolsonaro heeft dan wel niet gewonnen, het bolsonarisme wel degelijk, is de teneur in de Braziliaanse media. En niet alleen omdat Bolsonaro veel meer stemmen trok dan verwacht, waaronder veel stille stemmers. Partijleden of geallieerden van hem wonnen in meer deelstaten dan berekend de strijd om het gouverneurschap. Zoals in Rio, waar gospelzanger Claudio Castro met 58 procent meteen klaar was. Castro propageert een light bolsonarisme met oog voor andersdenkenden, zelfs samenwerking met Lula zou hij geen punt vinden. En zo zit er nog wel wat grijs tussen de twee kampen. Hij volgde tussentijds Wilson Witzel op, die van corruptie wordt beschuldigd en zelf beweert er ‘politiek in geluisd’ te zijn, met Bolsonaro als dirigent. In deelstaat Rio de Janeiro kreeg Bolsonaro, ook onverwacht volgens de peilingen, veel meer stemmen dan Lula, 51 tegen nog geen 41 procent.
Rechts parlement
De stemming voor afgevaardigden en senatoren leverde een zege voor rechts en de centrumpartijen op. Het nationale parlement wordt rechtser dan ooit in de democratische geschiedenis van het land. Alleen al de partij van Bolsonaro, de Liberale Partij, krijgt 99 afgevaardigden, bijna een vijfde van het hele Huis van Afgevaardigden (Tweede Kamer). Mocht Lula straks winnen, hoe gaat hij dan regeren in een vijandige omgeving?
Ciro Gomes
Wel hebben de nummers drie en vier van de presidentsverkiezingen, Ciro Gomes en Simone Tebet, hun steun voor Lula uitgesproken. In theorie moet hem dat veel stemmen opleveren, want de twee kregen samen zo’n 10 procent van de stemmen. Voor Tebet, van de centrumrechtse partij MDB, was de keuze niet moeilijk, ‘omdat Lula de democratie respecteert en de andere partij niet’. Zij wordt al getipt als minister van Onderwijs wanneer Lula de macht krijgt, maar tijdens een gesprek tussen de twee hield Lula de kaarten nog voor de borst.
Juiste strategie
Intussen concludeert de 67-jarige Bolsonaro ‘nog nooit zo machtig te zijn geweest’, ondanks zijn persoonlijke verlies in de eerste ronde. Net als het ‘trumpisme’ heeft het bolsonarisme wortel geschoten. Intussen gaat hij ook door met het in twijfel trekken van de eerlijkheid van de verkiezingen. En zijn volgelingen zijn nog stelliger: opnieuw is er fraude gepleegd, golft er over de sociale media. Met ‘opnieuw’ doelen ze op het verlies van Donald Trump tijdens de laatste presidentsverkiezingen in de Verenigde Staten, de evenknie van hun ‘mythe’, ‘messias’ en ‘kapitein van het volk’. Ze slijpen de messen, terwijl de ‘lulistas’ zich relatief rustig houden en zich lijken te beraden op de juiste strategie in de komende vlam vattende weken. Analisten geven de 76-jarige Lula vast mee zich duidelijker uit te spreken over zijn plannen voor de economie van het land.
