Luchtvervuiling in de Andes
‘Think global, act local’ was lange tijd de leus van de milieubeweging. Inmiddels lijken veel milieuproblemen alleen op te lossen door afspraken en ingrijpen op wereldniveau. Toch is er op lokaal niveau nog veel te winnen. Hoe gaan ze daar aan de andere kant van de wereld mee om, bijvoorbeeld in het Chileense Talca?
Ana María Cabello Quiñones is inmiddels oma geworden, maar dat geeft deze professor in de geografie aan de campus in Talca van de Universidad Autónoma de Chile alleen maar extra energie. Ze wil nu niet alleen de aarde mooier achterlaten voor haar kinderen, maar ook voor haar kleinkinderen. En voor haar studenten natuurlijk. Onvermoeibaar strijdt ze met hen en haar bijna 3.000 vrienden op Facebook voor een schoner Talca, tegen plastic soep in de Stille Oceaan en voor hergebruik van materialen.
Brandhout
Talca is een landbouw- en agro-industriestad met ruim 250.000 inwoners, hoofdstad van de Regio Maule (regio VII), zo’n 250 kilometer ten zuiden van de hoofdstad Santiago. De stad ligt samen met zusterstad Maule op 100 meter boven zeeniveau in de centrale vallei van Chili tussen het kustgebergte in het westen en de Andes in het oosten. Deze ligging levert bij helder weer prachtige uitzichten op, maar zorgt er ook voor dat de lucht vaak niet goed circuleert. Een van Cabello’s grootste zorgen is dan ook de luchtkwaliteit in Talca. Hoewel Chili in de lijst van landen op de Human Development Index van de UNDP (Ontwikkelingsprogramma van de Verenigde Naties) als best scorende Latijns-
Amerikaanse land op een keurige 41e plaats staat van 49 landen met very high human development, lijkt de oorzaak van deze luchtvervuiling een echo uit het verleden: brandhout. Opvallend veel huishoudens, ongeveer een derde van het totaal, zijn nog helemaal aangewezen op brandhout voor zowel verwarming (de gemiddelde wintertemperatuur ligt met 4 graden net boven het vriespunt) als voor het bereiden van voedsel. Voor verwarming is zelfs 60 procent van alle huizen, ook die van de rijken, aangewezen op houtkachels, hoewel dit meestal wel energiezuinige exemplaren betreft. Met deze cijfers zal het niet verbazen dat met name in de winter, als veel brandstof vochtig is, de luchtvervuiling boven Talca zichtbaar toeneemt.
Filters en pellets
In een ingezonden artikel getiteld ‘Contaminación atmosférica Talca-Maule’ (Luchtvervuiling in de regio Talca-Maule) in de lokale krant El Centro klaagt Cabello dat voorgestelde maatregelen om vervuiling door fijnstof terug te dringen pas rond 2025 resultaat zullen opleveren, om pas in 2030 de luchtvervuiling tot een aanvaardbaar niveau teruggedrongen te hebben. Kern hiervan is het vervangen van hout, nu verantwoordelijk voor het grootste deel van de luchtverontreiniging, als brandstof door gas en elektriciteit. De opstellers van het rapport, van de universiteit van Concepción, leken echter niet op de hoogte te zijn van het bestaan van katalytische filters, speciaal gemaakt voor houtgestookte fornuizen. Deze filters worden al met succes gebruikt in andere plaatsen in Chili en ook in het buitenland. Naast een brandstofbesparing van tussen de 25 en 30 procent en een verminderde CO2-uitstoot, levert de installatie van 6.000 van deze filters per jaar in de regio Talca-Maule een enorme reductie van fijnstof op, waarmee de overheidsdoelstellingen voor schonere lucht al in 2020 behaald zouden kunnen worden!
Zo’n filter, die op de schoorsteen gemonteerd wordt, kost ongeveer 285 dollar per stuk. Met een gemiddeld gezinsinkomen in Talca van omgerekend 900 dollar per jaar is dat een flink bedrag. Soms geeft de regionale overheid echter subsidie en in het iets zuidelijker gelegen Temuco (Regio IX) kost zo’n filter minder dan 200 dollar. Met een levensduur van 4 tot 6 jaar betaalt de investering zich bij een besparing op brandhout van ongeveer 60 dollar per jaar in drie à vier jaar terug. In de regio Maule heeft de overheid echter besloten in te zetten op de verkoop van een nieuw soort kachel die op houtafval gestookt kan worden. De aanschafprijs van bijna 2.000 dollar ligt weliswaar ver boven de prijs van een filter, maar toch denkt de overheid er binnen korte tijd 300 te kunnen installeren. Dus bij 10 procent van alle huishoudens die voor de verwarming van hun woningen van brandhout afhankelijk zijn. Cabello heeft hier weinig vertrouwen in, ondanks dat de armen zo’n kachel gratis kunnen krijgen. Ze maken zich met die kachels afhankelijk van speciale geperste houtblokken, ‘pellets’ genaamd, die niet alleen vrij duur zijn maar ook beperkt te verkrijgen en… vervuilen! In pellets worden namelijk niet alleen houtsnippers verwerkt, maar ook andere afvalmaterialen en olie die bij verbranding extra vervuiling opleveren.
Vloeibaar gas
In tegenstelling tot de regionale overheid is het gemeentebestuur van Talca wel geïnteresseerd in het gebruik van luchtfilters omdat deze goedkoper zijn, eenvoudiger te maken en gemakkelijker te installeren. De gemeente wil hier echter niet alleen voor opdraaien en heeft steun aan de regio gevraagd. Maar zoals hierboven gezegd, die regio heeft ingezet op nieuwe kachels en de bijbehorende pellets. Al twee winters lang is een oplossing niet dichterbij gekomen, mede doordat de gekozen burgemeester van een oppositiepartij is en de regionale bestuurder benoemd is door de president.
Je zou denken dat er anno 2015 ook in land als Chili voldoende alternatieven voor brandhout voorhanden zouden zijn. In principe zijn die er ook – alleen al in de directe omgeving van Talca staan 6 waterkrachtcentrales – maar elektriciteit is duurder dan brandhout. In Nederland wordt veel gebruik gemaakt van aardgas, maar Chili is voor haar aardgasbehoefte aangewezen op import uit Argentinië. Deze afhankelijkheid zit de Chilenen niet lekker en daarom reizen hoogwaardigheidsbekleders tegenwoordig de hele wereld over om gas (in vloeibare vorm) uit onder andere de Verenigde Staten en Mozambique te kunnen importeren. Dit vloeibare gas zal eenmaal in Chili opnieuw omgezet moeten worden in gas en vervolgens via nieuwe gaspijpleidingen naar de consument vervoerd. De aanleg van de benodigde infrastructuur is al duur, maar daarnaast worden volgens minister Máximo Pacheco van Energie de nieuwe contracten afgesloten tegen de huidige, hoge wereldprijzen. Hierdoor zal de consument uiteindelijk veel meer voor zijn gas moeten betalen dan voor het huidige Argentijnse gas. Dat is geen stimulans voor de Chileense consument om de houtoven te vervangen door een milieuvriendelijker gasoven.
Gedrevenheid
Vergeleken met andere Talqueños heeft Cabello altijd een open oog gehad voor ontwikkelingen buiten de eigen regio en ook buiten Chili. Zo leidt ze sinds 1992 een non-gouvermentele organisatie (ngo) die steun geeft aan de verschillende milieuprogramma’s van de Verenigde Naties, ADNUMA (Asociación para la Difusión de los programas de las Naciones Unidas para el Medio Ambiente – De Vereniging voor de verspreiding van milieuprogramma’s van de Verenigde Naties). ADNUMA houdt zich met een veelheid aan onderwerpen bezig, niet alleen vanwege de gedrevenheid van haar leden maar ook omdat nog slechts één andere milieu-ngo actief is in deze regio, de milieubeschermingsorganisatie CODEFF. Hoewel ook CODEFF tot doel heeft de belangen van de natuur en het milieu te integreren in een duurzame ontwikkeling, zijn zij meer op natuurbescherming dan op milieubescherming gericht en veel minder actief op het gebied van voorlichting en bewustwording.
Spitsuur
Op nationaal niveau lijkt de regering van president Bachelet het onderwerp milieu serieus te nemen, maar armoede, achterstelling van de regio’s en andere prioriteiten zijn er de oorzaak van dat dat niet overal in dit langgerekte land het geval is. In Santiago is zelfs een bescheiden begin gemaakt met afvalscheiding, maar zover reikt het bewustzijn in Talca en andere provinciesteden nog lang niet. Aan la profa Cabello zal het niet liggen, maar er moet meer gebeuren dan wat glasinzameling met kinderen of het hergebruiken van plastic flessen als sierpotjes voordat de lucht en de bermen van Talca weer gewoon schoon zijn. Hoewel sommige dapperen (of armen) de fiets gebruiken als vervoersmiddel en Talca zelfs enkele fietspaden heeft, schrijft Cabello elke keer weer geschokt te zijn over de enorme hoeveelheid auto’s in de stad en de acceptatie van de overlast. “Het is de Chileense droom om een auto te hebben en een vrijstaand huis met een voortuintje waarin je die auto kunt parkeren en bij voorkeur zelfs twee! Tijdens het spitsuur staat hier in Talca het verkeer echt helemaal vast!”
Typerend voor het milieubewustzijn in Chili is de insteek tijdens de eerste Nationale Milieudag, 2 oktober, waarop alle nationale parken gratis toegankelijk waren en bezocht werden door zo’n 15.000 personen. Het ministerie van Milieu schreef trots op de eigen website: “Het was de dag van de natuur waarop veel Chilenen konden genieten van onze mooie landschappen en tegelijkertijd begrip konden krijgen voor het belang van het behoud daarvan voor toekomstige generaties.” Hoewel er natuurlijk een rechtstreekse relatie tussen natuur en milieu bestaat, is milieubescherming meer dan natuurbescherming: milieubescherming houdt ook gedragsverandering bij de mens in. Maar misschien dat fietstochtjes en wandelingen door de natuur meer bijdragen aan een mentaliteitsverandering dan een artikel over fijnstof in El Centro.