Ooggetuigenverslag van een milieuactivist
Brazilië en het milieu, of wat in Europese ogen ‘duurzaamheid’ is, het blijft een gevoelige combinatie. Onder de een jaar geleden gekozen president Bolsonaro eigent Brazilië zich het recht toe alle mogelijke grondstoffen op korte termijn te ontginnen om economische groei te bewerkstelligen. Toch groeit ook hier het verzet tegen het puur op grondstoffenexport gebaseerde economische model, dat vooral de rijken ten goede komt. Oceanograaf en klimaatactivist Marcelo Misael schrijft vanuit Curitiba de woede om de verwoesting van Brazilië’s toekomst van zich af. Toch heeft hij wel vertrouwen in toekomstige generaties.
Als milieuactivist verheug ik mij over het oplevende verzet tegen de verwoesting van het Braziliaanse milieu. Die opleving blijkt uit de recente stakingen tegen de bosbranden in de Amazone en de totale afbraak van de progressieve agenda in de milieuwetgeving. Een kernbegrip in mijn betoog is ‘respect.’ Dat lijkt hier niet meer te bestaan. We hebben politieke leiders woorden horen afschieten die nog nooit uitgesproken zijn in de diplomatieke wereld, keihard gericht tegen de politieke oppositie. Een politicus die geen respect heeft voor andere mensen, heeft zeker geen respect voor het milieu of voor wetten om de klimaatverandering tegen te gaan.
In september deed ik mee aan de demonstraties tegen klimaatverandering, tegen de Amazonebranden en tegen de vele mensenrechtenschendingen, begaan sinds de staatsgreep tegen president Rousseff in 2016. Vooral de protesten voor behoud van de Amazone brachten veel mensen op de been. Voor het eerst sinds 2013 zag ik straten vol demonstranten. Toen, vlak voor de FIFA Confederations Cup in Brazilië van start zou gaan als voorbereiding op het WK Voetbal in 2014, protesteerden mensen tegen corruptie rond de bouw van stadions, de prijzen van het openbaar vervoer, gebrek aan openheid van zaken op het federale niveau en veel andere zaken die de mensen hier in twee grote groepen verdeeld hebben. Sinds de verkiezingen van 2018 raken deze twee groepen steeds vaker met elkaar slaags.
Zij aan zij
Vorige maand zag ik bij de klimaatdemonstraties echter mensen van die verschillende groepen, zij aan zij op straat. Misschien dat het groeiende milieubewustzijn erin slaagt de Braziliaanse burgers wakker te schudden, misschien dat zij vanaf nu de ‘nepnieuws-robots’ en de algoritmes van de sociale media niet meer klakkeloos volgen.
Tijdens de openingsceremonie van de 74e Algemene Vergadering van de Verenigde Naties op 17 september toonde de Braziliaanse president aan de hele wereld wat wij al maanden meemaken. Met zijn totale gebrek aan respect voor anderen maakte hij duidelijk hoe de democratie in Brazilië ineenstort. De regeringspropaganda, toch al sterk, heeft onder het mom van digitale veiligheid zo’n beetje het hele internet overgenomen ten koste van grove privacyschendingen. Daarnaast liegt Bolsonaro voortdurend over milieugegevens, blokkeert hij juridisch onderzoek tegen zijn familieleden en weigert hij met journalisten te praten. Zijn toespraak voor de VN leek uitsluitend bedoeld voor zijn eigen aanhangers die vooral op extreemrechtse sociale media te vinden zijn. ‘Trollen’ zijn actief bezig met het verspreiden van sensationeel nepnieuws om steeds meer mensen naar hun sites te lokken, zodat het echte nieuws in het niets verdwijnt.
Tijdens de protesten maakte ik een goed voorbeeld mee van het gebrek aan respect, van geweld tegen anderen. De bekende zangeres Maria Gadu trad op in Curitiba. Tijdens haar optreden maakte ze duidelijk aan onze kant te staan. Ze vertelde haar publiek over een geval van politiegeweld in de stad. Veel mensen in de zaal namen haar verhaal op en verspreidden het via sociale media. Al snel kwam een lokale trol in actie die haar aanviel en die het opnam voor de twee agenten die ons burgers ‘beschermen’ tegen activisten. Deze agenten zijn op camerabeelden echter te zien terwijl ze twee klimaatactivisten, een man en een vrouw, in hun gezicht en op hun borst slaan. Waarom? Ze hadden zojuist gefilmd hoe de agenten een dakloze vrouw in elkaar sloegen. Deze vrouw is een bekende verschijning in Curitiba en staat als vriendelijk bekend bij de sociale instellingen hier.
Nachtmerrie
Ondertussen werd honderden kilometers verderop in Rio de Janeiro een achtjarig schoolmeisje door de politie in haar rug geschoten, terwijl ze uit school kwam. Hoewel beide gebeurtenissen ver van elkaar plaatsvonden, zijn ze tekenend voor wat hier momenteel gebeurt. Mensen worden vermoord, in elkaar geslagen, uitgescholden en beschoten door degenen die ons zouden moeten beschermen. Ze scheppen de voorwaarden waardoor anderen zich gesterkt voelen hun voorbeeld te volgen. Ons probleem is heel duidelijk een politiek probleem, een mensenrechtenprobleem.
De milieubeweging toont momenteel slechts een deel van de enorme uitdagingen waarvoor Brazilië staat, zoals de mensenrechtencrisis en armoede. Tegelijkertijd geeft de groei van het milieuactivisme hoop dat de mensen eindelijk ontwaken uit de lange nachtmerrie die begon in 2016. Terwijl ik dit artikel schrijf, wordt onderzocht of de Amerikaanse president Trump afgezet kan worden en heeft Greta Thunberg ons getoond dat jongeren met meer energie en kracht zijn opgestaan dan we voor mogelijk hadden gehouden. Ik kijk naar de klimaatagenda en de milieubeweging met veel vertrouwen in onze moderne samenleving, met de hoop dat alle uitdagingen op de juiste manier worden aangepakt door alle landen op aarde, en niet slechts halfhartig of beetje bij beetje, zoals tot nu toe meestal het geval was.
M.m.v. Jose Milton Andriguetto Filho en vertaald door Frank Bron
Dit artikel is onderdeel van de milieuspecial, najaar 2019