2019 was het meest giftige jaar sinds tijden en is een tragisch hoofdstuk voor de Braziliaanse landbouw en bevolking. In slechts twaalf maanden tijd werden 467 nieuwe pesticiden goedgekeurd. Deze zullen in het eten terechtkomen, landarbeiders ziek maken, de grond en het drinkwater besmetten en de biodiversiteit vernietigen.
Hoewel we als Greenpeace in 2018 druk konden zetten op parlementariërs om niet voor plannen te stemmen die het “Gifpakket” werden genoemd, veranderde deze situatie in 2019 abrupt. Onder president Bolsonaro worden pesticiden zonder overleg of discussie door de strot van de bevolking geduwd, alleen ondertekend door de minister van landbouw, Tereza Cristina, die volgens critici eigenlijk ‘minister van Gif’ is. In dit blog bespreken we de grootste aanslagen van de regering Bolsonaro op het milieu in 2019. We benadrukken enkele ernstige gebeurtenissen die duidelijk maken hoe belangrijk het is om te investeren in gifvrije landbouw.
Record
Tussen 1 januari en 19 december 2019 werden 467 nieuwe producten goedgekeurd, een record! De snelheid waarmee pesticiden werden goedgekeurd was zo hoog dat 2019 het giftigste jaar van de afgelopen vijftien jaar kan worden genoemd voor de landbouw en voedselvoorziening van Brazilië. We kunnen niet zeggen dat 2019 het meest giftige jaar ooit is, omdat gegevens hierover pas sinds 2005 beschikbaar zijn.
Bolsonaro en Tereza Cristina
Het ministerie van Landbouw verklaart dat het nodig is om veiligere en minder schadelijke producten voor de gezondheid goed te keuren, maar dit is schone schijn. Het ministerie zet namelijk nog steeds in op verouderde soorten gif. Het totaal aantal nieuwe producten is gering (6 procent) en het aandeel betere producten, zoals biologische pesticiden, is ook laag (8 procent).
Het Braziliaanse agentschap voor gezondheidstoezicht (Anvisa) voerde een nieuw toxicologisch analysesysteem in. Deze maatregel maakt boeren nog kwetsbaarder voor de schadelijke effecten van pesticiden. Belangrijke risico’s zoals blindheid en huidcorrosie vallen niet langer onder de categorie “hoge toxiciteit”. Deze categorie bevat nu alleen producten die door inslikken of contact tot de dood kunnen leiden.
Giflabels
Anvisa beweert dat de analyse nu meer in lijn is met het “Globally Harmonised System of Classification and Labelling of Chemicals” (GHS), een internationale standaard waarmee chemische stoffen worden geclassificeerd. Het argument is dat Brazilië hiermee moderniseert ten opzichte van andere landen. Het agentschap past echter niet dezelfde rigorositeit als het GHS toe bij het analyseren, beperken en verbieden van sommige producten. Brazilië blijft een bestemming voor pesticiden die verboden zijn in de Europese Unie: 34 procent van de in 2019 goedgekeurde producten in Brazilië zijn in de EU niet toegestaan. Waarom worden Europese burgers beschermd, maar de Brazilianen niet?
Eind 2018 had Tereza Cristina, minister van Landbouw, gezegd dat het debat over pesticiden veel ruimte zou krijgen. Een jaar later stellen we de vraag naar welk debat ze verwees. De regen van gif die op Brazilianen wordt gespoten, wordt namelijk niet met de samenleving besproken. In april verklaarde Cristina tijdens een openbare hoorzitting in Brasilia dat het eten van organische producten iets voor “fitnesslui” zou zijn. We maken van de gelegenheid gebruik om de minister eraan te herinneren dat eerlijk, gezond en gifvrij eten het recht van iedereen moet zijn en niet het voorrecht van enkelen. Daarom hebben we publiek beleid nodig dat toegang hiertoe garandeert.
Red de bijen
Bijen zijn onmisbaar voor de voedselproductie en het leven op deze planeet, maar ze zijn het slachtoffer van gif. Tussen december 2018 en maart 2019 werden meer dan een half miljard bijen van imkers dood aangetroffen. De oorzaak waren stoffen als glyfosaat, neonicotinoïden en fipronil (Deze laatste stof is in Nederland bekend geworden door het eierschandaal in 2017). Alle drie staan op de lijst van vrijgegeven stoffen. 
In mei hebben we een Red de Bijen-petitie gelanceerd om veranderingen teweeg te brengen in de manier waarop we ons voedsel produceren. Een rapportage van Agência Pública, een bureau voor onderzoeksjournalistiek, wijst op basis van gegevens van het Ministerie van Volksgezondheid uit dat het drinkwater in een op de vier steden besmet is met een cocktail van verschillende pesticiden. Sommige van de aangetroffen stoffen worden zelfs door Anvisa als extreem of zeer giftig beschouwd en geassocieerd met ziekten als kanker, foetale misvorming en hormonale en reproductieve disfunctie.
Veilig voor wie?
Zelfs wanneer Justitie erbij betrokken wordt, blijkt het gebruik van pesticiden belangrijker te zijn dan gezondheid en milieu. Eind november werd door een rechterlijke uitspraak de invoering van 63 producten tegengehouden. Het feest was van korte duur: een paar dagen later autoriseerde het Ministerie van Landbouw de nieuwe pesticiden en trok een rechter het eerdere besluit van Justitie in. Het wordt nogmaals duidelijk dat de belangen van de agrobusiness in Brazilië meer waard zijn dan het milieu en de gezondheid van de bevolking.
In een rapport over residuen van bestrijdingsmiddelen in voeding, uitgebracht door Anvisa, kwam naar voren dat meer dan de helft van de geanalyseerde voedingsmiddelen residuen van pesticiden bevatte, bijvoorbeeld in sla, knoflook, rijst, zoete aardappel en tomaat. Andere veelgebruikte producten werden overigens niet geanalyseerd. Toch beweerde de adjunct-directeur van Anvisa, Bruno Rios, dat het voedsel voor Brazilianen veilig is. Veilig voor wie? Men eet dagelijks vergiftigd voedsel. De eerste stap in de richting van gezonder eten is toegeven dat er een probleem is, in plaats van de bevolking te misleiden.
In 2020…
We moeten diep ademhalen, want in 2020 zal waarschijnlijk niet veel veranderen. Maar als er meer gifstoffen worden vrijgegeven, zal er een reactie volgen. We zullen niet stoppen met vechten voor gezonde landbouw, rechtvaardig voor de producent, consument en het milieu. Er is urgent beleid nodig om pesticiden te reduceren om de landbouw te veranderen. Deze weg bestaat al en moet worden versterkt met de mobilisatie van de samenleving.
Uw rol is cruciaal in deze strijd: informeer uzelf en raak betrokken, oefen druk uit op de overheid, betrek de mensen om je heen. Alleen een gemobiliseerde samenleving kan veranderingen realiseren die we nodig hebben voor een betere toekomst.
Vertaald uit het Portugees door Seger Kersbergen
Deze bijdrage is onderdeel van de Special over Milieu, najaar 2019/begin 2020
