Kunst & Cultuur

Van slavin tot cultureel erfgoed: fruitverkoopsters in het Colombiaanse Cartagena

27 april 2019

Auteur: Frank Bron

Ze horen tot de bekendste beelden van Colombia, in elke fotoreportage van de Caribische kust duiken ze op: de Palenqueras (van het Spaanse woord palenque, dat palissade of omheind terrein betekent). Deze kleurrijk geklede fruitverkoopsters zijn een icoon van toeristenplaats Cartagena.

Hun achtergronden zijn echter veel minder bekend. In de 17e eeuw was Cartagena het centrum van de Spaanse slavenhandel. Soms lukte het de slaven in opstand te komen of te vluchten. Zij stichtten ommuurde gemeenschappen (palenques) in het oerwoud rondom Cartagena waar ze volgens Afrikaanse gewoontes hun eigen levens zo goed mogelijk probeerden op te pakken. Veel van die gemeenschappen werden uiteindelijk door de Spanjaarden gevonden en verwoest. Eén van de grootste palenques, San Basilio de Palenque, wist echter te overleven. En niet alleen overleven. De gemeenschap slaagde er in 1691 zelfs in om per koninklijk decreet haar onafhankelijkheid te verkrijgen nadat het Spaanse leger haar niet hadden kunnen veroveren. Daarmee was San Basilio de Palenque een van de eerste vrije plaatsen in de koloniale geschiedenis van het werelddeel!

Fruit en regels

Ook in de 17e eeuw kon je vrijheid niet eten en hoewel vrij bleef San Basilio de Palenque arm. Het omringende oerwoud was echter rijk aan fruit en andere producten waar de inwoners van Cartagena graag geld voor over hadden. Wat begon als een overlevingstechniek groeide al gauw uit tot een constante bron van inkomsten voor de Palenqueros, vooral voor de vrouwen (de Palenqueras). Gekleed in traditionele Afrikaanse gewaden liepen zij regelmatig de 30 kilometer naar Cartagena om het fruit, vanuit zelf gevlochten manden op hun hoofd, te verkopen. Hoewel ze vasthielden aan hun in Afrika gewortelde gewoontes, hun eigen taal en in San Basilio bleven wonen, werden ze al snel een vertrouwd beeld in de straten van Cartagena. En omdat Cartagena een belangrijke toegangspoort tot Colombia is, werden deze Afro-Colombiaanse vrouwen mede door hun vriendelijkheid, goedlachsheid, fotogenieke kledij en natuurlijk hun verse fruit, een begrip tot ver buiten Colombia.

Heen en weer lopen naar San Basilio was natuurlijk onhandig – en niet meer nodig toen Afro-Colombianen legaal en in vrijheid in Cartagena konden wonen en werken, zeker nadat ze als groep erkend waren als ‘nationaal erfgoed’. Maar met de nieuwe vrijheid kwamen ook nieuwe regels. Zo is de straatverkoop in Cartagena aan regels gebonden, met name in het koloniale centrum. Eerder dit jaar werden verschillende Palenqueras beboet wegens overtreding van de regels, of ze historisch erfgoed waren of niet.

Eind maart was het geduld van de Palenqueras en hun sympathisanten op nadat twee verkoopsters een paar maanden gevangen hadden gezeten en van anderen de koopwaar in beslag was genomen. Op 27 maart trokken enkele tientallen Palenqueras in een protestmars door het historische centrum van de stad. Hoewel het er allemaal erg vrolijk uitzag, waren de vrouwen boos. Ze eisten hun recht op werk op en protesteerden tegen het politieoptreden dat hen dat onmogelijk maakte. Zich bewust van hun rol in de geschiedenis van Colombia, liepen ze van het standbeeld voor Benkos Biohó (een tot slaaf gemaakte Afrikaanse prins en een van de grondvesters van San Basilio de Palenque) via dat van de Indiaanse prinses Catalina naar de grote klok bij de stadsmuur, voor velen het middelpunt van de stad.

Rechtvaardig

Burgemeester Pedrito Pereira noemde hun eisen wel rechtvaardig, maar ze moesten zich aan de regels houden. Het is hen toegestaan om met hun manden op hun hoofd op straat hun handelswaar te verkopen, maar ze mogen – net als andere straatverkopers – geen stalletjes inrichten of anderszins de openbare ruimte blokkeren. Er staan formeel 35 Palenqueras geregistreerd onder de legale straatverkopers van de stad, waaronder Angelina Cassiani. Haar in beslag genomen tafel met handelswaar op de Plaza Bolívar was een van de aanleidingen tot de demonstratie. Hoewel de demonstratie vreedzaam verliep, kreeg Dulfry Martínez, in de gemeente verantwoordelijk voor de openbare ruimte, het wel even benauwd tijdens een pittige discussie met de demonstranten. Uiteindelijk moest hij onder politiebegeleiding het gemeentehuis weer invluchten.

De autoriteiten ontkennen dat zij discriminerend hebben opgetreden of de individuele of culturele rechten van de verkoopsters niet zouden respecteren. In tegendeel, aldus Boris Albor, commandant van de politie; de verkoopsters overtreden simpelweg de gemeentelijke verordeningen over straatverkoop. Alleen daarom was tafel van Cassiani in beslag genomen. Angelina Cassiani geeft echter een andere lezing van wat er gebeurde. Volgens haar nam de politie niet alleen haar tafel met fruit in beslag, maar ook twee manden en een kleine koelkast. Slechts het fruit kreeg ze, na lang aandringen, terug.

Rondingen

Inmiddels lijkt de relatieve rust in Cartagena teruggekeerd en verkopen de Palenqueras hun fruit weer vanuit manden op hun hoofden aan binnen- en buitenlandse toeristen in het koloniale centrum van de stad.

Ook buiten Cartagena kom je Palenqueras tegen, zoals Shirly Salgado Valdés. Zij beheert een snoepstalletje in het winkelcentrum Homecenter in Barranquilla, ten noordoosten van Cartagena. Salgado, volgens de krant El Tiempo “geliefd om haar zoetigheden en haar rondingen”, heeft het fruit waar de Palenqueras om bekend staan, verwerkt in zoetigheden die weer een hele andere markt bedienen. Hoewel Shirly Salgado haar eigen ervaringen met racisme en discriminatie heeft, lijdt haar vrolijkheid daar niet onder. Ze weet dat haar producten bij velen in de smaak vallen, zeker met Pasen als hele families er op uit trekken om samen te eten. En dan is er in de wijde omgeving van Barranquilla geen beter snoep te vinden dan dat van haar. Dat is namelijk niet alleen met liefde en volgens recepten van haar moeder en grootmoeder bereid, maar gemaakt met vers fruit en ontelbare andere ingrediënten. Bovendien wordt het geserveerd met trots op zowel haar afkomst als haar koopwaar.

Gerelateerde berichten

Schrijven zoals een vos

Schrijven zoals een vos

In de verhalenbundel Mond vol vogels van Samanta Schweblin (1978) krijgt elk personage te maken met het onverwachte, zo lezen we op de omslag. In twintig verhalen schetst de Argentijnse schrijfster verschillende werelden waarin personages het leven proberen te vatten en te beleven, soms in alledaagse situaties, soms in absurdistische omstandigheden. Schweblin woont in Berlijn. La Chispa interviewde haar per e-mail.

Lees meer
Argentijnse film Planta Permanente op 7 november in Amsterdam

Argentijnse film Planta Permanente op 7 november in Amsterdam

Op dinsdag 7 november is in de Openbare Bibliotheek Amsterdam de Argentijnse film Planta Permanente/The Lunchroom te zien. Onenigheid op de werkvloer en de manier waarop die wordt aangepakt zijn onderwerpen die in de film worden aangesneden. De film maakt duidelijk dat arbeidsconflicten geleidelijk aan minder zichtbaar zijn geworden, maar dat rechtvaardigheid nog altijd ver te zoeken is. De film wordt ingeleid door Saskia van Drunen, die in het artikel Tussen gerechtigheid en straffeloosheid de worsteling van Argentinië met het dictatoriale verleden belichtte. De vertoning van de film is een initiatief van het Instituto Cervantes en het Huelva Ibero-American Film Festival.

Lees meer
agsdix-null

Politiek & Maatschappij

agsdix-null

Kunst & Cultuur

agsdix-null

Vrije tijd & Toerisme

agsdix-null

Economie & Ondernemen

agsdix-null

Milieu en Natuur

agsdix-null

Onderzoek & Wetenschap

Blijf op de hoogte

Adverteren op onze website?

Dat kan! Tegen een scherp tarief plaatsen wij uw advertentie.

Ontvang onze nieuwsbrief

Schrijf u in en ontvang onze digitale nieuwsbrief met een overzicht van onze nieuwe artikelen.

Volg ons op social media

Wees als eerste op de hoogte van nieuwe artikelen en deel artikelen met uw netwerk.

Share This