Een uniek stukje geschiedenis behouden
In Amsterdam-West werd in oktober 2018 grote muurschildering ontdekt die door een Chileense politieke vluchtelingen in 1981 gemaakt is. De muurschildering wordt nu gerestaureerd door de toenmalige leider van de schildersbrigade Jorge Kata Nuñez, samen met een andere Chileense kunstenaar, Juan Heinsohn. Dit stukje politieke en culturele geschiedenis blijft zo voor Amsterdam behouden.
Af en toe worden bij bouwprojecten resten van middeleeuwse huizen of nederzettingen gevonden. Geen van de huidige buurtbewoners heeft daarvan meestal enig benul. Maar zo kan het ook gaan bij recentere vondsten, zelfs met een Latijns-Amerikaans tintje. In oktober 2018 werd in het hart van het Osdorpplein in Amsterdam Nieuw-West een muurschildering ontdekt. Weinig mensen wisten van het bestaan ervan. Waar kwam die muurschildering vandaan en waar hoorde die bij? Eerst werd gedacht dat het van de Cobragroep van kort na 1945 was, bekend door schilders als Karel Appel, Constant en Corneille. Dat zou je bij oppervlakkige kennismaking inderdaad even kunnen denken.
Toen ontstond het idee dat het een Chileense muurschildering kon zijn. Volgens het Centrum Beeldende Kunsten (CBK) in Rotterdam was dat inderdaad het geval. De muurschildering, getiteld Chile Vencerá (Chili zal overwinnen), was gemaakt onder leiding van de toen jonge Chileen Jorge Kata Nuñez. Toevallig was ‘Kata’, die in 2012 na 35 jaar in Nederland naar Chili was teruggekeerd, in Nederland. Hij was in Rotterdam voor de restauratie van een grote muurschildering en de expositie Reencuentro (Weerzien) van zijn grafisch werk. Kata ging in Osdorp kijken en bevestigde dat de 20 meter lange muurschildering in 1981 onder zijn leiding was gemaakt door de schildersbrigade Ramona Parra (BPR). Na 37 jaar had bijna niemand in Osdorp daar nog een herinnering aan.
Drie minuten
Toen Chileense politieke vluchtelingen na de militaire staatsgreep van 11 september 1973 tegen de socialistische president Salvador Allende naar Nederland kwamen, namen ze ruime ervaring met muurschilderingen mee. De Mexicaanse schilder David Alfaro Siqueiros, die in de Spaanse burgeroorlog muurschilderingen had gemaakt, had deze politieke kunstvorm begin jaren veertig in Chili geïntroduceerd. Eind jaren zestig kwam de beweging goed op gang met schilderbrigades van jongeren ter ondersteuning van de verkiezingscampagne van Allende. Dat was toen illegaal. Kata, geboren in 1953 in Valdivia in het zuiden van Chili, vertelde daarover in 2013: “Ik was al jong goed in tekenen en zette bij de muurschilderingen de grote lijnen uit die daarna door anderen werden ingekleurd. Dat moest heel snel gebeuren, want de politie en de rechtse groeperingen konden elk moment komen. We hebben een keer een muurschildering van dertig meter in drie minuten gemaakt.”
Nadat Allende in 1970 de verkiezingen had geworden, konden de brigades legaal aan de slag. Kata: “We schilderden minder teksten en meer symbolen in veel kleuren, zoals melk voor kinderen, sterren en bloemen. Het was een idealistische, romantische tijd.” Na de staatsgreep gingen Kata en anderen door, maar dat was erg gevaarlijk: “In 1974 ben ik opgepakt en langdurig gemarteld. Ik werd tot twintig jaar veroordeeld. Een paar jaar later werd dat omgezet in ballingschap.”
Schilderbrigade
Na aankomst in Nederland in 1977 zat Kata weer snel bij een schilderbrigade. Hier was het werk legaal en kon hij via kunstopleidingen zich breder als kunstenaar ontwikkelingen. Kata heeft hier ongeveer zeventig muurschilderingen gemaakt. Nergens in Nederland zijn zo veel Chileense muurschilderingen gemaakt als in Rotterdam, waar vijf brigades en twee collectieven actief waren. Ze droegen eraan bij om de tot dan toe nogal grijze en grauwe stad kleurrijker te maken en gaven bekendheid aan de strijd van Chilenen tegen de dictatuur. Daarbij werden ze gesteund door de Rotterdamse Kunststichting (RKS) en burgemeester André van der Louw, die nauw bij de Chili betrokken was.
Verreweg de meeste Chileense muurschildering in Nederland zijn inmiddels verdwenen. In Rotterdam is wel iets gerestaureerd en zijn ook muurschilderingen van na 1990 – het einde van de dictatuur in Chili – met deels nieuwe thema’s en een wat andere stijl nog te zien, vooral van Kata en de iets jongere Juan Heinsohn. Die kunstenaars zaten destijds bij brigades van verschillende linkse partijen, maar zijn inmiddels allang goede vrienden. En ze werken nu samen aan een prachtige opdracht van het bouwbedrijf dat de muurschildering ontdekte en de gemeente Amsterdam. Ze werken aan de restauratie van het kolossale kunstwerk en verwachten daar op 22 juli mee klaar te zijn. Helaas kun je de nu 69- en 64-jarige kunstenaars niet aan het werk zien door in de bouwzone geldende veiligheidsmaatregelen. De muurschildering wordt een onderdeel van het Stadskantoor van Amsterdam Nieuw-West. En daarmee blijft een belangrijk stukje politieke en culturele geschiedenis, op anderhalve kilometer afstand van het Allende-monument, ook in Amsterdam behouden.
