Politiek & Maatschappij

Oversteken in Bolivia: volg de ‘cebra’

11 april 2021

Auteur: Frank Bron

De verkeerszebra, cultureel erfgoed in Bolivia.

Rond het jaar 2000 was het gemotoriseerde verkeer in de belangrijkste Boliviaanse stad La Paz dermate toegenomen dat het vooral stil stond. In de stad, gebouwd in een smalle vallei hoog in de Andes, was geen ruimte voor extra wegen. Gevolg: er werd bijna letterlijk gevochten om elke centimeter asfalt. Vooral voetgangers raakten in de verdrukking, te meer daar de meeste chauffeurs geen idee hadden waar zebrapaden voor dienden of dat voetgangers ook verkeersdeelnemers zijn.

Veel Bolivianen geven toe dat er in het verkeer in het land een enorm gebrek aan beschaving heerst. Bovendien kennen de meeste automobilisten de verkeersregels, die er wel degelijk zijn, niet. Rond het jaar 2000 was de verkeersveiligheid op een dieptepunt beland, met name in de belangrijkste stad van het land en zetel van de regering, La Paz.

Pablo Groux, die toen werkte voor de gemeente La Paz, sprak op een bijeenkomst met de ‘groene’ burgemeester Antanas Mockus van Colombia’s hoofdstad Bogotá, waar de situatie vergelijkbaar was. Volgens Mockus waren Colombianen banger om belachelijk gemaakt te worden dan voor verkeersboetes. Daarom had hij besloten niet de verkeerspolitie uit te breiden maar om mimespelers in te zetten om chauffeurs aan de verkeersregels te herinneren. En met succes: tijdens zijn eerste termijn als burgemeester van 1995 tot 1997 nam het aantal verkeersdoden in Bogotá met de helft af.

Zebrakostuum

Dat wilde Groux ook wel en hij bedacht het concept van de verkeerszebra in een duidelijke verwijzing naar de zebra’s (cebras in het Spaans), de oversteekplaatsen waar zo veel voetgangers verkeersslachtoffer werden. Als zebra’s verklede mensen moesten onderdeel worden van een breder Verkeersplan voor de stad, met als doel zowel de verkeerschaos als het aantal slachtoffers terug te dringen.

Het Verkeersplan ging in 2001 van start met 24 zebra’s. Ondertussen werden ook de zebrapaden in de stad duidelijker gemarkeerd. De bedoeling was dat de zebra’s mensen – automobilisten, maar ook voetgangers – die zich gevaarlijk gedroegen, persoonlijk maar op een ludieke manier aan zouden spreken. Ook moesten zij voetgangers helpen oversteken. Het plan ging er, waarschijnlijk terecht, vanuit dat de inwoners zich niet veel van een meer traditionele campagne zouden aantrekken.

Het eerste zebrakostuum bestond uit twee onderdelen. Twee mensen in het pak vormden zo samen een viervoeter. Jonge snoepverkopers en schoenpoetsers werden, tegen een kleine vergoeding, in het kostuum gehesen en met minimale instructies losgelaten in het verkeer. Echter, de plotselinge aanwezigheid van zebra’s in het straatbeeld werd niet begrepen en de zebra’s zelf snapten hun rol binnen het Verkeersplan evenmin: zij haalden gewoon capriolen uit op straat. Dat onbegrip leidde soms tot agressie tegen de zebra’s en ook tot ongelukken.

Zebrafilosofie

Vanaf 2006 kreeg danseres Kathia Salazar (foto) de leiding over het programa cebra. Zij legde de nadruk op de gedachten achter de verkeerszebra (de ‘zebrafilosofie’), richtlijnen voor burgercultuur (geen geweld, niet schreeuwen, we helpen elkaar) en een concreet trainingsprogramma voor jongeren om de ‘zebrahouding’ aan te leren met veel nadruk op ‘geduld’. Salazar voegde artistieke uitingen als toneelgebaren, dans en lichaamstaal toe waar de deelnemers ook buiten het zebrapak profijt van hadden. Intussen is ‘Mamá Cebra’, zoals Salazar al gauw genoemd werd, gemeenteraadslid van La Paz en was in 2015 zelfs tijdelijk burgemeester van de stad.

Dankzij Mama Zebra werd de Boliviaanse zebra vooral een vrolijke Stedelijke Opvoeder. De zebra’s gingen enthousiast aan de slag om de cultuur van de Paceños te verbeteren door middel van het goede voorbeeld op straat. Het zebrapak was al aangepast: niet meer, heel onhandig, twee mensen in één pak, maar gewoon een zebrakostuum per persoon. Op dit moment telt de stad tegen de 300 tweevoetige verkeerszebra’s.

Het werkte, de sfeer op straat verbeterde en het aantal dodelijke slachtoffers nam af van 1800 in 2013 naar zo’n 600 vijf jaar later. Dat trok ook buiten La Paz de aandacht; vanaf 2010 liepen er al zebra’s rond in de zuidelijke stad Tarija en later ook in andere steden van het land zoals in Cochabamba (foto).

Cultureel erfgoed

Door permanent het goede voorbeeld te geven maar mensen niet te straffen als ze iets fout deden, is de zebra intussen synoniem geworden met welzijn, dankbaarheid, liefde en respect. Ook de zebra’s zelf bloeiden op. Ze waren meestal afkomstig uit de armere wijken en kregen zo de kans om iets te leren en hun zelfbeeld te verbeteren. Maar ook anderen die dat wilden, konden in een zebrapak iets voor hun stad te doen. De zebra werd een symbool dat de hele stad met bijna een miljoen inwoners verenigde. In 2015 werden de verkeerszebra’s officieel benoemd tot ‘cultureel erfgoed van La Paz’.

Hoewel Bolivianen nog steeds geen heren (of dames) in het verkeer zijn, zijn ze allemaal gek op hun zebra’s, liefkozend ‘cebritas’ (zebra’tjes) genoemd. Vooral kinderen houden van de vrolijke verkeersregelaars, toeristen gaan met hen op de foto en automobilisten rijden braaf een stukje terug als ze op een zebrapad staan en een zebra hen eraan herinnert dat dat niet de bedoeling is. Soms wacht zelfs een buschauffeur nog even tot een zebra een ouder iemand de weg over geholpen heeft, al is zijn verkeerslicht groen! Applaus van de zebra, en de omstanders, is dan zijn beloning.

De Boliviaanse verkeerszebra’s zijn pertinent geen verlangstuk van de verkeerspolitie, legt Patricia Grossman uit. Als politiek verantwoordelijke voor het zebraprogramma van 2005 tot 2011 stopte ze ook het gebruik van stopbordjes en fluitjes want dat deed te veel aan politie denken. Hooguit hebben de zebra’s ze nu een vrolijk vlaggetje in hun hand. Ze kunnen geen bekeuringen uitschrijven maar door hun dansjes en overdreven gebaren wel automobilisten aan het lachen maken. De bedoeling is niet de chauffeurs voor gek te zetten maar hen vriendelijk duidelijk te maken dat stopstrepen er zijn om te stoppen en zebrapaden geen parkeerplaatsen zijn. Als het moet strekt een zebra zich al smekend uit op de motorkap van een auto-in-overtreding. Ook houden ze soms een auto tegen tot de chauffeur zijn of haar veiligheidsriem heeft omgedaan of stopt met telefoneren.

Ezeltje

In 2016 ontving het Boliviaanse Zebra Stedelijke Opvoeders Programma in China de Internationale Prijs van Guangzhou voor Stedelijke Innovatie omdat het zo makkelijk ook elders op te zetten is en vanwege het tweeledige karakter van het programma: educatief en sociaal.

In hetzelfde jaar kreeg Zebra’tje in de campagne gezelschap van Ezeltje (Burrito), die meer fout gedrag vertoont. Beiden worden uitgebreid gebruikt in allerlei stedelijke programma’s op sociale en andere media. Ezeltje zit bijvoorbeeld luid toeterend achter het stuur in een bus (veel Bolivianen herkennen dat). Zebra’tje zegt hem, met de handen voor de oren dat hij niet nodeloos moet toeteren. Waarop Ezeltje zegt: “Praat eens wat harder want ik versta je niet!” Dat doet het goed in de media, maar op straat het slechte voorbeeld geven is natuurlijk geen goed idee, dus daar heeft Zebra’tje het rijk nog alleen.

Inmiddels voeden Zebra’tje en Ezeltje de Bolivianen niet alleen op in het verkeer, maar ook qua beleefdheid, gezondheid, hygiëne en, hoe kan het ook anders, anti-coronamaatregelen. Bolivianen worden geacht afstand tot elkaar te houden en mondkapjes te dragen, maar velen hebben daar, net als Ezeltje, geen zin in. Zebra herinnert hem aan zijn verplichtingen. Hij spreekt daarmee de Bolivianen niet rechtstreeks aan, maar die voelen zich wel aangesproken – en niemand wil natuurlijk Ezeltje zijn.

Anoniem

Op straat echter, houden de zebra’s zich vooral bezig met verkeersveiligheid en gezelligheid. Inmiddels kunnen ook toeristen ‘zebra voor een dag’ worden en is de zebraschool nog steeds populair. 28 januari dit jaar zijn er weer 108 zebra’s afgestudeerd, in La Paz alleen al. Velen vinden het heerlijk om, onherkenbaar en anoniem in hun streepjespak, vrolijkheid op straat te brengen. Anderen doen graag iets om hun stad leefbaarder te maken en hun medeburgers te helpen oversteken of even te laten lachen. Sommigen doen dit vaak, anderen af en toe.

Een aandachtspunt voor gemeenten die ook met zebra’s aan de slag willen is de opleiding. Die moet niet alleen goed zijn, maar kan evenmin verslappen. Ook een verkeerszebra kan niet leven van applaus en kindertekeningen, dus het verloop is vrij groot. In La Paz is dat begrepen en wordt het verloop niet als een probleem gezien. Zelfs al loopt iemand die de zebraopleiding heeft gevolgd, niet meer in een zebrapak over straat, hij of zij blijft een zebra en wacht op de stoep tot het voetgangerslicht op groen springt. Of stopt voor het rode verkeerslicht. Of doet een mondkapje voor in een winkel. In elk geval heeft een ex-zebra meer geduld dan een Boliviaan die nooit zebra was. Dat klinkt als een rare zin maar is het niet.

Deze bijdrage is onderdeel van de Bolivia special (april/mei 2021)

Bronnen o.a: theatlantic.com, en.wikipedia.org, correodelsur.com

Gerelateerde berichten

Democratie in Latijns-Amerika niet langer vanzelfsprekend

Democratie in Latijns-Amerika niet langer vanzelfsprekend

Afgelopen jaar is de wereld weer iets minder democratisch geworden en in Latijns-Amerika is de terugval het grootst. Dat komt met name door de scherpe daling van het democratiegehalte van een aantal Midden-Amerikaanse landen. Van het idee van twintig jaar geleden dat de democratie in Latijns-Amerika vrij stevig was verankerd, is weinig meer over. Zo blijkt uit de Democracy Index 2023.

Lees meer
Uitzending Spoorloos 1 november over geroofde Argentijnse baby’s

Uitzending Spoorloos 1 november over geroofde Argentijnse baby’s

De uitzending was woensdagavond 1 november, maar kan op Uitzending gemist worden teruggekeken. In de laatste uitzending van dit seizoen vertelt de in Nederland woonachtige Ana haar verhaal. Tien jaar geleden werd middels DNA-onderzoek vastgesteld dat zij tot de zogenaamde roofbaby’s behoort. Haar beide ouders zijn tijdens de Videla-dictatuur vermoord. Haar moeder was vijf maanden zwanger toen zij werd gearresteerd. Op één klein berichtje kort na haar arrestatie werd nooit meer iets van haar vernomen. Haar dochter Ana is geadopteerd, iets dat zij pas op 36-jarige leeftijd te horen kreeg.

Lees meer
agsdix-null

Politiek & Maatschappij

agsdix-null

Kunst & Cultuur

agsdix-null

Vrije tijd & Toerisme

agsdix-null

Economie & Ondernemen

agsdix-null

Milieu en Natuur

agsdix-null

Onderzoek & Wetenschap

Blijf op de hoogte

Adverteren op onze website?

Dat kan! Tegen een scherp tarief plaatsen wij uw advertentie.

Ontvang onze nieuwsbrief

Schrijf u in en ontvang onze digitale nieuwsbrief met een overzicht van onze nieuwe artikelen.

Volg ons op social media

Wees als eerste op de hoogte van nieuwe artikelen en deel artikelen met uw netwerk.

Share This