Het uiten van verlangen naar sociale verandering
In de jaren twintig van de vorige eeuw kwam er in Mexico een muralisten beweging opgang. Beroemde kunstenaars – zoals ‘los tres grandes’ – schilderden met behulp van overheidssubsidies de muren van overheidsgebouwen en publieke scholen in Mexico-Stad vol met indrukwekkende muurschilderingen die moesten bijdragen aan het verenigen van het door de revolutie verscheurde land. De muralisten beweging heeft een grote invloed gehad op moderne en activistische kunst wereldwijd die vandaag de dag nog altijd zichtbaar is.
Muralisme in Mexico werd zo’n honderd jaar geleden ingezet als bewuste strategie om een gepolariseerde samenleving te verenigen en historisch gemarginaliseerde groepen een plek in de Mexicaanse geschiedenis te geven. ‘Los tres grandes’ (de grote drie) José Clemente Orozco, Diego Rivera en David Alfaro Siqueiros hebben in de jaren twintig van de vorige eeuw een artistieke revolutie ontketend die niet alleen een grote invloed heeft gehad op latere Mexicaanse politiek geëngageerde kunstenaars en activisten, maar ook in het buitenland flink wat heeft los gemaakt. Bijna een eeuw na de eerste grote muurschilderingen geschilderd in opdracht van de Mexicaanse staat, staan de straten van Mexico-Stad – en velen andere steden wereldwijd – vol met muurschilderingen die één ding gemeen hebben: een verlangen naar sociale verandering.
De muralisten renaissance
Muralisme is onmiskenbaar verbonden met politiek. Na de Mexicaanse revolutie van 1910, die een einde maakte aan de dictatuur van Porfirio Díaz en de politieke onrust die jaren duurde en zo’n miljoen Mexicanen het leven kostte, werd een nieuwe politieke partij opgericht die de wederopbouw van een democratisch Mexico moest verzorgen: de Partij van de Institutionele Revolutie (PRI). Zij kwam in 1929 aan de macht. Mexico leek daarmee in de handen te zijn gekomen van de eigen arbeiders in plaats van buitenlandse investeerders en een klein groepje grootgrondbezitters dat de rest van de bevolking onderdrukte. De nieuwe regering streefde naar het creëren van een nieuwe samenleving gebaseerd op haar rijke traditie, om een gevoel van gedeelde Europees/inheemse identiteit te creëren, een mestizo identiteit. Omdat het merendeel van de bevolking analfabeet was, werd kunst ingezet om dit te verwezenlijken.
De overheid verstrekte subsidies aan populaire kunstenaars – zoals de bovengenoemde ‘tres grandes’- om de muren van eeuwenoude koloniale gebouwen, prestigieuze scholen en overheidsgebouwen te verfraaien met muurschilderingen waarop de geschiedenis van Mexico te zien is, of beter gezegd, de niet eerder vertelde geschiedenis. Mexicaanse helden, zoals Benito Juárez en Miguel Hidalgo, werden neergezet als helden, terwijl de Spaanse kolonisten duidelijk de rol van gewelddadige vijand kregen. Inheemse volken werden daarentegen afgebeeld als nobel en sympathiek, volken die indrukwekkende beschavingen bouwden voordat de Spanjaarden hun land innamen en de inheemse gemeenschappen uitmoorden of tot slaaf maakten. Bovendien tonen de muurschilderingen hoe de inheemse bevolking de Spanjaarden tijdens de onafhankelijkheidsoorlog heldhaftig versloegen en hoe eenvoudige boeren vochten in de revolutie. De muurschilderingen presenteerden de inheemse bevolking en boeren als de kern van de Mexicaanse samenleving en veranderden hiermee het Mexicaans historisch narratief. De muralisten waren tevens prominente politieke activisten en hun voorliefde voor marxisme en de klassenstrijd waren vaak zichtbaar in hun werken. Ze beschouwden kunst als de ultieme vorm van menselijke expressie en gebruikten hun invloed om hun politieke mening over te brengen.
Invloed over de grens
De werken van Rivera en de andere voorlopers van de zogenoemde muralisten beweging hebben een diepe impact gehad op hoe muurschilderingen kunnen worden gebruikt om ideeën over te brengen. De invloed breidde zich onder meer uit in andere Latijns-Amerikaanse landen zoals Guatemala, Ecuador en Brazilië. De grootste invloed hadden ze echter in de Verenigde Staten waar Mexicaanse muralisten, zoals Orozco, Rivera en Siqueiros, in de jaren twintig en dertig heentrokken toen de Mexicaanse overheidssubsidies opdroogden. Amerikaanse kunstenaars, met name Afro-Amerikaanse schilders zoals Jacob Lawrence en Charles White, raakten onder de indruk van de muurschilderingen die de transformatie van de strijd van het volk voor vrijheid en rechtvaardigheid in beeld brachten. Hun muurschilderingen, zoals Five Great American Negroes van Charles White, hebben bijgedragen aan het creëren van een nieuwe Amerikaanse identiteit; een identiteit waar de geschiedenis, strijd en levens van Afro-Amerikanen onderdeel van zijn.
De wedergeboorte van het muralisme in Mexico
In Mexico was de muralisten beweging voornamelijk actief tussen 1920 en 1970. Wie vandaag de dag door Mexico-Stad loopt, ziet dat de beweging echter niet is uitgestorven maar wel veranderd. De muren en gebouwen van veel wijken in de stad staan vol met talloze kleurrijke muurschilderingen, met vaak een politieke boodschap. Hedendaagse muralisten zijn voornamelijk jonge kunstenaars die een politieke, inheemse en culturele boodschap willen overdragen.
Een voornaam verschil met het oorspronkelijke Mexicaans muralisme is dat de moderne muurschilderingen op de muren aan de buitenkant van openbare gebouwen worden geschilderd in plaats van aan de binnenkant, zoals de beroemde werken van ‘los tres grandes’. Dit zorgt ervoor dat de muurschilderingen werkelijk beschikbaar zijn voor iedereen. Het hedendaags muralisme wordt ook vaak graffiti of street art genoemd. Volgens sommige kunstenaars onderscheidt hedendaags muralisme zich van graffiti en street art doordat het dient als middel om politieke, morele en pedagogische boodschappen over te brengen en zich richt op alle sociale klassen van de samenleving. Daarbij worden muurschilderingen vaak gesponsord door bijvoorbeeld de overheid of organisaties. Dit in tegenstelling tot (sociale) graffiti of street art, waarin vaak een specifiek statement wordt gemaakt door de kunstenaar.
Met name sinds het begin van de zogenoemde ‘War on Drugs’ in 2006, telt Mexico honderdduizenden slachtoffers van mensenrechtenschendingen. Uit frustratie en woede over de misdaden en de enorme straffeloosheid hieromtrent, hebben familieleden van slachtoffers door heel het land zich georganiseerd. Muurschilderingen worden ook door deze groeperingen ingezet als middel om de slachtoffers te eren en tegelijkertijd aandacht te vragen voor de misdaden en straffeloosheid.
#VaPorlaRoma
In de wijk la Roma in Mexico Stad domineren muurschilderingen gesigneerd met de hashtag VaPorlaRoma het straatbeeld. #VaPorlaRoma is een campagne van een jongerencollectief dat zich inzet om de tradities en cultuur van inheemse gemeenschappen in die werken of wonen in de wijk te promoten. Aan de campagne hebben artiesten uit heel het land meegewerkt met als doel de slachtoffers van de aardbeving die Mexico Stad trof op 17 september 2017 te eren en tegelijkertijd de inheemse gemeenschap en cultuur de plek en erkenning te geven in de wijk die het verdient. De wijk la Roma verwierf internationale bekendheid met de gelijknamige film van Alfonso Cuarón die in 2019 de Oscar voor beste niet-Engelstalige film won. De wijk werd in de jaren twintig ingericht voor de bovenklasse, maar werd langzamerhand een middenklasse wijk. Dit veranderde echter aan het begin de 21e eeuw door de opkomst van de culinaire en kunstscene in de wijk die veel kunstenaars en expats heeft aangetrokken. Als gevolg hiervan zijn prijzen van de woningen flink gestegen waardoor veel oorspronkelijke bewoners naar elders moesten verhuizen.
De #VaPorlaRoma campagne herinnert bewoners en bezoekers eraan dat la Roma niet alleen een hipster walhalla is, maar een diverse wijk waarin voor iedereen plaats is, of in ieder geval zou moeten zijn. Het doel van de campagne is 68 muurschilderingen te creëren, verwijzend naar het aantal inheemse gemeenschappen in Mexico. Groepen van de Mexicaanse bevolking die – zeker in de stad – vaak onzichtbaar zijn, worden zo letterlijk in beeld gebracht
Artistieke expressie
Het Mexicaans muralisme heeft niet alleen Orozco, Rivera en Siqueiros wereldwijd op de kaart gezet, maar ook een stroom van politiek geëngageerde publieke kunst op gang gebracht. Muurschilderingen zoals de Geschiedenis van Mexico van Diego Rivera of de Mars van de mensheid op aarde naar het heelal van David Alvaro Siquieros zijn wellicht nog niet geëvenaard, maar de strategie om muralisme te gebruiken als politieke boodschap of een gevoel te creëren van exclusiviteit – en historisch gemarginaliseerde groepen een plek in de samenleving te geven – is levendiger dan ooit. Muralisme als legitieme vorm van artistieke expressie of activisme wordt inmiddels wereldwijd omarmd.
Deze bijdrage is onderdeel van de special Film, muziek & street art
