In zijn boek onderzoekt Ricardo Bedoya enkele veranderingen die tot dusver in de 21e eeuw hebben plaatsgevonden in de stilistische aanpak van de Latijns-Amerikaanse cinema. “De doorbraak van het digitale tijdperk en de opkomst van jonge filmmakers vormen een vernieuwingsimpuls die niet alleen te zien is in de productie uit filmlanden als Argentinië, Brazilië en Mexico, maar ook uit landen die geen constante filmproductie kennen, zoals Bolivia, Peru en Uruguay”, meent Bedoya.
El Cine latinoamericano del siglo XXI: tendencias y tratamientos (Latijns-Amerikaanse cinema van de eenentwintigste eeuw: trends en procedés) is de titel van het boek dat Ricardo Bedoya op zaterdag 5 september presenteerde op de XXV Internationale Boekenbeurs van Lima, die dit jaar virtueel plaatsvond van 21 augustus tot 6 september. In dit werk analyseert Bedoya, verbonden aan de Faculteit Communicatie van de Universiteit van Lima en een gerenommeerd filmrecensent, tweehonderd Latijns-Amerikaanse films. Hij doet dit in het licht van de cinematografische procedés die zijn ontwikkeld tijdens de eenentwintigste eeuw en de trends die de cinema van deze regio kenmerken. Naast hun specifieke verschillen zijn de films verbonden door de wil om geschriften en narratieve vormen opnieuw te definiëren en gebruik te maken van meerdere vormen van representatie.
Welke trends heeft de Latijns-Amerikaanse cinema gedurende deze eeuw gevolgd?
“Er is een zeer sterke neiging om met geheugen en intimiteit te werken. Wat de herinnering betreft, doel ik op politieke gebeurtenissen uit het verleden, vooral gebeurtenissen die hebben geleid tot trauma’s als gevolg van het geweld dat door overheden is veroorzaakt. Bijvoorbeeld de Argentijnse en Chileense dictaturen. Maar er is ook een lijn van hedendaagse cinema die verwijst naar het zelfportret, de zelffictie. De filmmaker kijkt naar zichzelf en zijn omgeving en zet die intimiteit om in opnamemateriaal.
Aan de andere kant is er een trend naar de zogenaamde cine del dispositivo. Dat wil zeggen, films die zijn gemaakt door zichzelf beperkingen op te leggen. De regisseurs beperken zich tot bepaalde elementen en vaste regels. De hele film wordt bijvoorbeeld opgenomen met de camera in de hand of op een podium of binnen de grenzen van een gesprek met een bepaalde persoon. Het boek analyseert ook de nieuwe behandeling van ruimtes, of deze nu stedelijk of landelijk zijn, en hoe ze worden getransformeerd; hoe sommige traditionele ruimtes worden afgebroken en nieuwe worden gevormd.”
Film Noir: scene uit Big Combo
Welke genres voeren de boventoon?
“Er is een heel proces gaande van het zich opnieuw toe-eigenen van genres. Met andere woorden, er is een dialoog gaande met traditionele genres. Wat de Latijns-Amerikaanse cinema van de laatste jaren doet, overigens net als de wereldcinema, is enkele elementen van traditionele genres gebruiken om ze vervolgens te transformeren. Dit op zo’n manier dat die schema’s van traditionele genres bepaalde gebieden van de Latijns-Amerikaanse samenleving belichten, van de politiek of van de privéomgeving van de filmmakers. Zo wordt er veel gewerkt met het politiegenre, de film noir, de horror en met road movies. Die laatste zijn een typisch Noord-Amerikaans genre, maar dat in de Latijns-Amerikaanse cinema een andere dimensie krijgt. Komedie is een genre dat zichtbaarder is in commerciële theaters en succesvoller is in termen van publieksbezoek. Maar in Peru worden in veel regio’s films gemaakt en deze productie is minder bekend. Er worden melodrama’s, horrorfilms en sociale films gemaakt; er wordt met veel genres gewerkt.”
Welke regisseurs beschouwt u als de meest representatieve in Latijns-Amerika?
“In Argentinië is Lucrecia Martel een zeer sterke figuur en er zijn andere zeer getalenteerde regisseurs zoals Lisandro Alonso, ook Argentijn, en João Moreira Salles en wijlen Eduardo Coutinho in Brazilië, en nog veel meer.”
Wat zijn de meest succesvolle of bekroonde films geweest?
“Commercieel gezien zijn dat Estación Central (Centraal Station, uit Brazilië); Nueve reinas ( Negen koninginnen, uit Argentinië); El secreto de sus ojos (Het geheim van hun ogen, uit Argentinië) en Gloria (Chili). Er zijn ook andere films die niet zo’n brede verspreiding hadden, maar wel erg goed waren, zoals El auge del humano ( De opkomst van de mens, uit Argentinië) en Las Plantas (De planten uit Chili). 
Maar als er een hausse is in de Latijns-Amerikaanse cinema en er films zijn die meedoen op internationale festivals, is dat omdat regeringen hebben ingezien dat cinema heel belangrijk is, omdat het een beeld van het land projecteert. Dat is de reden waarom ze ondersteunings- en promotiemechanismen hebben gecreëerd, waardoor cinema een zeer bijzondere relevantie heeft gekregen. In Chili en Colombia is er bijvoorbeeld een zeer succesvol beleid, terwijl Argentinië en Brazilië een lange cinematografische traditie hebben. In Midden-Amerikaanse landen is de productie klein, maar ze worden berucht. Uruguay, op zijn beurt, begint een grotere aanwezigheid te krijgen.”
Hoe wordt film gepromoot in andere landen?
“Er zijn mechanismen om de filmproductie met overheidsfondsen te stimuleren. Middelen worden verkregen uit de filmvoorstellingen, aangezien een deel van het entreekaartje naar een speciaal fonds gaat. Er zijn ook bijdragen van particuliere bedrijven, die in ruil daarvoor belastingvoordelen ontvangen. Dat zijn beleidsmaatregelen die de productie ondersteunen.
Daarnaast zijn er anderen methodes die de aanwezigheid van films op festivals ondersteunen. Festivals zijn beurzen met stands uit verschillende landen, waar mensen informatie krijgen over de films. Deze campagnes trekken de aandacht naar de films van elk land en dienen zelfs om buitenlandse opnames op het grondgebied van het land te promoten. Dat is heel belangrijk, want een Hollywoodfilm kan in een Latijns-Amerikaans land worden opgenomen en dat brengt veel geld in het laatje van restaurants en hotels.”
Hoeveel films worden er jaarlijks in Peru geproduceerd?
“In Peru zijn er tussen de vijftig en zestig speelfilms per jaar, maar er worden er amper twintig of vijfentwintig in bioscopen vertoond. De rest heeft een beperkte vertoning in de eigen regio, in parallelle circuits. Hoewel er een filmwet is die prijsvragen promoot en uitschrijft, is deze beperkt en afhankelijk van de budgettaire middelen. Het is een willekeurig systeem, omdat wedstrijden geen permanente activiteit kunnen creëren. Met een wedstrijdsysteem kun je geen investering voorzien, je kunt niet plannen, want alleen enkelen winnen de wedstrijden. Veel beter dan een op wedstrijden gebaseerd ondersteuningssysteem voor film zijn op fondsen gebaseerde systemen, die duidelijke mechanismen voor toekenning creëren.”
Bestaat er een Latijns-Amerikaans stempel, een bijzonderheid die de cinema van deze regio onderscheidt ten opzichte van andere producties?
“Er is altijd een onderscheid geweest, omdat we op een continent leven met zeer uitgesproken politieke en economische conflicten, zeer duidelijke sociale breuklijnen, en de Latijns-Amerikaanse cinema heeft dit allemaal op een creatieve manier vastgelegd. We kunnen een melodrama vinden dat raakt aan een zeer ernstig probleem dat zich voordoet in een van de landen, of een komedie die zich bezighoudt met diepgewortelde zaken of die de eigen culturele tradities weerspiegelt.”
Dit interview is eerder verschenen in het Fondo Editorial de la Universidad de Lima en vertaald en bewerkt door Maja Haanskorf.
Dit artikel is onderdeel van de special Film, muziek & street art
