Interview met Jennifer Clement over haar boek Gebed voor de vermisten
Meiden die zich in holen in de grond moeten verstoppen. Het is fictie, maar Gebed voor de vermisten van Jennifer Clement (1960) is gebaseerd op de werkelijkheid. In deze roman van de Amerikaans-Mexicaanse schrijfster staat de 14-jarige Ladydi Garcia Martínez centraal, die met haar moeder Rita in een boerendorpje in Guerrero woont. In deze Mexicaanse deelstaat heersen wetteloosheid en geweld van drugsbendes. Die stelen mooie jonge vrouwen om hen als privé-seksslavin of prostituee te houden. Meestal keren de vrouwen daarvan niet meer terug. De pijn van de slachtoffers en onwetendheid van de achterblijvers houden elkaar in een trieste balans.

La Chispa sprak Clement in januari, toen ze deelnam aan het Writers Unlimited literatuurfestival in Den Haag. Ze schrijft over zaken die haar raken. Van Clement verscheen eerder een boek over de mishandeling en uitbuiting van huishoudelijk personeel, Waar gebeurd verhaal gebaseerd op leugens. Nu heeft ze een boek over vrouwenontvoeringen geschreven. “Toen ik Gebed voor de vermisten schreef, kon ik de gedachte aan jonge meiden die gestolen worden niet verdragen. Ze moeten zich verstoppen in holen in de grond. Het is tegenstrijdig: meisjes moeten zich zo onaantrekkelijk en lelijk mogelijk maken, terwijl deze wereld hen leert dat ze mooi moeten zijn. Zeker in Latijns Amerika is schoonheid belangrijk. Maar als je een bonita bent, dan word je gestolen.”

Compliment

Clement, geboren in de VS, kwam als baby naar Mexico. Hoewel Spaans en Engels beiden haar moedertaal zijn, schrijft ze in het Engels. “W.S. Merwin, een bekende Amerikaanse dichter, maakte mij een mooi compliment: ‘Ze schrijft in het Engels, maar droomt in het Spaans’. Een treffende manier om te zeggen dat ik in twee werelden leef. Recensenten vinden dat mijn Engels een Spaanse warmte en gevoel in zich heeft.”

Clement ging naar een heel strikte Britse school. “Dat heeft mij gevormd als persoon en schrijver. Ik ben thuis in de Spaanstalige literatuur, maar ken de Britse en Amerikaanse ook goed.” Toch wordt Clement als Mexicaanse schrijver beschouwd. “Schrijvers als Elena Poniatowska en Luis Miguel Aguilar hebben gezegd dat dit absoluut een Mexicaanse roman is, en dat het niet uitmaakt in welke taal het is geschreven.”

Andere literaire critici vinden haar boek liefdevol, een contrast met verhalen met seks en dramatisch geweld. “Het boek is goed ontvangen in Mexico, omdat er in de traditie van de narcoliteratuur weinig romans zijn geschreven over het effect van het geweld op vrouwen en jonge meiden. In die zin is mijn boek vernieuwend. De meeste narcoliteratuur is gewelddadig en seksueel geladen. Vrouwen worden clichématig neergezet: de hoer, het meisje dat op tafel danst, zoals in politie- en detectiveromans. Mijn boek is een soort van requiem. Ook lezers reageren positief.”

In Mexico is het boek inmiddels verschenen onder de titel Ladydi. “Ik heb het boek niet zelf naar het Spaans vertaald, maar ben er wel nauw betrokken bij geweest. De naam Ladydi is misschien grappig als Latijns-Amerikanisering van een buitenlandse naam, maar tegelijkertijd een manier van toe- eigenen.

Hemingway

Clement is niet over een nacht ijs gegaan. Elf jaar lang deed ze onderzoek en kwam ze regelmatig in het gebied. In die periode was ze drie jaar voorzitter van PEN Mexico (Poets, Essayists and Novelists), een wereldwijde mensenrechtenorganisatie die opkomt voor de vrijheid van meningsuiting. “We hielden ons bezig met vermiste en vermoorde journalisten. In de afgelopen tien jaar zijn in Mexico meer dan negentig journalisten vermoord en acht worden vermist. Meestal omdat ze onderzoek deden naar corruptie. Ik ben veel in de gevangenis geweest en heb gesproken met vrouwen van drugshandelaren. Daar heb ik ongelooflijke verhalen gehoord. Hemingway had het altijd over de ijsberg onder het boek. Ik kom van jongs af aan in Guerrero. Ik ken de mensen, de dorpen en voel me er op mijn gemak. Wat er nu allemaal gaande is, is voor mij helaas geen verrassing.”

Luchtafweerraketten

Ondanks het geweld in Mexico, zal Clement er nooit weggaan. “Het is een ongelooflijk mooi land. Het probleem is dat Mexico in een verschrikkelijk slecht huwelijk met de Verenigde Staten zit. Mexico kan haar problemen nooit oplossen zonder de VS, want daar is de drugsconsumptie. Het andere grote probleem vormen de enorme hoeveelheden wapens die vanuit de VS Mexico binnen komen, legaal en illegaal. Het is big business. Volgens een studie van de universiteit van San Diego zou bijna de helft van de Amerikaanse wapenhandelaren failliet gaan, als er geen wapens meer naar Mexico zouden gaan. Dit is kapitalisme op z’n slechtst.”

De oplossing is helder voor Clement. “Drugsgebruik moet gelegaliseerd worden. Het is een gezondheidszorgkwestie, geen criminele aangelegenheid. Om het geweld in te dammen, moeten beide landen zich inspannen om te voorkomen dat er wapens Mexico binnen komen. Ze hebben in Mexico luchtafweerraketten gevonden. Die kunnen alleen vervoerd worden op grote vrachtwagens, dus… De astronomische bedragen die drugskartels verdienen, gaan ons voorstellingsvermogen te boven. De drugskartels zijn geïnfiltreerd in de lokale overheden. Dat gebeurt al langer, maar het wordt erger en erger. De lokale overheid op het platteland is volledig corrupt. De politie, het leger idem dito. Alle instituties zijn verrot.”

Culturele DNA

Hoewel het een zwaar onderwerp is, wordt het boek nergens pessimistisch of deprimerend. Volgens Clement komt dat door de humor en poëzie die ze gebruikt. “Hoe bestaan het goddelijke en het wereldlijke, schoonheid en lelijkheid naast elkaar? Die combinatie intrigeert me en maakt het boek dragelijk om te lezen.”

Het boek gaat ook over wat het betekent om in een wereld zonder mannen te  leven. “Die zijn vertrokken naar de Verenigde Staten of naar elders in Mexico. Of ze zijn omgekomen in het geweld, of ze beschermen simpelweg hun vrouwen niet meer. Toch zitten er in mijn roman een paar fascinerende mannelijke karakters. Ladydi’s vader is een ongelooflijk personage, de leraren zijn geweldig en Mike is een interessante, tricky figuur. De mannen in dit boek zijn ook kwetsbaar.”

Een belangrijk aspect van het boek is machismo, dat Clement verafschuwt. “De waarheid is dat vrouwen zelf bijdragen aan machismo. Vrouwen brengen hun zonen groot. Vrouwen leren de codes van mannelijke dominantie en geven die door aan hun dochters. De maatschappij zegt: je wilt geen meisje. Toen mijn dochter geboren werd, zeiden ze: ‘Ach, wat lief, een meisje. Heb je ook nog andere kinderen?’ Toen ik antwoordde dat ik ook een zoon had, reageerden de dokters en verpleegsters opgelucht. Als je een jongen hebt, dan heb je in elk geval vast een jongen. Daarna kun je een meisje krijgen. Het is in de maatschappij gegrift, zit in ons culturele DNA. Het verandert wel, maar heel langzaam.”

Jennifer Clement, Gebed voor de vermisten, Uitgeverij De Bezige Bij, Amsterdam, 2014, ISBN 9789023482895, 238 pag., €17,90, vertaling: Molly van Gelder

Op onze website leest u ook een recensie van Gebed voor de vermisten.

Voor meer informatie over de auteur: http://www.jennifer-clement.com/