Chileense muziekgroep Jos Jaivas bestaat al bijna zestig jaar
De Chileense muziekgroep Los Jaivas, opgericht in 1963, wordt wel de Pink Floyd van Latijns Amerika genoemd. Twee van de oprichters en nieuwe leden treden op met een heel een eigen stijl: een bijzondere combinatie van progressieve rock met inheemse folklore en andere invloeden. Het zijn vrijheidslievende musici met een moeizame relatie met politiek links in Chili. En nog altijd een groep met toekomst.
Terwijl de bewoners van de arme deelgemeente Renca in Chileense hoofdstad Santiago toestromen op een stoffige zandvlakte, bereiden de musici van Los Jaivas zich in een eenvoudige tent voor op hun optreden. Los Jaivas is een van de bekendste Chileense muziekgroepen, die over de hele wereld heeft opgetreden, vaak voor veel groter publiek dan in Renca. Wij zijn ook in die tent en hebben kennis gemaakt met de musici omdat onze Chileense vriendin Patricia Vera ons heeft uitgenodigd. Ze was in de jaren tachtig van de vorige eeuw de compañera van de leider van Los Jaivas, Claudio Parra, en is de moeder van hun zoon Erasmo. Claudio en Mario Mutis waren al lid van de groep bij de oprichting in 1963. Ook een derde musicus is de zeventig gepasseerd, de andere drie zijn rond de vijftig jaar.
De jonge burgemeester van Renca heet op deze 7e maart 2020 de musici enthousiast welkom en roept het publiek op om zes weken later, op 25 april, bij het plebisciet voor een nieuwe grondwet te stemmen. Dat plebisciet werd wegens corona uitgesteld tot 25 oktober, toen de Chilenen massaal voor een nieuwe grondwet kozen.
Het duizendkoppige publiek is razend enthousiast als Los Jaivas een spetterend concert geeft met voor Chilenen veel bekende nummers. Opvallend is de grote variatie in muziekstijlen die we te horen krijgen. Na een paar otras van Los Jaivas zingt het publiek spontaan El pueblo unido jamás sera vencido, het strijdlied uit de tijd van de regering van de socialistische president Salvador Allende (1970-1973).
Jongensdroom
Los Jaivas worden wel de Pink Floyd van Latijns Amerika genoemd en volgens sommigen is de groep zelfs beter dan Pink Floyd zelf. Het verhaal van Los Jaivas klinkt als een waargemaakte jongensdroom. In 1963 hadden in de Chileense badplaats Viña del Mar drie broers Parra (Eduardo, Claudio en Gabriel) met een vriend van school en een buurjongen (Mario Mutis en ‘Gato’ Alquinta) een bandje opgericht. Om misverstanden te voorkomen: deze Parra’s zijn geen familie van de beroemde zangeres Violeta Parra (1917-1967). De drie broers Parra waren wel in de muziek ingeleid door een oom die pianist was en een tante die hen meenam naar concerten. Als enige van de groep volgde Claudio een muziekopleiding: piano op het conservatorium. Hij werd bij Los Jaivas de virtuoze meester van het toetsenbord.
Fonetische verbastering
Het eerste optreden van de groep, die zich toen ‘The High and Bass’ noemde, in het Gemeentelijk Theater in Viña was een flop. De enthousiaste jongens werden uitgejouwd, maar gaven niet op. Ze speelden op feestjes vooral populaire dansmuziek zoals chachacha en bossa nova. Dat beviel na een paar jaar niet meer. Ze gingen op zoek naar iets anders. Een inspiratiebron daarbij vormde het werk van Violeta Parra, die aansluiting zocht bij de muziek en de instrumenten van inheemse groepen. In juni 2020 blikte Claudio in een interview terug op deze tijd van zoeken en improviseren: “We gingen bij concerten het podium op terwijl we nog niet wisten wat we gingen spelen, en dan kwam de muziek eruit… Toen we begonnen met liedjes te maken en componeren, voelden we dat we een eigen taal aan het scheppen waren; via improvisatie ontdekten we onze taal, en die hebben we tot op de dag van vandaag.” Rond 1970 liet de groep ‘The High and Bass’ achter zich om zich Los Jaivas te noemen, een soort Spaans fonetische verbastering van de afgelegde oude naam.
Los Jaivas ontwikkelden een eigen unieke, veelkleurige stijl, een samengaan van progressieve rock met meer folkloristische Latijns-Amerikaanse elementen, vooral uit de Andesmuziek. Die progressieve rock kenmerkte zich door complexere muziek met verrassende ritmes met tempo- en themawisselingen en soms psychedelische elementen. Ook waren er ongebruikelijke instrumenten en zangstijlen en uitersten in geluidsterkte. Teksten zijn veelal ingewikkeld en soms onbegrijpelijk. Er zit vaak maatschappijkritiek in teksten, maar die zijn meestal niet expliciet politiek.
Elektrische gitaren en indiaanse instrumenten
De jongens uit Viña del Mar lieten zich niet alleen inspireren door Violeta Parra, maar ook door de experimentele rock van Jimi Hendrikx. Volgens een Chileense muziekencyclopedie leek “de muziek van Los Jaivas symbolisch geboren uit een liefdesrelatie tussen deze Chileense kunstenares en Noord-Amerikaanse gitarist”. Dat leverde bijzondere combinaties op, zoals drums en elektrische gitaren samen met indiaanse instrumenten, met daarbij soms elementen van de klassieke muziek. Zo traden Los Jaivas in Argentinië en Chili een paar keer samen op met klassieke symfonieorkesten. In de loop der tijd hebben Los Jaivas met niet minder dan 31 verschillende muziekinstrumenten bespeeld. Ze experimenteerden niet alleen met muziek, maar ook met hun eigen levens. De keurige jongens in pak uit 1963 waren tegen 1970 hippies geworden, met lange haren en vaak marihuana, vrije seks en leven in een soort communes.
Rond 1970, in een politiek en muzikaal opwindende tijd, begonnen Los Jaivas succes te krijgen. Het nummer Mira niñita uit 1972 is een halve eeuw later nog ongekend populair en troost gevend. Violeta Parra ging in de jaren zestig niet alleen over liefde en natuur, maar ook over armoede en onrecht zingen. Door haar aandacht voor inheemse muziek én die maatschappijkritiek wordt ze beschouwd als de moeder van de Nueva Canción Chilena. Tot deze muzikale beweging behoorden ook Violeta’s kinderen Isabel en Ángel, Victor Jara en vanaf midden jaren zestig groepen als Quilapayún en Inti-Illimani. Die stelden zich uitgesproken politiek op en steunden in 1970 de verkiezingscampagne van Allende en daarna zijn regering.
Aanhangers van het imperialisme
Hippies als Los Jaivas wilden wel meer vrijheid en creativiteit, maar voelden niets voor partijpolitiek. Achteraf wordt wel gesproken over een ‘misverstand tussen links en Los Jaivas’. Volgens de harde politieke kern van La Nueva Canción Chilena behoorden Los Jaivas door hun opstelling niet bij die stroming en zeker niet bij links. Soms kregen Los Jaivas zelfs het verwijt dat ze wegens hun elektrische gitaren aanhangers van het imperialisme van de Verenigde Staten zouden zijn. Toen de politieke polarisatie tussen de aanhangers van president Allende en de rechtse oppositie steeds sterker werd, brachten Los Jaivas begin 1973 Todos Juntos (Allemaal samen) uit met teksten als “Waarom zouden we zo verdeeld moeten leven als de aarde ons juist wil verbinden? Als deze wereld voor iedereen gemaakt is, laten we dan allemaal samenleven.” De plaat was een enorm succes; er werden 180.000 platen verkocht in een land met tien miljoen inwoners. Dertig jaar later zei Claudio over deze tijd: “We wilden niet meedoen met de confrontaties. We zochten meer de ontmoeting dan de confrontatie. En zo stellen we ons nog steeds op.”
Met hun belangstelling en voor inheemse muziek waren Los Jaivas wél verwant aan de Nueva Canción Chilena. Ze waardeerden Victor Jara die ook met muziek experimenteerde en die waardering was wederzijds. Victor stelde hen voor om samen nieuwe arrangementen te maken op de muziek van Violeta Parra. Daar kwam het niet van, omdat Victor meteen na de staatsgreep van 11 september 1973 door de militairen werd vermoord. In 1984 brachten Los Jaivas in Parijs de door hen bewerkte muziek van Violeta op LP uit. En is 1998 werkten ze mee aan een collectief album Tributo a Victor Jara (Eerbetoon aan Victor Jara), 25 jaar na zijn dood.
Vondelpark, Melkweg en Paradiso
Hoewel ze, anders dan de politieke kern van de Nueva Canción Chilena, niet direct werden bedreigd, vertrokken Los Jaivas met vrouwen en kinderen meteen na de staatsgreep naar Argentinië. Daar waren ze behoorlijk succesvol als musici. Toen het na de staatsgreep in dat land te gevaarlijk werd – Eduardo Parra werd een paar maanden tijd op een geheime plek vastgehouden en gemarteld – gingen ze in 1977 met enkele tientallen volwassenen en kinderen naar Parijs. Daar woonden ze samen in een groot huis. Ze konden in vrijheid hun muziek ontwikkelen, terwijl ze tournees maakten door verschillende Europese en andere landen. Zo traden ze in Amsterdam op in het Vondelpark, de Melkweg en Paradiso en raakten bevriend met hippie-achtige kunstenaars van Ruigoord. In 1981 maakten ze een van hun bekendste muziekstukken: Alturas de Machu Picchu met op muziek gezette gedichten uit de beroemde Canto General van de Chileense dichter en Nobelprijswinnaar Pablo Neruda. Van hun optreden op de ruïnes van Machu Picchu in Peru werd ook een film gemaakt.
Noodlot
In de jaren tachtig keerden Los Jaivas af en toe voor enige tijd naar Chili terug, waar ze een massaal en enthousiast publiek vonden. Tot de jaren negentig – toen in Chili de dictatuur was beëindigd – bleven deze ‘nomaden’ echter vooral vanuit Parijs opereren en de wereld rondtrekken. Na jaren met grote successen en vervulde jongensdromen kregen ze harde klappen. In 1988 kwam de jongste broer Parra, Gabriel, als briljant drummer een centraal groepslid, bij een auto-ongeluk in Peru om het leven. Hoe bekend en populair Los Jaivas toen al waren, bleek bij de begrafenis; honderdduizend mensen volgden zijn kist in Viña del Mar.
De groep was aangeslagen, maar besloot door te gaan. De 19-jarige dochter Juanita van Gabriel volgde hem op. Ze moest zich nog flink inwerken, maar ontwikkelde zich ook tot een geweldige drummer. Ze is nu het enige vrouwelijke lid van groep. Een uitzonderlijke positie, want zulke groepen bestaan bijna steeds alleen uit mannen. Bij het concert op 7 maart 2020 in Santiago vertelde ze aan het publiek dat de mannen van de band haar altijd hadden geaccepteerd en geholpen. En ze riep iedereen op de volgende dag, 8 maart, naar de manifestatie op internationale vrouwendag te gaan. Daar kwamen meer dan een miljoen mensen.
Vijftien jaar later na de dood van Gabriel, in 2003, sloeg het noodlot opnieuw toe. ‘Gato’ Alquinta, de gezichtsbepalende zanger en gitarist, stierf op het strand aan een hartaanval. Zijn begrafenis bracht zelfs 400.000 mensen op de been, maar de al veertig jaar bestaande groep gaf het niet op. Drie van Gato’s kinderen kwamen Los Jaivas versterken, van wie er een al een jaar later jong overleed. In 2009 moest de 66-jarige Eduardo Parra, de oudste van de drie broers, zich om gezondheidsreden terugtrekken. Er zijn nu nog twee musici van het eerste uur over: Claudio Parra en Mario Mutis.
Ambassadeurs
Los Jaivas bleven optreden en nieuwe triomfen vieren. Soms kregen ze nog linkse kritiek, bijvoorbeeld voor hun optreden op de binnenplaats van het presidentiële Monedapaleis toen de rechtse president Sebastián Piñera in 2011 zijn Amerikaanse collega Barack Obama ontving. Los Jaivas reageerden dat het ging om bijeenkomst van twee democratisch gekozen presidenten, waarbij ook gekozen Chileense ex-presidenten en parlementariërs van alle politieke richtingen aanwezig waren. “Wij zijn er trots op te worden beschouwd als ambassadeurs van de Chileense cultuur en door alle politieke en sociale sectoren erkend te worden om onze artistieke kwaliteit… Maar twijfel er niet aan dat als ze op een dag onze mening vragen, wij zullen stemmen tegen mogelijke kerncentrales en alles wat de natuur vernietigt.”
Op 17 april 2020 zouden Los Jaivas samen met Inti-Illimani, een van de belangrijkste groepen van de politieke Nueva Canción Chilena, optreden in het grote theater Caupolicán in Santiago. Daarbij zouden ze, ter ondersteuning van ja zeggen tegen een nieuwe grondwet bij het plebisciet een week later, minstens een lied gezamenlijk ten gehore brengen. Door corona werd alles uitgesteld tot 24 oktober, de dag voor die volkstemming wél doorging. Maar een concert in een theater was toen natuurlijk onmogelijk. De nieuwe datum is nu 24 april 2021, een dag voor de verkiezing van de leden van de Grondwetgevende Conventie, die zo’n grondwet moeten gaan maken.
Zo wordt nu samengewerkt tussen twee beroemde muziekgroepen zoals dat een halve eeuw geleden niet mogelijk was. Los Jaivas hebben in Chili muziekgeschiedenis geschreven en talloze muziekgroepen beïnvloed. De helft van de leden is nu boven de zeventig. Daarmee lijken Los Jaivas op de nog steeds actieve Rolling Stones die net een jaar eerder, in 1962, begonnen. Door corona zijn grote publieke optredens van Los Jaivas tijdelijk stilgevallen. Maar als je gezien hebt hoe enthousiast, kwiek en beweeglijk ze in maart 2020 in Santiago op het podium stonden, ben je ervan overtuigd dat ze nog jaren doorgaan.
Deze bijdrage is onderdeel van de Special Film, muziek & street art
