Kunst & Cultuur

Een andere kijk, een andere toon, een ander beeld

4 oktober 2020

Els Hortensius, Marjolein Keijsper, Simone Kalkman

Film, muziek en street art uit Latijns-Amerika

Zo divers als de landen van Latijns Amerika zijn, zo divers zijn ook de vele cultuuruitingen. In de Najaarsspecial 2020 van La Chispa over cultuur spitsen we ons toe op film, muziek en street art. Dat levert verrassingen, inspiratie en wellicht confrontaties op. Want wist u dat er in Haïti een jazzfestival is? En door de street art uit Brazilië kijkt u vast heel anders aan tegen graffiti. Via Netflix zijn films uit Latijns Amerika te zien, maar vergeet IDFA (16/11-6/12) niet met maar liefst 23 documentaires uit de regio. In deze inleiding bieden drie redactieleden vast enkele voorproefjes van de special  (tekst gaat verder onder foto).

Ritme en muziek

Ruim dertig jaar geleden werkte Els Hortensius in Ecuador. Ze woonde aan de kust, waar de bevolking veel van muziek en dansen houdt. Vooral de cumbia is enorm populair. Ze is er nog niet zo lang als ze wordt uitgenodigd voor een feest. En wordt gedanst en Els doet vol overgave mee. De dagen daarna wordt ze regelmatig aangesproken: “U was op het feest, hè?” Dat klopt, ja. “En u hebt gedanst!” Ja, dat klopt ook. “U danste precies zoals de Duitse meisjes!” De Duitse meisjes waren een begrip in het dorp. Ze waren al vertrokken voor Els er kwam wonen maar blijkbaar hadden ze geen van allen de specifieke ritmes van de cumbia en vergelijkbare dansen onder de knie gekregen.

In de Latijns-Amerikaanse muziek draait alles om ritme. Neem Haïti, dat naar men zegt ruim 160 verschillende ritmes kent. De muziek op het eiland dat Haïti deelt met de Dominicaanse Republiek swingt en is voor een belangrijk deel terug te voeren op Afrikaanse culturen die zich hebben vermengd met elkaar en met andere culturen. De bron van de diverse muziekstijlen ligt misschien wel in rara, een folkloristische muziekstijl, die gespeeld wordt bij uiteenlopende gelegenheden, maar vooral in de weken voorafgaand aan carnaval. Het aantal muzikanten kan eindeloos worden uitgebreid, en de instrumenten zijn legio: de vaccine (een soort trompet), drums, guïros (een uitgeholde kalebas waar een rasp overheen gehaald wordt) of gewoon een spijker waarmee op een metalen plaatje wordt geslagen.

De muziekstijlen en ritmes in Haïti lopen in elkaar over en komen samen in het jaarlijkse Port-au-Prince Jazz Festival: PAPJAZZ. Dit jaar werd alweer de veertiende editie gehouden, met muzikanten uit binnen- en buitenland. De Nederlandse jazzpianist Mike del Ferro is al diverse malen van de partij geweest en heeft vrienden gemaakt op het eiland.

In deze Special schrijven we over hem en over dit bijzondere festival. Verder onder andere aandacht voor de veranderende plaats van Spaanstalige artiesten op de internationale hitparades, de al bijna zestig jaar bestaande Chileense muziekgroep Los Jaivas en bijzondere Guatemalteekse (Ricardo Arjona) en Colombiaanse (Diomedes Díaz) zangers. En of dat nog niet genoeg is, komt er zelfs een artikel over archeologie en muziek!

Onbegrijpelijke Sinterklaas in een Guatemalteekse bioscoop

Film uit de regio komt ook aan bod. We doen ons best wat duiding te geven bij de Latijns-Amerikaanse cinema, in elk geval meer dan omgekeerd soms het geval is. Zo worden sinds 2000 in Guatemala films van Europese bodem getoond tijdens het Festival Eurocine. Dit op initiatief van de Europese Unie, die ook voor de financiering zorgt. In 2009 kon redactielid Marjolein Keijsper in haar woonplaats Quetzaltenango een selectie van Europese films zien in het oude teatro Roma. Ook een Nederlandse film was geselecteerd: Todo es amor (Alles is liefde) uit 2007 van Joram Lürsen.

Een bioscoopbezoek was daar niet zo’n populaire vrijetijdsbesteding, want voor veel mensen te duur. Alleen de commerciële, vaak gewelddadige films, waren te zien in de shopping mall net buiten het centrum. Bovendien waren er goedkopere alternatieven; op de markt waren – tussen sokken, plastic tafelzeil en gereedschap – alle enigszins populaire films te koop op DVD. Hier lagen ook de meest recente films, illegaal gekopieerd met de vaste prijs van tien Quetzal, één euro. Bij aankoop van negen stuks, de tiende cadeau. De verkopers hadden alle films gezien, ook Europese, konden goed inschatten welk genre bij jou paste en voor je het wist ging je met een stapel DVD’s naar huis. De kwaliteit was niet altijd je-van-het en soms hoorde je rare bijgeluiden bij het wat wiebelige beeld. Sommige films waren in de bioscoopzaal met een handcamera opgenomen, met bijgeluiden van het publiek.

Het festival Eurocine was gratis toegankelijk en dat hielp om de zaal vol te krijgen. Ook de titel Todo es Amor sprak tot de verbeelding. In deze romantische komedie met een melancholiek tintje worden verschillende verhaallijnen over (gebrek aan) liefde dooreen geweven tegen het decor van Amsterdam in Sinterklaastijd. De goedheiligman sterft plotseling en zijn mysterieuze last minute-vervanger gedraagt zich niet als een normale Sinterklaas en dat brengt heel wat teweeg bij de inwoners van de Amsterdamse binnenstad. Maar ja, wat als je niet weet wat het normale gedrag van Sinterklaas is? Aan de reacties in de zaal hoorde je waar Nederlanders en Belgen zaten; voor hen is Sinterklaas-humor immers gesneden koek. Het overige publiek zag een bisschop die raar deed, zwart geschminkte clowneske types. Wat hadden die te maken met alle liefdesperikelen in de film? De boodschap ‘Liefde is als Sinterklaas, je moet erin geloven, anders wordt het niks´, kwam dan ook niet helemaal goed over.

Inmiddels zijn we ruim tien jaar verder en er zijn op filmgebied interessante ontwikkelingen te zien in de regio. Ook zwaardere thema’s over oorlogsverleden of de dominante cultuur die minderheden onderdrukt, worden door cineasten op eigen wijze vertaald. Hiermee spreken zij een breder publiek aan. In de prijzenkasten van Guatemalteekse cineasten als Jayro Bustamente staan ook Europese onderscheidingen en ook in het kleine Haïti komen filmmakers met verrassingen. Kunnen zij ook ons -Europeanen – meenemen in hun culturele verhalen? In deze Special zullen we een aantal aspecten daarvan nader belichten. Zo besteden we aandacht aan de film ‘The Lost City of Z’, die zich afspeelt in 1906 in het grensgebied van Bolivia en Brazilië. En zijn we benieuwd of de door George Clooney geproduceerde documentaire over de in 1998 vermoorde Guatemalteekse bisschop Gerardi als film naar Europa komt.

Rauw en illegaal op straat

Het kan voor iemand met haar belangstelling bijna geen toeval zijn, maar Simone Kalkman kwam in Amsterdam te wonen pal naast een muurschildering van de Braziliaanse kunstenares Fefe Talavera. Al tientallen jaren is street art wereldwijd ongekend populair, en niet meer alleen op straat. Simone schreef er zelfs haar proefschrift over! Musea, galeries en kunstboeken pikken allemaal een graantje mee van deze aansprekende kunstvorm. Kleurrijk, divers, stoer, toegankelijk en gratis op straat te zien: what’s not to like? Binnen de internationale scene zijn Latijns-Amerikaanse – vooral Braziliaanse – kunstenaars goed vertegenwoordigd. Ook in Nederland kun je werk van hen zien, bijvoorbeeld een schildering van de beroemde Braziliaanse Os Gêmeos (de tweeling) in Heerlen. Rotterdam nodigde in 2009 een groep Braziliaanse kunstenaars uit om verschillende werken te maken.

Deze populariteit kent ook valkuilen, zeker voor kunstenaars die graag het rauwe karakter van de oorspronkelijk illegale kunst willen behouden. Met de commercie gaat voor hen het wezenlijke van de kunstvorm verloren. Toch liggen deze twee kanten van street art vaak dicht bij elkaar. Dit wordt geïllustreerd in de documentaire Pixadores (2014) van Amir Escandari over vier jonge mannen uit São Paulo, die taggen in de kenmerkende stijl Pixaçao. Ze halen de gevaarlijkste stunts uit om op gebouwen in de stad hun namen te schilderen (‘taggen’). Pixação is veel Brazilianen een doorn in het oog, maar Europese kunstkenners nodigden de groep uit op de Biënnale van Berlijn. In een kerkgebouw plaatsen de curatoren witte houten schotten waarop de jongens mogen schilderen. De pixadores zijn verontwaardigd (want: saai!) en beginnen de kerk te beklimmen om op het onderliggende, oude gebouw te taggen. Boos roepen de Europese curatoren dat dat toch echt niet de bedoeling is, waarna de Brazilianen geïrriteerd reageren dat dit juist de essentie van pixação is! (tekst gaat verder onder foto)

Dit soort spanningsvelden en misverstanden – tussen vandalisme, kunst en commercie – maken graffiti en street art voor Simone Kalkman zo mooi. Kunstenaars worstelen hier vaak mee, want hoe kun je leven van je kunst zonder een sell-out (verrader aan zaak van de illegale kunst) te zijn? Hoe bereik je zoveel mogelijk mensen zonder je street cred (van street credibility, zeg maar ‘lef’) te verliezen? Latijns Amerika neemt hier een unieke positie in, niet alleen door de vrijere wetgeving rondom graffiti maar ook door de lange geschiedenis van sociaal geëngageerde muurschilderingen. Denk bijvoorbeeld aan de Mexicaan Diego Rivera of de Braziliaan Cândido Portinari.

In deze Special wordt een aantal van deze aspecten uitgelicht, waarbij ook minder bekende kunstenaars aan bod komen. Daarbij ook aandacht voor de muurschildering in Heerlen. Bovendien wordt dieper ingegaan op hoe in Europa tegen Latijns-Amerikaanse street art wordt aangekeken.

Deze bijdrage is onderdeel van de special Film, muziek & street art

 

Gerelateerde berichten

Schrijven zoals een vos

Schrijven zoals een vos

In de verhalenbundel Mond vol vogels van Samanta Schweblin (1978) krijgt elk personage te maken met het onverwachte, zo lezen we op de omslag. In twintig verhalen schetst de Argentijnse schrijfster verschillende werelden waarin personages het leven proberen te vatten en te beleven, soms in alledaagse situaties, soms in absurdistische omstandigheden. Schweblin woont in Berlijn. La Chispa interviewde haar per e-mail.

Lees meer
Argentijnse film Planta Permanente op 7 november in Amsterdam

Argentijnse film Planta Permanente op 7 november in Amsterdam

Op dinsdag 7 november is in de Openbare Bibliotheek Amsterdam de Argentijnse film Planta Permanente/The Lunchroom te zien. Onenigheid op de werkvloer en de manier waarop die wordt aangepakt zijn onderwerpen die in de film worden aangesneden. De film maakt duidelijk dat arbeidsconflicten geleidelijk aan minder zichtbaar zijn geworden, maar dat rechtvaardigheid nog altijd ver te zoeken is. De film wordt ingeleid door Saskia van Drunen, die in het artikel Tussen gerechtigheid en straffeloosheid de worsteling van Argentinië met het dictatoriale verleden belichtte. De vertoning van de film is een initiatief van het Instituto Cervantes en het Huelva Ibero-American Film Festival.

Lees meer
agsdix-null

Politiek & Maatschappij

agsdix-null

Kunst & Cultuur

agsdix-null

Vrije tijd & Toerisme

agsdix-null

Economie & Ondernemen

agsdix-null

Milieu en Natuur

agsdix-null

Onderzoek & Wetenschap

Blijf op de hoogte

Adverteren op onze website?

Dat kan! Tegen een scherp tarief plaatsen wij uw advertentie.

Ontvang onze nieuwsbrief

Schrijf u in en ontvang onze digitale nieuwsbrief met een overzicht van onze nieuwe artikelen.

Volg ons op social media

Wees als eerste op de hoogte van nieuwe artikelen en deel artikelen met uw netwerk.

Share This